تورم, تهدیدکننده سلامت روان ایرانیان

روز جهانی بهداشت روان, دهم اکتبر هر سال, در حالی در همه کشورهای دنیا برگزار می شود که با توجه به تعریف سازمان جهانی بهداشت از بهداشت روان, نقش فرهنگ و اقتصاد در تامین سلامت روانی مردم غیرقابل انکار است

فشارهای اقتصادی به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند بهداشت روانی را به هم بزند، مخصوصا که در جامعه ما دسترسی به مواد‌مخدر خیلی راحت شده، «بهداشت روان، علمی است که برای بهتر زیستن، رفاه اجتماعی و کنار آمدن با مشکلات زندگی به انسان‌ها کمک می‌کند و در حقیقت عبارت است از مجموعه عواملی که در ایجاد و یا پیشرفت روند اختلالات شناختی، احساسی و رفتاری در انسان نقش مؤثری دارد.»

روز جهانی بهداشت روان، دهم اکتبر هر سال، در حالی در همه کشورهای دنیا برگزار می‌شود که با توجه به تعریف سازمان جهانی بهداشت از بهداشت روان، نقش فرهنگ و اقتصاد در تامین سلامت روانی مردم غیرقابل انکار است.

آمارها حکایت از ابتلای ۲۰ تا ۲۵ درصد افراد جامعه ایران به انواع اختلالات روانی دارد و در این حال، به عقیده روانپزشکان، سهم مشکلات اقتصادی که می‌تواند ذهن انسان‌ها را مشغول کند و باعث نگرانی و احساس ‌امنیت نداشتن نسبت به آینده شود، در به‌وجود آمدن این اختلالات نقش مهمی دارد.

به گفته کارشناسان، یکی از مهم‌ترین معضلاتی که به‌دنبال فشار اقتصادی و تورم در افراد جامعه ما افزایش می‌یابد، سوء‌مصرف مواد است؛ به‌طوری که برخی روانپزشکان معتقدند حتی کسانی که استعداد ابتلا به اختلالات روانی را ندارند، تحت ‌تأثیر تورم و فشار اقتصادی به مصرف مواد روی می‌آورند.

دکتر بابک نژند، روانپزشک، در این باره معتقد است: فشارهای اقتصادی به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند بهداشت روانی را به هم بزند، مخصوصا که در جامعه ما دسترسی به مواد‌مخدر خیلی راحت شده، پس وقتی مردم دچار استرس می‌شوند، تحت‌تأثیر الگوهای فراگرفته شده‌ای که دور و بر آنهاست، سعی می‌کنند استرس و بحران روانی خود را با خود درمانی رفع کنند که شایع‌ترین شکل آن، مصرف مواد است.

وی با بیان اینکه مصرف مواد خود می‌تواند شروع‌کننده اختلالات روانی دیگر باشد، خاطر‌نشان می‌کند: اگر فشار اقتصادی مزمن باشد، فرد را به افسردگی مبتلا می‌کند؛ چون دیده شده که عوامل استرس مزمن نسبت به عوامل استرس حاد روی روان افراد و ابتلای آنها به افسردگی قوی‌تر عمل‌ می‌کند. پس کسی که سال‌ها و مدت‌های زیاد مشکل اقتصادی دارد خیلی بیشتر از کسی که در یک دوره زمانی مثلا دچار ورشکستگی شده مبتلا به افسردگی می‌شود.

● فرسودگی شغلی و پرخاشگری

در طول سال‌های گذشته، اگرچه تهران توسعه یافته ولی رفاه و امکانات مردم این شهر به همین اندازه توسعه نیافته و همین امر هم باعث شده مردم بیشتر نگرانی و افسردگی خود را به کانون خانواده ببرند و آن هم به‌صورت انواع اختلالات خواب، سردرد و دیگر اختلالات روان‌تنی.

دکتر پرویز مظاهری، روانپزشک و دبیر انجمن روانپزشکان ایران نیز با بیان مطلب فوق و با اشاره به اینکه سنگینی بار تورم و فقر ناشی از آن می‌تواند انسان‌ها را مجبور کند ۲ یا ۳ برابر توانشان کار کنند تا بتوانند از پس هزینه‌های زندگی بربیایند، به همشهری می‌گوید: مرد یا زنی که ۲ یا ۳ شیفت در بیرون از منزل کار می‌کند، علاوه بر اینکه دیگر وقتی روی خانواده نمی‌گذارد، دچار فرسودگی شغلی هم خواهد شد و اگر چنین فردی قرار است ۸ ساعت کار کند، فعالیت شغلی‌اش ۱۴ تا ۱۶ ساعت طول خواهد کشید.

به گفته مظاهری، چنین فردی به‌تدریج بدخلق شده و تحریک‌پذیر‌ی‌اش افزایش می‌یابد، در ضمن علاوه بر اینکه توقعاتش بالا می‌رود، حوصله‌ اطرافیانش را ندارد، بهانه‌گیری می‌کند و رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهد و این فرسودگی به مرور از طول عمر فرد هم می‌کاهد.

