چگونه می توان حلیم و بردبار شد

در قرآن, دو واژه حلم و کظم غیظ به عنوان دو خصلت ارزشمند مطرح شده اند که هر دو به یک معنا باز می گردند که همان تسلط بر اعصاب و کنترل احساسات و خویشتنداری است می توان گفت حلم حالتی است که موجب کظم غیظ فرونشاندن خشم می گردد به تعبیر دیگر یکی از مصداق های روشن, بلکه بهترین مصداق حلم, کظم غیظ است

در قرآن، دو واژه حلم و کظم غیظ به عنوان دو خصلت ارزشمند مطرح شده‌اند که هر دو به یک معنا باز می‌گردند که همان تسلط بر اعصاب و کنترل احساسات و خویشتنداری است. می‌توان گفت حلم حالتی است که موجب کظم غیظ (فرونشاندن خشم) می‌گردد. به تعبیر دیگر یکی از مصداق‌های روشن، بلکه بهترین مصداق حلم، کظم غیظ است. از امیرمومنان علی(علیه‌السلام) روایت شده که فرمود: «خیر الحلم التحلم؛ بهترین حلم، فرونشاندن خشم است.» در قرآن واژه حلم با تعبیر «حلیم» پانزده بار آمده که یازده بار آن، به عنوان یکی از صفات خداوند ذکر شده است و چهار بار آن به عنوان یکی از خصال پیامبرانی همچون ابراهیم خلیل(علیه‌السلام) و اسماعیل(علیه‌السلام) و شعیب(علیه‌السلام) یاد شده است. جمله «کظم غیظ » که به معنی فرونشاندن خشم است، در قرآن به عنوان یکی از صفات پرهیزکاران بیان شده، آنجا که می‌فرماید: «والکاظمین الغیظ؛ آنها کسانی هستند که خشم خود را فرومی برند.» واژه حلم به معنی فرو نشاندن هیجان خشم است. لغت شناس معروف قرآن، «راغب » در مفردات می‌نویسد: «الحلم ضبط النفس عن هیجان الغضب؛ حلم کنترل کننده نفس از طغیان خشم است.» از آنجا که این حالت از عقل و خرد ناشی می‌شود، گاهی حلم به معنی عقل و خرد نیز به کار رفته است.

بر همین اساس امیرمومنان علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: «العقل خلیل المرء، والحلم وزیره؛عقل دوست صمیمی انسان است و حلم وزیر عقل می‌باشد.» و نیز می‌فرماید: «الحلم نور جوهره العقل‌: حلم نوری است که حقیقت آن عقل و خرد است. » در روایات اسلامی نیز خصلت حلم، به همین معنا آمده است. به عنوان نمونه شخصی از امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) پرسید: حلم چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «کظم الغیظ و ملک النفس: فروبردن خشم و تسلط بر خویشتن است.» نیز امیر مومنان علی(علیه‌السلام) فرمود: «لا حلم کالصبروالصمت:هیچ حلمی مانند استقامت و نگهداری زبان نیست. حلم به معنای استواری و ثابت ماندن در امور نیز آمده است. این تعریف‌های لغوی و بیانات امامان معصوم(علیهم‌السلام) نشان می‌دهد که حلم به معنی خویشتنداری و صبر انقلابی و استواری درامور است. اما در مورد جمله «کظم غیظ»، واژه غیظ در لغت به معنی شدت خشم و حالت برافروختگی و هیجان فوق‌العاده روحی است که بر اثر ناملایمات و گزندهای روحی به انسان دست می‌دهد. واژه «کظم» در لغت به معنی بستن سر مشکی است که پر از آب شده و به‌طور کنایه، در مورد کسانی به کار می‌رود که از خشم و غضب پر شده‌اند و نزدیک است که منفجر شوند و عکس‌العمل تندی نشان دهند. در این هنگام حالت خویشتنداری همچون بند محکم، سر مشک غضب را می‌بندد و از طغیان آن جلوگیری می‌نماید. بنابراین کظم غیظ و فرونشاندن خشم از روشن‌ترین مصداق‌های حلم است و موجب جلوگیری از طغیان خشم و تندی‌های نابجا شده و انسان را از جوش و خروش نامعقول، زننده و گاهی خطرناک نجات می‌بخشد. البته باید توجه داشت که گاهی حلم و کظم غیظ نابجا و منفی است، چرا که موجب گستاخی جنایتکار یا پیامدهای شوم دیگر می‌شود. مانند حلم و فرو بردن خشم در برابر مجرمان حرفه ای، منافقین یا کافران ملحدی که در صدد ضربه زدن و افساد هستند.

