بانوی آب و آیینه

شما را چه می شود انگار حال تان خوش نیست سرور من
هاجر گفت و گرد ساره که رنگ به رخسار نداشت, چرخید ساره لحظه ای چشم هایش را بست, دلش را در مشت گرفت و لب هایش به سختی جنبید «برو و خودت را آماده کن پیراهن اطلسی که دیروز برایت خریدم بپوش سرمه به چشم هایت بکش موهایت را خوب شانه کن و بباف, راستی عطر یادت نرود, همانجا کنار لباس ها گذاشته ام, حسابی خوشبو و معطر باش »

شما را چه می‏شود؟ انگار حال‏تان خوش نیست سرور من.

هاجر گفت و گرد ساره که رنگ به رخسار نداشت، چرخید. ساره لحظه‏ای چشم‏هایش را بست، دلش را در مشت گرفت و لب‏هایش به سختی جنبید: «برو و خودت را آماده کن. پیراهن اطلسی که دیروز برایت خریدم بپوش. سرمه به چشم‏هایت بکش. موهایت را خوب شانه کن و بباف، راستی عطر یادت نرود، همانجا کنار لباس‏ها گذاشته‏ام، حسابی خوشبو و معطر باش.»

و آهسته چشم‏هایش را باز کرد. قطره اشکی از چشمان ساره چکید. هاجر سراسیمه مقابل ساره خم شد و دستان بانویش را بوسید: «شما را به خدای ابراهیم قسم، بگویید چه شده؟ از آن روز که از اسارت فرعون در آمده و به کنیزی شما رسیده‏ام، شما را به این حال و روز ندیده‏ام. دست و پایتان می‏لرزد، سستی بدن‏تان را گرفته، از خود بی‏خود شده‏اید، نکند خطایی از من سر زده باشد که ...»

ساره دستان هاجر را گرفت. بغضش را فرو داد و گفت: «عجله کن، کاری که به تو سپردم انجام بده، امشب در خانه جشن داریم.»

هاجر دیگر هیچ نگفت. در بهت و سکوت تعظیمی کرد و تندی از مقابل ساره دور شد. ساره به دور از هاجر، ناگاه بغضش ترکید و های های گریه‏اش را رها کرد. میان اشک و اندوه و آه دستانش را رو به آسمان گرفت و از خدا کمک خواست.

هاجر چون عروسی زیبا و باوقار جلو می‏آمد و با خود می‏اندیشید: «امروز در این خانه چه خبر شده؟ این لباس‏های گران‏قیمت، این عطر و عبیر و بانوی من که امروز حال عجیبی دارد.» وقتی به در اتاق زد و وارد شد، تا خواست مقابل ساره خم شود، ساره دستانش را گرفت و با حسرت خیره شد به او. هاجر از شرم سر به زیر انداخت. ساره با لحنی حزن‏انگیز گفت: «تو ... زیباترین زنی هستی که تا به حال دیده‏ام.» و لرزان دست به گریبان برد و گردنبندش را باز کرد و دستبند و گوشواره‏ها.

هاجر مات و مبهوت به تماشا ایستاده بود و با خود کلنجار می‏رفت: «این چه جشنی است که کنیزک خانه باید خود را بیاراید، و همچون بانوی خانه رفتار کند؟ در این خانه چه خبر است؟»

ساره ذره ذره قلب و روح و دل و دست و پایش را انگار از خود جدا می‏کرد. انفاق می‏کرد، هر چه که داشت، می‏برید، می‏کَند، جدا می‏کرد. یکی یکی و هاجر مقابلش زیبا و زیباتر می‏شد، یک فرشته، یک بانوی ملیح و زیبا.

بانوی من، من کنیز شما هستم، تا ابد؛ تا روزی که بخواهید مرا از خانه بیرون کنید.

ساره تندی رو از او برگرداند. در خود فشرده و افسرده، یک لحظه آرزو کرد که کاش هرگز به دنیا نیامده بود، کاش به جای هاجر بود؛ یک کنیز، اما می‏توانست فرزند بیاورد. یک فرزند برای ابراهیم خلیل.