دکتر مظاهری اضافه می‌کند: شاهد این مسئله هم این است که الان در جامعه ما سکته قلبی در سنین خیلی پایین ۳۰ تا ۴۰ سالگی دیده می‌شود، شروع سفیدشدن موها هم که در مردها قبلا ۶۰ تا ۷۰ سالگی بود، الان به ۲۵ سالگی کاهش یافته است و همه اینها با استرس‌های محیطی ارتباط دارد. به گفته این روانپزشک، تا وقتی فعالیت‌های اجتماعی مردم متناسب با توانایی‌هایشان نباشد، این مشکل قابل حل نیست.

● فقر و افزایش خشونت با کودکان

رابطه تورم و تاثیر آن روی پرخاشگری والدین بر کودکان نیز از معضلاتی است که به عقیده کارشناسان منجر به افزایش اختلالات روانی در کودکان شده است.

پرخاشگری حتی روی کودکان خانواده هم تاثیر منفی می‌گذارد و اعتماد به نفس آنها را کاهش می‌دهد. علاوه بر اینکه حتی این کودکان به‌صورت کلامی و فیزیکی هم از سوی والدین مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. دکتر محمد‌علی شهرکی، روانپزشک با بیان این عبارات و اینکه کودکان نیز در آینده قادر به تامین امنیت اقتصادی خود و در کل امنیت جامعه نیستند، می‌گوید: برای همین است که می‌گوییم مشکلات اقتصادی زمینه‌ساز عمده برای ایجاد اختلالات ارتباطی است؛ یعنی ارتباط بین همسر - همسر و والد - فرزند.

دکتر شهرکی با بیان این عبارات، طبقه‌بندی اختلالات روانی را در ۵‌محور تقسیم می‌کند: محور یک شامل اختلالات عمده مثل افسردگی و اضطراب است، محور ۲ عقب‌ماندگی ذهنی و اختلالات شخصیتی را تشکیل می‌دهد، محور ۳ شامل اختلالات جسمی می‌شود، محور ۴سطح عملکرد را نشان می‌دهد و بالاخره محور ۵ که مهم‌ترین محور است، شامل استرس و یا عواملی است که باعث ایجاد و یا تشدید اختلالات روانی در فرد می‌شوند.

به گفته وی عوامل اقتصادی و اجتماعی نیز در محور ۴ قرار می‌گیرد و منجر به ایجاد افسردگی، پرخاشگری، اضطراب و مشکلات انطباقی می‌شود تا جایی که این مشکلات در شدیدترین حالت باعث بروز افکار خودکشی و حتی افکار دیگرکشی و پرخاشگری نسبت به دیگران خواهد شد.

این در حالی است که به گفته کارشناسان و بنابر مطالعات سازمان جهانی بهداشت، افراد مسن به‌دلیل احساس تنهایی خودکشی می‌کنند ولی مهم‌ترین عامل خودکشی در جوان‌ها مشکلات مالی است. به عقیده دکتر شهرکی با اینکه این سن، سن بالندگی و تولید در جامعه ماست، ولی این افراد به خاطر مسائل مالی و تورم بیش از حد اقدام به ‌خودکشی آن‌هم بیشتر از نوع موفق می‌کنند.

● مسائل فرهنگی هم دخیل است

با این حال، به گفته برخی کارشناسان مسئله مهمی که نباید از آن غفلت شود این است که اثر تجمعی تورم همراه با عوامل دیگر می‌تواند وضعیت فرد را وخیم‌تر کند.

دکتر نژند در این باره معتقد است: نمی‌توان عامل اقتصادی را به تنهایی در نظر گرفت چون در جوامعی که دچار مشکل اقتصادی شده‌اند، مردم از مشکلات فرهنگی هم رنج می‌برند، پس مردم در چنین جامعه‌ای نمی‌دانند که وقتی دچار افسردگی یا اختلالات دیگر شدند، باید به روش‌های علمی حل مسئله یا به یک روانپزشک مراجعه کنند و برای همین است که چنین افرادی به‌خوددرمانی و سوء مصرف مواد روی می‌آورند.

«مهم‌ترین عامل دیگری که در جامعه ما پررنگ و مسئله ساز شده، این است که بسیاری از توقعات اقشاری که از نظر اقتصادی در سطح پایین‌تری هستند، مانند توقعات فردی است که در یک جامعه اروپایی زندگی می‌کند؛ در حالی که جامعه ما یک جامعه سنتی است.»

دکتر نژند با بیان این عبارات معتقد است: برای همین، در خانواده‌های ایرانی خیلی از توقعات در جامعه ما اجرا شدنی نیست و این باعث شده فشارهای اقتصادی بزرگ‌تر از آن چیزی که هست خودش را نشان دهد و با شدت بیشتری به اختلالات روانی دامن بزند.