ره توشه هائی از عید فطر

در شب و روز عید فطر, اهل ایمان از سوئی به شب زنده داری و نماز و دعا می پردازند و از سوئی دیگر با زمزمه زیارت امام حسین ع با آن حضرت و مقاصد آسمانی اش پیمان مجدد امضاء كرده و روح حماسه و عرفان و فداكاری را در وجودشان احیاء می كنند این اعمال معنوی آنان را برای پرواز در عالم ملكوت به همراه قدسیان آماده می كند

فرا رسیدن روز مبارك عید فطر، نوید بخش تحوّلاتی سرنوشت ساز در زندگی اهل ایمان است. چرا كه عید فطر یكی از ایام اللّه، زمینه ساز وحدت كلمه برای مسلمانان و تقویت اتحاد و اراده آنان، تجدید حیات دوباره برای اسلام، دمیدن روح ایمان و سرور و نشاط برای بندگا ن الهی، روز نمایش عظمت دین و بازگشت دوباره به فطرت انسانی و بالاخره روز فتح و پیروزی در جهاد اكبر برای رهروان خداجوی می‏باشد.

در شب و روز عید فطر، اهل ایمان از سوئی به شب زنده داری و نماز و دعا می‏پردازند و از سوئی دیگر با زمزمه زیارت امام حسین(ع) با آن حضرت و مقاصد آسمانی‏اش پیمان مجدد امضاء كرده و روح حماسه و عرفان و فداكاری را در وجودشان احیاء می‏كنند. این اعمال معنوی آنان را برای پرواز در عالم ملكوت به همراه قدسیان آماده می‏كند و آنان بدین وسیله از قید و بند مادّیات و علاقه‏های بی‏ارزش رهائی یافته و با دلی سرشار از شوق ایمان و عشق به خدا زندگی نوینی را آغاز می‏كنند. چه زیباست كه تمام اقشار جامعه از این فرصت به دست آمده در راه اعتلای كلمه حق و توسعه و ترویج معارف حیاتبخش الهی بهره گرفته و خود را یك سال دیگر در پناه ایمان و مصونیت بیمه كنند. در آن روز مسلمانان با شوق وصف ناپذیری از عبادات و ریاضات شبهای ماه رمضان و شبهای قدر و زیباترین لحظات ارتباط با خداوند فارغ شده و در اجتماع روز فطر صف می‏كشند و اتّحاد و یگانگی و برادری و همدلی خود را به نمایش گذاشته و بار دیگر دست رد به سینه شیطان و شیطان صف تان می‏زنند و هم نوا با برادران دینی خود، پروردگار با عظمت را صدا كرده و توفیق در تمام كارهای خیر و دوری از تمام بدی‏ها رابه همراه حضرت محمّد و آلش - كه درود خدا بر آنان باد - از درگاه خداوند درخواست می‏كنند. در همین راستا به برخی از دستاوردهای این روز ب اشكوه اشاره كرده و روح و جان خویش را با آموختن درسهائی از آن صفا می‏بخشیم به امید اینكه ره توشه‏هائی را برای سلوك به سوی حق به دست آوریم.

در اجتماع بزرگ مسلمانان در روز فطر، می‏توان پیامهای مهم و حیاتبخش اسلام را به گوش حاضرین رساند چرا كه برخی افراد فقط در چنین روزی فرصت راه‏یابی به مجالس مذهبی را پیدا می‏كنند و در چنین فضائی آمادگی شنیدن مطالب معنوی و دستورات انسان ساز اسلامی را دارند.