هاجر گریه‏اش گرفته بود. دو خط سیاه از گوشه چشمانش شره کرده بود. ساره با صدای گریه هاجر رو برگرداند و بلند گفت: «صورتت را خراب کردی هاجر، برو، برو و از نو سرمه بکش، بعد در اتاقی که برای جشن آماده کرده‏ام بمان و بی‏اجازه من بیرون نیا.» و خودش را به حیاط خانه رساند تا ابراهیم نیامده، صورتش را بشوید. بعد شروع کرد به قدم زدن، باید حالش عادی می‏شد، مثل همیشه، تا ابراهیم پی به اندرونش نبرد. باید خودش را راضی نشان می‏داد. باید ابراهیم را راضی می‏کرد؛ حتماً ابراهیم راضی نمی‏شد. ابراهیم او را دوست داشت. به نداشتن بچه راضی بود. هیچ گاه شکایتی نداشت، اما او چرا مصمم بود؟ چرا با خود چنین می‏کرد؟ چرا با دستان خود زندگی‏اش را به تباهی می‏کشاند؟

ساره، ساره، چه شده ساره؟ کجایی، به چه فکر می‏کنی عزیز ابراهیم؟

ساره ترسان عقب رفت و محکم به دیوار حیاط خورد. ابراهیم جلو رفت و شانه‏های او را چسبید و گفت: «چرا پریشانی همسرم؟ چرا می‏لرزی؟ نکند بیمار شده‏ای؟»

ساره سعی کرد آرام باشد. لبخندی زد و دستپاچه دور ابراهیم شروع کرد به چرخیدن.

چیزی نیست سرورم، شما خسته‏اید، طعام آماده است، آب می‏ریزم تا دستان‏تان را بشویید.

و ابریق آب را برداشت. ابراهیم به صورت همسرش خیره شد: «چه شده ساره؟ انگار درونت به هم ریخته است. بغض کرده‏ای، تا نگویی چه شده، داخل خانه نمی‏روم.» دستان ساره لرزید و ابریق بر زمین افتاد. ساره رفت و دوباره آن را پر از آب کرد. سعی کرد بر خودش مسلط باشد بر دستان همسرش آب ریخت. نفسی عمیق کشید و در دل از خدا یاری خواست، بدون اینکه به ابراهیم نگاه کند گفت: «ابراهیم، هاجر می‏تواند برای تو، برای تو فرزندی بیاورد. فرزندانی نیکو و صالح. او، او زنی مؤمنه و با عفت و حیاست. او شایسته همسری با توست ابراهیم، او ... او ... تو را خوشبخت می‏کند. برایت فرزند می‏آورد. من از بدون وارث ماندن نبوت نگرانم. با این کار شاید پیش خداوند روسفید شوم ابراهیم.» و ابریق آب دوباره از دستانش افتاد. ابراهیم دستان ساره را گرفت و در چشمان غمناکش خیره شد.

این چه کاری است ساره؟! من راضی‏ام، خدا هم از تو راضی باشد.

نه ... نه ابراهیم، تو باید فرزند داشته باشی. نسل تو باید ادامه پیدا کند.

تو را چه کنم ساره؟ تو عزیز من هستی، تو همسر وفادار و مهربان من هستی.

ساره دلش قرص شد. آرام گرفت. همیشه از حرف‏های محبت‏آمیز ابراهیم آرام می‏گرفت، دلبسته‏اش می‏ماند، گرم می‏شد.

من همسرت می‏مانم. وفادارت می‏مانم. تو هم کنارم می‏مانی. تو پیامبر خدایی ابراهیم. تو هرگز مرا فراموش نمی‏کنی. این را حتم دارم.

و دستان ابراهیم را گرفت و کشان کشان به درون خانه برد.

هاجر، کجایی هاجر؟ آقا آمده‏اند. از ایشان پذیرایی کن هاجر ... .

ساره به دور از نگاه ابراهیم از خانه درآمد و بی‏آنکه سخنی یا چیزی بگوید گریان و دوان دوان در کوچه‏ها گریخت.

ابراهیم نفس نفس زنان به خانه رسید. صدای کودکی فضای خانه را لبالب از شور و شادی کرده بود. بر زمین افتاد و همانجا خداوند را سجده کرد و راز و نیاز گفت.

