بارداری هم مرا چاق نکرد

تغذیه مادر در دوران بارداری بر رشد و سلامت جنین تاثیر مستقیمی دارد اگر مادر در این دوران تغذیه مناسبی نداشته باشد, ممکن است هم برای جنین و هم برای خودش مشکلاتی ایجاد شود

تغذیه مادر در دوران بارداری بر رشد و سلامت جنین تاثیر مستقیمی دارد. اگر مادر در این دوران تغذیه مناسبی نداشته باشد، ممکن است هم برای جنین و هم برای خودش مشکلاتی ایجاد شود...

خانمی‌۳۷ ساله با قد ۱۵۸ سانتی‌متر و وزن ۵۶ کیلوگرم که در دوره بارداری به دلیل تهوع و بی‌اشتهایی شدید تغذیه مناسبی نداشته و اکنون دچار مشکلاتی شده است. شرح بیشتر ماجرا را از زبان ایشان و نظر و توصیه متخصصان را در ادامه بخوانید. «سلامت» امیدوار است بار دومی که با خانم زهره.ص گفت‌وگو می‌کند، او توانسته باشد با استفاده از توصیه‌های متخصصان «سلامت» بر مشکلش غلبه کند. شما فکر می‌کنید آن روز جای علامت سوال در نمودار کناری این صفحه را چگونه پر خواهیم کرد؛ چند کیلوگرم در چند ماه؟

● خانم زهره.ص از مشکلات غذایی‌اش می‌گوید:

بارداری، زایمان و کم‌اشتهایی

▪ شما به دلیل مشکلات تغذیه‌ای در زمان بارداری در «میزگرد تغذیه» شرکت کردید. لطفا بیشتر در این‌باره توضیح دهید.

من در دوران بارداری خیلی بدغذایی داشتم. تا ۶ماه از حالت تهوع شدید رنج می‌بردم و از همه خوراکی‌ها بدم می‌آمد و خیلی کم غذا می‌خوردم.

▪ در دوره بارداری چقدر افزایش وزن داشتید؟

وزن من قبل از بارداری ۶۰ کیلوگرم بود اما بعد از بارداری به علت تهوع شدید و بی‌اشتهایی نمی‌توانستم غذا بخورم. تقریبا هیچ غذایی را نمی‌توانستم تحمل کنم و اگر کمی غذا می‌خوردم دچار تهوع شدید می‌شدم و استفراغ می‌کردم. فقط به شیرینی علاقه داشتم و چای، نبات و خوراکی‌های شیرین می‌خوردم. این موضوع باعث شد در ۲ماه اول بارداری ۴ کیلوگرم وزن کم کنم. تا آخر ماه ششم بارداری حالت تهوع داشتم و در ۳ماه آخر که توانستم بهتر غذا بخورم، وزنم اضافه شد و به ۶۵ کیلوگرم رسیدم. فرزندم هم با وزن ۲ کیلوگرم و ۷۰۰ گرم به دنیا آمد و خدا را شکر مشکلی نداشت.

▪ بعد از زایمان رژیم‌غذایی‌تان به روال عادی برگشت؟

بعد از زایمان وزنم به ۵۶ کیلوگرم رسید. کم‌اشتهایی‌ام باقی ماند و دچار ضعف، خستگی، بی‌حالی و مشکل معده شدم. هر غذایی را نمی‌توانم تحمل کنم. بعد از خوردن غذاهای چرب، دچار حالت تهوع و سنگینی معده می‌شوم. صبح‌ها اشتهای چندانی به غذا خوردن ندارم. صبحانه کره، عسل یا پنیر می‌خورم اما بعد از چند لقمه احساس پری و سنگینی می‌کنم و تا ناهار چیزی نمی‌خورم. عصرانه میوه و گاهی یک تکه نان یا بیسکوییت و شام هم غذای معمولی مانند خورش، برنج، نان و تخم‌مرغ می‌خورم.

▪ با توجه به اینکه در دوران شیردهی هستید مصرف شیر و لبنیات برایتان لازم است. در روز چقدر از این گروه غذایی استفاده می‌کنید؟

به‌دلیل مشکل معده شیر نمی‌خورم اما روزی یک کاسه ماست و تقریبا هر روز پنیر می‌خورم.