به همین جهت امیرمؤمنان علی(ع) در یكی از خطبه‏های خویش در روز عید فطر بعد از حمد و ثنای الهی و فراهم نمودن زمینه پیامهای آسمانی به بیان مهمترین دستوارت الهی پرداخته و اهم احكام كلیدی را به نمازگزاران فطر می‏آموزد در فرازهائی از گزارشی كه شیخ صدوق از بیانا ت امیرمؤمنان علی(ع) در خطبه عید فطر آورده است چنین می‏خوانیم: «انّ هذا الیوم جعله اللّه لكم عیداً و جعلكم له اهلاً فاذكروا اللّه یذكركم و ادعوه یستجب لكم؛امروز را خداوند متعال برای شما عید قرار داده است و به شما شایستگی آنرا عنایت فرموده پس شما هم به شكر انه آن خدا را یاد كنید تا شما را یاد كند و او را بخوانید تا شما را اجابت كند به یكی از مهمترین اعمال روز عید فطر كه پرداخت زكات فطره است اشاره كرده و اهمّیت آنرا متذكر می‏شود، چرا كه اگر زكات فطره از صورت پرداخت فردی به سمت بُعد اجتماعی آن سوق داده شود پشتوانه و سرمایه مهم اقتصادی در حلّ مشكلات مردم خواهد بود. ایجاد مراكز درمانی، تأسیس كانون‏های علمی و صنعتی برای اشتغال‏زائی بیكاران جامعه، سرمایه گذاری برای مسائل بهداشتی و عمران محیط زیست، تقویت بنیه دفاعی مسلمانان و حراست از مرزهای اسلامی، توسعه فرهنگ عمومی و دینی و ایجاد مؤسسات پژوهشی و تحقیقاتی برخی از دستاوردهای پرداخت زكات فطره در روز عید است كه در صورت جمع آوری و مصرف صحیح این بودجه دینی به دست خواهد آمد.

ائمه جمعه و جماعات و مبلغان گرامی در صورت هدایت صحیح مردم و مخاطبین خویش در این زمینه توفیقات افزون‏تری را در امر تبلیغ خواهند داشت و در به وجود آوردن مراكز علمی، عمرانی و بهداشتی كه نوعی باقیات صالحات است شریك خواهند بود؛ چه بسیار از عالمان متعهد و مبل غان پر تلاشی كه از همین زاویه به توسعه و ترویج معارف عالی اسلام پرداخته‏اند. به همین جهت امیر مؤمنان مردم را به پرداخت دَینِ شرعی خویش تشویق نموده و با یاد آوری اهمّیت موضوع می‏فرماید: «و اَدّوا فِطرَتَكُم، فَاِنَّها سُنَّهُٔ نَبیِّكُم وَ فَریضَهٌٔ مِن رَب ِّكُم فَلیُؤدّها كُلُّ اِمرِءٍ مِنكُم عَنهُ وَ عَن عیالِهِ كُلِّهِم ذَكَرِهِم وَ اُنثاهُم، صَغیرِهِم و كَبیرِهِم وَ حُرِّهِم و مَملُوكِهِم عَن كُلِّ اِنسانٍ مِنهُم صاعاً مِن بُرٍّ اَوصاعاً مِن تَمرٍ اَو صاعاً مِن شَعیرٍ؛ زكات فطره خود را - كه سنت پیامبرت ان و فریضه واجبی از سوی پروردگارتان می‏باشد - هر یك از شما از سوی خود و افراد تحت تكفل خود از زن و مرد، كوچك و بزرگ، آزاد و مملوك یك صاع گندم یا خرما یا جو پرداخت نماید.»

علی(ع) در فراز دیگری از خطبه خویش به مهمترین دستورات الهی پرداخته و به مسلمانان یادآور می‏شود كه: «اطیعوا اللّه فیما فرض اللّه علیكم و امركم به من اقام الصّلوهٔ و ایتاء الزّكوهٔ و حجّ البیت و صوم شهر رمضان و الامر بالمعروف و النّهی عن المنكر و الاحسان الی نساء كم و ما ملكت ایمانكم؛ در مواردی كه خداوند بر شما واجب كرده و به انجام آن امر نموده است از فرمان خداوند اطاعت كنید، از بپا داشتن نماز، پرداخت زكوهٔ، زیارت خانه خدا، روزه ماه رمضان، امر به معروف و نهی از منكر و نیكی و احسان به همسران و زیردستان خود. مولای متقیان باتذكر زشتی برخی گناهان كبیره اضافه می‏كند كه: «و اطیعوا اللّه فیما نهاكم عنه من قذف المحصنهٔ و ایتان الفاحشهٔ و شرب الخمر و بخس المكثال و نقص المیزان و شهادهٔ الزّور و الفرار من الزّحف؛(۱) ای مردم! خدا را در مورد چیزهائی كه شما را نهی كرده اط اعت كنید و از انجام آن دوری گزینید كه از جمله نسبت ناروا به زنان شوهر دار و آبرومند، انجام اعمال زشت همچون فحشا و شرب خمر، كم فروشی در معاملات، گواهی باطل و دروغ و فرار از میدان نبرد از مقابل دشمن است.