ناگاه در آن هنگام ندایی به ابراهیم رسید: «ای ابراهیم، اسماعیل و هاجر را از بادیهٔالشام بیرون ببر.»

ابراهیم گفت: «خداوندا، همسر و کودک نورسیده‏ام را به کجا ببرم؟»

ندا رسید که: «به حرم امن من، اولین نقطه زمین که آفریده‏ام و آن مکه است.» ابراهیم باز خدا را سپاس گفت و کنار هاجر رفت، دست نوازش بر سر و صورت کودکش کشید و او را در آغوش گرفت و بوسید. هاجر نفسی به آسودگی کشید و لبخندی بر لبانش نشست. خواست بستر اسماعیل را برای خواب آماده کند، که ابراهیم گفت: «باید از اینجا برویم هاجر، اسماعیل را خوب بپوشان.»

هاجر مات و متعجب نگاهش کرد و اسماعیل را از آغوش همسرش گرفت.

کجا پیامبر خدا؟ من و اسماعیل هنوز ... .

ابراهیم میان حرف‏های هاجر گفت: «جبرئیل امین از طرف خداوند نازل شده تا من و تو و اسماعیل را با خود ببرد.»

هاجر سست و بی‏رمق خودش را در بستر جابه‏جا کرد و گفت: «اما پیامبر خدا، این کودک هنوز ...»

ابراهیم تندی لبخندی زد و گفت: «خداوند نگهدار ماست. تو کودکت را به آفریننده‏اش بسپار و از او کمک بخواه.»

هاجر سکوت کرد و دیگر کلامی نگفت. با تقلا از جا برخاست. ابراهیم دست او را گرفت و اسماعیل را در آغوشش گذاشت. ساره کنار در بغضش ترکید: «به همین زودی ابراهیم؟ چرا با من چنین می‏کنی؟ نمی‏توانم باور کنم.»

ابراهیم نگاهش کرد، عمیق و عاشقانه، بعد گفت: «من از مرکب پیاده نشده به سوی تو باز می‏گردم، به تو قول می‏دهم. من از طرف خداوند مأمورم تا هاجر و اسماعیل را از این دیار دور کنم.»

ساره مثل همیشه در مقابل حرف‏های گرم و دلنشین ابراهیم آرام گرفت. اسماعیل را بوسید و به سینه‏اش فشرد. هاجر را هم بوسید و آنها را بدرقه کرد و به درون خانه بازگشت.

جبرئیل امین نازل شده آنها را با (براق)(۱) برداشت و از آنجا دور شدند.

اینجا مکانی خوش آب و هواست جبرئیل، بمانیم؟

نه، باید برویم.

رفتند، نخل‏های سبز و سربلند، دشت‏هایی پربار که زیر تلألؤ آفتاب حاصل‏شان دوچندان نشان می‏داد. درخت‏هایی با سایه‏سار خنک و دل‏چسب و چشمه‏های آب گوارا و زلال، ابراهیم و هاجر را بی‏تاب ماندن کرده بود.

بمانیم یا جبرئیل؟

نه ابراهیم، برویم.

رفتند. در دشتی بی‏آب و علف، کویر و داغ، جبرئیل براق را فرود آورد.

اینجا مکه است. حرم امن خدا، فرود آیید.

هاجر نگاهی به اطراف انداخت. نه آدمی، نه آبی، نه سبزه‏ای، کویری خشک و بایر. اسماعیل را به خود فشرد و ابراهیم را نگریست. ابراهیم اشاره به تک‏درختی خشک وسط بیابان کرد و به هاجر گفت: «بروید و آنجا پناه بگیرید. خداوند یار و یاورتان.»

و خداحافظی کرد و اسماعیل را بوسید و به سینه‏اش فشرد. هاجر پریشان‏حال پرسید: «براستی می‏خواهی بروی ابراهیم؟»

ابراهیم گفت: «به ساره قول داده‏ام، باید از مرکب پیاده نشده به سویش بازگردم.»

هاجر با صدای گرفته و بغض‏آلود گفت: «چگونه ما را در این وادی بی‏آب و علف و آدمیزاد تنها می‏گذاری و می‏روی؟»

ابراهیم گفت: «خداوند نگهبان و نگهدار شماست. من بزودی بازمی‏گردم هاجر.»