▪ در این مدت به پزشک مراجعه نکرده‌اید؟

مدتی مشکل معده‌ام شدید شد و به متخصص داخلی و گوارش مراجعه کردم. پزشک با معاینه ظاهری تشخیص داد کم‌خون هستم و ویتامینB کمپلکس، قرص‌آهن و مولتی‌ویتامین برایم تجویز کرد و گفت به‌دلیل حساسیت معده، شیر نخورم. آزمایش خون و مدفوع انجام دادم و با دیدن نتایج آزمایش‌ها گفتند به علت ضعیف‌بودن، معده‌ام خوب کار نمی‌کند. در آزمایش هموگلوبین خونم طبیعی بود. البته در دوره بارداری یک بار هموگلوبین خونم کمتر از حد طبیعی بود که مکمل آهن مصرف کردم.

▪ مشکل و بیماری خاص دیگری ندارید؟

قبلا مشکلی نداشتم اما الان علاوه بر خستگی، ضعف و بی‌حالی، گاهی دچار دست و پادرد شدید می‌شوم.

▪ خواب و استراحت کافی دارید؟

بله به اندازه کافی می‌خوابم.

▪ چقدر فعالیت بدنی دارید؟ ورزش می‌کنید؟

در حد کارهای خانه‌داری و بچه‌داری فعالیت بدنی دارم اما ورزش و فعالیت بیرون از خانه ندارم.

● نگاه متخصص تغذیه

توصیه دکتر

نسرین امیدوار

به سوژه

«میزگرد تغذیه»

پیاده‌روی کنید تا اشتهایتان بهتر شود

▪ با توجه به اینکه خانم زهره.ص ۳۷ ساله‌اند، قدشان ۱۵۸ سانتی‌متر و وزن‌شان ۵۶ کیلوگرم است. وزن مناسب‌شان چقدر است؟

با توجه به قد و وزن ایشان نمایه توده بدنی‌شان ۴/۲۲ و در محدوده طبیعی است، بنابراین تقریبا می‌توان گفت که وزن مناسبی دارند.

▪ ایشان در دوران بارداری به دلیل بی‌اشتهایی و تهوع شدید خیلی کم غذا می‌خورده است. به همین‌دلیل در ۲ماه اول بارداری ۴ کیلوگرم وزن کم کرده است و فقط در ماه‌های آخر افزایش وزن داشته است و وزنش به ۶۵ کیلوگرم رسیده است. این مقدار افزایش وزن در بارداری مناسب است؟

مقدار افزایش وزن در دوران بارداری به وزن اولیه مادر و نمایه توده بدنی او در شروع بارداری بستگی دارد. اگر مادر لاغر و شاخص توده بدنی‌اش زیر ۱۹ باشد در دوران بارداری باید بالای ۱۸ کیلوگرم وزن اضافه کند. اگر شاخص توده بدنی بین ۱۹تا ۲۵باشد با توجه به قد و نوع استخوان‌بندی مادر معمولا ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم اضافه وزن طبیعی است. اگر مادر اضافه وزن داشته باشد و شاخص توده بدنی‌اش

۲۵ تا ۳۰ باشد، افزایش وزن را ۹ تا ۱۲ کیلوگرم در نظر می‌گیریم. اگر مادر چاق باشد و نمایه توده بدنی‌اش بالای ۳۰ باشد، افزایش وزن ۷ تا ۹ کیلوگرم کافی است. طبیعتا مادران باید در دوران بارداری رژیم‌غذایی مناسبی داشته باشند و با استفاده از همه گروه‌های غذایی به اندازه مورد انتظار وزن اضافه کنند. با توجه به اینکه شاخص توده بدنی ایشان قبل از بارداری ۲۴ بوده است، حداقل باید ۱۵ کیلوگرم وزن اضافه می‌کردند اما تنها ۱۰ کیلوگرم وزن اضافه کرده‌اند که این مقدار اضافه وزن ناکافی است.

▪ بدغذایی طولانی‌مدت ایشان در دوره بارداری چه عوارضی می‌تواند در پی داشته باشد؟

مسلما بهتر بود از همه گروه‌های غذایی مانند گوشت، لبنیات، میوه و سبزی که ویتامین و املاح کافی دارند استفاده می‌کردند. خوشبختانه بچه موقع تولد وزن مناسب و کافی داشته است و به نظر می‌رسد به اندازه لازم از ذخایر بدن مادر استفاده کرده است. ایشان هم باید مراقب باشند بعد از بارداری دچار کمبود ریزمغذی‌ها نشوند.

▪ ایشان بعد از زایمان در دوران شیردهی به علت ضعف، بی‌حالی، خستگی و سوءهاضمه به پزشک مراجعه کرده است و برایش مکمل آهن، کلسیم و مولتی‌ویتامین تجویز شده است اما به‌دلیل مشکل معده نمی‌تواند این مکمل‌ها را مصرف کند. چاره چیست؟

این مشکلات نتیجه بدخوری‌های دوران بارداری و وزن‌گیری ناکافی در این دوران است. به هر حال جنین تا حدی که توانسته از ذخایر بدن مادر استفاده کرده و امیدواریم با توجه به تغذیه مناسب و مکمل‌هایی که دریافت می‌کند، کمبودی نداشته باشد. در حال حاضر مادر باید با استفاده از مکمل و تغذیه کافی ذخایر بدنش را تامین کند.