برخی از مردم عید را به معنی نشاط و شادی ظاهری دانسته و با پوشیدن لباسهای نو و رنگارنگ و با تدارك غذاهای متنوع و شیرینی و شربت و گفتن و خندیدن و سیاحت و تفرج بی‏محتوا خود را سرگرم می‏كنند. در حالی كه عارفان با بصیرت و اولیاء خاص الهی با چشم دل به عید ن گریسته و زوایای معنوی آنرا جستجو می‏كنند.

بخشی از كوششهای مردان الهی در ایّام عید بعد اجتماعی دارد كه در حلّ مشكلات برادران دینی،رسیدگی به نیازمندان و محرومان و گرفتاران، شاد و مسرور ساختن برادران و خواهران دینی، كمك به مستضعفان فكری جامعه و اهتمام به مس ائل عمومی و مبتلا به مسلمانان جلوه می‏كند چرا كه آنها بر این باورند كه علی(ع) در مورد ویژگیهای مردان الهی فرموده است: «نفسه منه فی عناءٍ والنّاس منه فی راحهٍٔ اتعب نفسه لآخرته و اراح النّاس من نفسه؛(۲) نفس او از دستش در رنج و ناراحتی است امّا مردم(بخاطر خ دماتی كه او انجام می‏دهد) از او در آسایش‏اند. او برای (رسیدن به درجات عالی در روز) قیامت خود را به زحمت می‏افكند ولی مردم را به رفاه و آسایش می‏رساند».

و برخی دیگر از فعالیت‏های اهل ایمان مربوط به ارتباط خود و خدایشان است، آنان از آنجائی كه در طول ماه مبارك رمضان با زحمات شبانه روزی خود بر شیطان نفس تسلط یافته و در جهاد بزرگ به پیروزی نائل شده‏اند روز عید فطر را به شكرگزاری و ارتباط نزدیكتری با پروردگا رشان می‏گذرانند: حضرت امام خمینی در این مورد سخنان قابل توجهی ارائه كرده و می‏فرماید: البته عیدهائی كه اسلام تأسیس فرموده است به حسب نظرهای مختلفی كه اهل نظر دارند و بحسب قشرهای مختلفی كه برخورد می‏كنند برداشتهای مختلفی وجود دارد. آن برداشتی كه اهل معرفت از عید می‏كنند، با آن برداشتی كه دیگران می‏كنند بسیار متفاوت است. آنها بعد از اینكه در ماه مبارك رمضان آن ریاضتها را می‏كشند و كشیدند، روز عید روز لقای آنهاست لقاء اللّه است آن روز برای آنها.

«الغیرك من الظّهور ما لیس لك؛(۳) خدایا! برای غیر تو چه ظهوری هست كه برای تو نیست.؟!» آنها همه چیز را از او می‏دانند و آن روزرا عید می‏كنند برای اینكه بعد از ریاضات یوم ورود به حضرت است. و در عید قربان نیز بعد از اینكه تمام عزیزانشان را از دست دادند، مهیا برای ملاقات می‏شوند، بعد از اینكه نفس خودشان را كشتند و هرچ ه عزیز است در راه خدا از آن گذشتند آن وقت است كه روز لقاء است و جمعه هم در اثر اجتماعاتی كه مسلمین با هم دارند، اهل معرفت مهیا می‏شوند برای لقاء اللّه. پس برداشت آنها غیر از برداشت ماست و ما امیدواریم كه به تبع اولیاء خدا به جلوه‏ای از آن جلوه‏ها برسیم و ذره‏ای از آن معارف در قلب ما واقع بشود.(۴)» به همین جهت حضرت امام مجتبی(ع) هنگامی كه مشاهده كرد عدّه‏ای از مردم در روز عید فطر مشغول لهو و لعب و خنده هستند خطاب به یارانش فرمود: خداوند متعال ماه رمضان را معیار آزمایش مردم قرار داده است كه در آن مرد م برای كسب مقامات معنوی و بهشتی مسابقه می دهند عدّه‏ای در این مسابقه برنده شده و برخی دیگر از كسب این مقامات باز می‏مانند.