● بهترین نماد برقراری عدالت

یکی از بهترین نمادهای برقراری عدالت در عرصه وجود ما، حلم و بردباری است که قوه غضب را کنترل کرده، بهنگام و بجا از آن بهره می‌گیرد. نفس انسان را آرامش و طمانینه می‌بخشد تا اگر عملی برخلاف میل درونی او رخ داد یا به حادثه‌ای تلخ و ناگوار رسید از محدوده صبر و حوصله بیرون نرود و فراتر از ارزش‌های شایسته عکس‌العمل نشان ندهد.از این رو حلم را باعث جلوگیری از شعله ور شدن آتش خشم و هیجانات نفس در لحظه بحرانی دانسته‌اند و حلیم و شکیبا کسی است که در عقوبت و مجازات شتاب نمی‌کند و در تصمیم‌های خود، نوعی خردگرایی و نکته سنجی ویژه‌ای نشان می‌دهد.با مروری بر آموزه‌های دینی، سخن نیکوی امام صادق(علیه‌السلام) را می‌یابیم که آن حضرت درباره حلم می‌فرماید: حلم چراغ الهی است که صاحب آن را به جوار رحمت الهی روشن و نورانی می‌کند و به سبب فیوضات نامتناهی حق، مستفیض می‌شود. بعد امام(علیه‌السلام) با بصیرت خویش راهکار روشن شدن به این ویژگی والای اخلاقی را ترسیم فرمود: انسان بردبار، حلیم و شکیبا نمی‌شود مگر آن که با نور معرفت و نور توحید تایید شود (مستدرک الوسائل،ج ۱۱،ص ۲۸۹ ). در نگاه امام (علیه‌السلام)، آراستگی به این صفت پسندیده، سبب نور و روشنایی است و از آن جا که نور در ذات خود روشن است و علاوه بر آن روشنگر دیگر اشیا نیز هست، انسان حلیم و شکیبا را نورانیت می‌بخشد و تلخی‌ها و تیرگی‌های راه را به او می‌نمایاند.

تمرین بردباری و شکیبایی گام بعدی آراستگی به این صفت زرین است که با تحمل و گاه فشار روحی و فرو بردن خشم و عصبانیت همراه است، اما پس از چندی اخلاق همیشه همراه انسان می‌شود امام کاظم(علیه‌السلام) می‌فرماید: اگر حلیم نیستی خود را به بردباری بزن و صفت حلم را به خود ببند، زیرا کم است کسی که خود را شبیه به افرادی می‌کند مگر آنکه امید است از آنان شود.دعا و درخواست در پیشگاه پروردگار حلیم و حکیم گامی برای کسب حلم و بردباری در تندبادهای حوادث زندگی است. رسول اکرم(صلی ا... علیه وآله) خود این راه را گشوده و به پیروان خود آموخته که در لحظه‌های راز و نیاز دست دعا به سوی پروردگار بی‌نیاز گشود و چنین درخواستی نمایند: خدایا مرا به سبب علم بی‌نیاز کن و با حلم و شکیبایی زینت بخش.امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: حلم و بردباری در پنج چهره نمایان می‌شود: انسان عزیز و آبرومندی که خوار و ذلیل می‌شود؛ فرد راستگو و صادقی که به دروغگویی متهم می‌گردد؛ کسی که به سوی حق و راستی دعوت می‌کند ولی مورد اهانت و اذیت و آزار قرار می‌گیرد؛ انسان وارسته‌ای که بدون هر جرم و خطایی مورد اذیت قرار می‌گیرد و فرد حق خواهی که با او مخالفت می‌شود.(مستدرک الوسائل،ج ۱۱،ص ۲۸۹).با این نگرش در می‌یابیم که حلم، علاوه بر آشفته نشدن و مضطرب نگردیدن در هنگامه‌های هیجانات نفسانی شامل کظم غیض یعنی فرو بردن خشم که مانع پدید آمدن هیجان است نیز می‌شود. چنان که بهترین وزیر علم و دانایی، حلم و شکیبایی است و بهترین مددکار حلم رفق و نرمی در زندگانی است و رهاورد حلم، رضایت به خواست خداوند در تمامی عرصه‌های حیات و بلند نظری در هنگامه‌های تصمیم گیری است.

زهرا اجلال