▪ اما به دلیل مشکل معده نمی‌توانند به‌طور مرتب از مکمل استفاده کنند؟

در درجه اول باید منابع آهن، کلسیم و پروتئین را از طریق رژیم‌غذایی‌شان دریافت کنند. منظور از آهن با کیفیت بالا و منابع حیوانی مانند گوشت قرمز و سفید به مقدار کافی است. مصرف منابع آهن همراه سالاد و سبزی‌هایی مانند گوجه‌فرنگی و منابع ویتامین C باعث می‌شود آهن بهتر جذب بدن شود. ایشان باید بدخوری‌هایشان را کنار بگذارند، وعده‌های غذایی با کیفیت شامل سبزی، میوه، گوشت و برای دریافت کلسیم به‌طور مرتب شیر، لبنیات و ماست مصرف کنند. البته مکمل کلسیم مشکل گوارشی ایجاد نمی‌کند. برای کاهش مشکلات گوارشی مکمل آهن نیز می‌توانند آن را اواخر وعده ناهار مصرف کنند.

▪ آیا ایشان با توجه به ضعف و بی‌حالی‌ای که دارند می‌توانند به شیردهی ادامه دهند؟

ادامه شیردهی اشکالی ندارد. مهم این است که به جای ۳وعده غذا، ۵ تا ۶ وعده منظم غذا حاوی گروه‌های مختلف غذایی شامل گوشت، میوه، سبزی، غلات و لبنیات مصرف کنند.

▪ ایشان به‌دلیل مشکل معده به توصیه پزشک شیر نمی‌خورند اما روزی یک پیاله ماست و مقداری پنیر می‌خورند. مصرف این مقدار لبنیات برایشان کافی است؟

اشکال ندارد به جای شیر، ماست بخورند اما باید مقدارش را بیشتر کنند و روزی ۲پیاله ماست بخورند، پنیر مصرف کنند و در کنارش ماهی تن و سبزی‌هایی مانند کلم بیشتر بخورند تا دریافت کلسیم‌شان بیشتر شود.

▪ ایشان از کم‌اشتهایی شکایت دارند. برای افزایش اشتها توصیه تغذیه‌ای خاصی وجود دارد؟

تنها توصیه‌ام به ایشان این است حالا که بچه‌شان بزرگ‌تر شده است، روزی نیم ساعت و زمان‌هایی که هوا خوب است بچه را در کالسکه بگذارند و خودشان پیاده‌روی کنند. این کار هم اشتهایشان را بهتر می‌کند و هم تفننی است که فرایند بچه‌داری را راحت‌تر می‌کند. در کنار آن مصرف وعده‌های کوچک کمک می‌کند دریافت کالری بالا برود. البته باید مراجعه به متخصص گوارش را ادامه بدهند و درمان را پیگیری کنند شاید مشکل گوارشی باعث کم‌اشتهایی‌شان شده باشد ضمن اینکه کم‌خونی هم می‌تواند کم‌اشتهایی ایجاد کند.

▪ پرسش آخر اینکه خانم‌های شیرده برای اینکه تغذیه سالمی داشته باشند باید به چه مواردی توجه کنند؟

از گروه‌های غذایی مختلف استفاده کنند، به مقدار کافی مایعات، سبزی و میوه مصرف کنند و آرامش و استراحت کافی داشته باشند، با توجه به درخواست کودک به او شیر بدهند تا شیرشان افزایش پیدا کند.