كمال شگفتی است از كسی كه بی خبر از نتیجه این مسابقه به خندیدن و خوشگذرانی مشغول است به خدا سوگند! اگر پرده‏ها كنار رورد نیكوكاران به نتائج نیكو رفتاری خود مشغول بوده و بدكاران گرفتار اعمال بد خود هستند.(۵)

●شوق دیدار یار

از برجسته‏ترین و به یادماندنی‏ترین ساعات روز عید فطر لحظاتی است كه منتظران راستین ظهور حضرت ولی عصر(عج) آرزوی دیدار آن حضرت را كرده و در فراقش با دلی مملو از امید اشك حسرت می‏ریزند. آنان به یاد سخن حضرت باقر(ع) می‏افتند كه فرمود: «ما مِن یَومِ عَی دٍ لِلمُسلِمینَ اَضحَیً وَ لا فِطرٍ اِلّا و هُوَ یُجَدِّدُ اللّهُ لآلِ مُحَمَّدٍ (ع) فِیهِ حُزناً قالَ قُلتُ وَ لِمَ ذلِك قالَ اِنَّهُم یَرَونَ حَقَّهُم فی اَیدی غَیرِهِم؛(۶) هیچ عید فطر و قربان نیست كه با آمدن آن غم و اندوه آل محمد(ص) تجدید می‏شود راوی گفت: چرا در روز عید غمگین می‏شوند؟ امام فرمود: زیرا آنان حق خود را در دست دیگران می‏بینند و از اینكه افراد غیر شایسته بر جایگاه رهبری امت قرار دارد و امام راستین هنوز ظهور نكرده است كه حكومت عادلانه و سایه پر از عدل و داد خود را بر مردم بگستراند، غمگین و ناراحتند.

به همین جهت یكی از رایجترین اعمال این روز كه اولیاء خدا و عارفان واصل به آن اهتمام خاص دارند زمزمه دعای ندبه در روز فطر است كه دردمندانه و عاشقانه با امام زمان(ع) نجوا می‏كنند: «هل الیك یا بن احمد سبیلٌ فتلقی...متی ترانا و نراك و قد نشرت لواء النّصرتری. ..».

این ابیات مولوی تا حدودی بیانگر راز دل ندبه خوانان عید فطر است كه به مولای خویش عرضه می‏دارند:

در هوایت بی‏قرارم روز و شب‏

سر زپایت بر ندارم روز و شب‏

ای مهار عاشقان در دست تو

در میان این قطارم روز و شب‏

تا كه بگشایم به قندت روزه‏ام‏

تا قیامت روزه دارم روز و شب‏

چون زخوان فضل روزه بشكنم‏

عید باشد روزگارم روز و شب‏

جان روز و جان شب ای جان تو

انتظارم، انتظارم روز و شب‏

تا بسالی نیستم موقوف عید

بامه تو عید دارم روز و شب‏

زآن شبی كه وعده كردی روز وصل‏

روز و شب را می‏شمارم روز و شب‏

بس كه كشت مهر جانم تشنه است‏

زابر دیده اشك بارم روز و شب‏

نویسنده: عبدالكریم پاك‏نیا

پی‏نوشت‏ها: ۱۳. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۱۶.

۱۴. نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۱۹۳.

۱۵. فرازی از دعای عرفه.

۱۶. صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۳۹۵.

۱۷. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۶۸۱.

۱۸. تهذیب الاحكام، ج ۳، ص ۲۸۹.

۱۹. المراقبات، ص ۳۴۳.

۲۰. اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۴۷۶.

۲۱. سوره آل عمران، آیه ۲۸.

۲۲. الكافی، ج ۴، ص ۸۲.

۲۳. سوره نور، آیه ۲۲.

۲۴. اقبال الاعمال، ص ۲۶۰.

۲۵. رهبر آزادگان، ص ۴۳۰.

منبع:ماهنامه پاسدار اسلام ،‌شماره

---