● نگاه فوق‌تخصص هماتولوژی

افزایش نیاز به آهن

در بارداری

دکتر فریده موسوی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

در برخی دوره‌های زندگی از جمله دوران بارداری، نیاز بدن به آهن افزایش پیدا می‌کند. خونریزی و از دست دادن خون ناشی از زایمان، خانم‌ها را در معرض کم‌خونی فقرآهن قرار می‌دهد و در دوران بارداری لازم است مکمل آهن مصرف کنند. بی‌حالی، ضعف و کم‌اشتهایی می‌تواند از علایم کم‌خونی باشد اما این علایم کافی نیست چون این علایم می‌تواند به دلایل دیگری نیز رخ دهد. تنها آزمایش خون می‌تواند علت را مشخص کند. برای رد یا تایید فقرآهن، گاهی لازم است بررسی‌های بیشتری انجام شود. ایشان علایم کم‌خونی را داشته است اما آزمایش‌ها نشان داده کم‌خونی ندارند. هرچند بی‌حالی، ضعف، بی‌اشتهایی و بی‌حوصلگی از علایم کم‌خونی است اما آزمایش‌ها دقیق‌ترند. در فردی که دچار فقرآهن است در مراحل اولیه، ذخایر آهن بدن کم می‌شود و بعد علایم خود را نشان می‌دهد. در دوره شیردهی نیاز بدن به آهن افزایش پیدا نمی‌کند و مصرف مکمل آهن در شیردهی لزومی ندارد مگر اینکه رژیم‌غذایی فرد درست نباشد یا به علت خونریزی نیاز به مصرف مکمل داشته باشد وگرنه در حالت عادی در این دوران نیازی به مصرف مکمل آهن نیست.

● نگاه متخصص ارتوپدی

افزایش نیاز به کلسیم

در شیردهی

دکتر علی ترکمان

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

وقتی مادر فرزندش را با شیر خودش تغذیه می‌کند باید تغذیه‎اش مناسب باشد. نیاز کلسیم دریافتی مادران در دوران شیردهی نسبت به افراد عادی بیشتر است. این مقدار در افراد عادی ۱۰۰۰میلی‌گرم در روز و برای مادران باردار و شیرده ۱۲۰۰تا ۱۵۰۰میلی‌گرم در روز است. رژیم‌غذایی مادر باید حاوی شیر و لبنیات باشد تا کلسیم کافی به بدنش برسد و اگر نمی‌تواند از طریق خوراکی، کلسیم مورد نیاز بدن را دریافت کند باید از مکمل‌ها استفاده کند. تنها منبع غذایی سرشار از کلسیم، لبنیات است. اگر فردی بخواهد لبنیات را از رژیم‌غذایی‌اش حذف کند امکان پذیر نیست ولی اگر شیر دوست ندارد، می‌تواند از ماست و پنیر استفاده کند. خیلی‌ها نمی‌توانند شیر را تحمل کنند و از سایر انواع لبنیات استفاده می‌کنند. یک لیوان شیر، یک قوطی کبریت پنیر و یک لیوان ماست حدود ۲۵۰میلی‌گرم کلسیم دارند. اگر فردی کم غذاست و احساس می‌کند کمتر از مقدار مورد نیاز کلسیم مصرف می‌کند، می‌تواند روزانه یک قرص کلسیم و ویتامینD بخورد. اگر این موارد رعایت شود و کلسیم به هر شکلی به بدن برسد، مشکلی برای مادر پیش نمی‌آید اما در صورتی که رژیم‌غذایی مادر مناسب نباشد و کلسیم مورد نیاز بدنش تامین نشود، ممکن است کلسیم از بدن برداشت شود و ایشان را به مشکلاتی مانند نرمی ‌و پوکی استخوان مبتلا کند.

لازم به یادآوری است که شیر مادر حاوی کلسیم مناسب و کافی برای رشد کودک است اما باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که ویتامین Dباید کافی باشد. این کار از طریق قرار دادن کودک در هوای آزاد و در معرض نور خورشید و استفاده از قطره‌هایی که متخصص اطفال تجویز می‌کند، میسر است.

● نگاه متخصص داخلی

عجالتا غذای آبکی نخورید

دکتر ایرج خسرونیا

رییس انجمن متخصصان داخلی ایران

با توجه به علایم و مشکلاتی که خانم ص دارند به ایشان توصیه می‌کنم به متخصص داخلی یا گوارش مراجعه کنند و از نظر کبد، دستگاه گوارش و کیسه صفرا بررسی شوند و سونوگرافی انجام دهند تا مطمئن شوند که مشکلی وجود دارد یا نه. تا قبل از بررسی وضعیت و مشخص‌شدن علت مشکل‌شان، توصیه‌ می‌کنم غذاهای آبکی مانند آش، آبگوشت، ترشی و غذاهای چرب نخورند و مصرف مکمل را نیز بهتر است که فعلا قطع کنند. البته هرچه زودتر این بررسی‌ها باید انجام شود زیرا ممکن است نیاز به دریافت مکمل داشته باشند و مشکلات گوارشی مانع دریافت آنها شود.

فرزانه فولادبند

«میزگرد تغذیه» درباره وضعیت تغذیه خانم زهره.ص با حضور دکتر نسرین امیدوار متخصص تغذیه و رژیم درمانی دکتر فریده موسوی فوق‌تخصص هماتولوژی

دکتر ایرج خسرونیا متخصص داخلی دکتر علی ترکمان ارتوپد