و باز اسماعیل را مشتاق و با ولع بوسید و براق به حرکت درآمد.

نزدیک (کداء)(۲) ابراهیم دست‏هایش را رو به آسمان بلند کرد و گفت: «خداوندا، همسر و فرزندم را در سرزمین مکه ساکن کرده‏ام تا به خواسته تو سر تسلیم فرود آوریم، تو دل‏های مردم را متوجه آنها ساز و روزی آنها را بده تا شکرگزار تو باشند.»

هاجر اسماعیل را سخت به خود فشرده و به برهوت چشم دوخته بود. هیچ چیز نبود. کویر تفتیده. باد هوره می‏کشید و هوا داغ داغ. هاجر نگاه به آسمان کرد و گفت: «خدایا، این چه سرنوشتی است؟ من و این کودک نورسیده، در این دشت تفتیده، بی‏شوی و همدم ... مگر خطایی از من سر زده یا گناهی مرتکب شده‏ام که حالا باید ...»

اسماعیل میان درد دل‏های مادر ناگهان گریه سر داد. هاجر او را در آغوش تکان تکان داد تا کودک خوابش برد. خودش هم کنار کودک، چشم‏هایش آهسته آهسته روی هم افتاد و خوابید.

مراقب کودک‏مان باش هاجر، می‏شنوی هاجر؟ هاجر ... .

هاجر ناغافل از خواب پرید. ابراهیم بود، کنارش بود ابراهیم. همدمش بود، همسر مهربانش، کجا رفته بود ابراهیم؟ صدای گریه اسماعیل هاجر را به خود آورد. آفتاب داغ داغ می‏تابید. ظهر شده بود. خورشید وسط آسمان زل زل می‏تابید. دشت داغ و عطشناک، عرق بر پیشانی و سر و صورت اسماعیل نشسته بود. هاجر اسماعیل را در آغوش شیر داد. داغی و گرمایی بی‏نهایت به جان‏شان افتاده بود. تشنه بودند. اسماعیل از گرما شیر را پس داد. لب‏ها خشک و داغمه بسته. گریه را سر داد. هاجر کودک را زمین گذاشت. بلند شد و چشم انداخت. از هر سو تا بی‏انتها کویر بود و آفتاب و خاک. چه باید می‏کرد؟ نکند طفلش زیر این آفتاب سوزان تلف شود؟ صدای گریه اسماعیل دلش را می‏چلاند. بر بالین کودکش نشست. سر و صورت خیس عرقش را بوسید و از جا دوباره برخاست. ابراهیم گفته بود مراقب باش، مراقب کودک‏مان، اما هاجر نتوانست باید، او را می‏گذاشت و به دنبال آب می‏رفت. باید جرعه‏ای هم که شده آب پیدا می‏کرد. کودکش بی‏شک از تشنگی هلاک می‏شد و خودش. یک چشم به اسماعیل، یک چشم به کویر و بستر خشک و تفتیده مقابلش، راه افتاد. مسافتی که رفت کوهی مقابلش نمایان شد. نفس‏زنان و خیس عرق از کوه بالا رفت. ناگاه با کمال ناباوری دریاچه‏ای پر از آب مقابلش ظاهر شد. خدایا شکرت، آب، آب، خدایا شکرت.

شتابان از کوه پایین رفت. به دامنه کوه که رسید کویر، خاک خشکیده و ترک خورده، آب نبود. بیابان، سراب بود. خسته و تشنه برگشت. نزدیک تک‏درخت خشکیده که رسید چشم‏هایش میخکوب ماند. اسماعیل نبود. طفل تازه به دنیا آمده چه شده بود؟ بی‏هوا تو دل کویر فریاد کشید: «اسماعیل ...»

بی‏قرار و اشک‏ریزان به طرف کوه راه افتاد. دل تو دلش نبود. قدم‏هایش پس و پیش می‏شد. افتان و خیزان، شاید اشتباه آمده بود. راه را گم کرده بود. از کوه با تقلا بالا رفت. دوباره دریاچه آب نیلگون، آب، آبادانی، عرق شور کنار لبش را مکید و برگشت. اسماعیل حتماً همانجا بود. زیر تک‏درخت خشکیده، راه را درست رفته بود. هاجر با خود فکر کرد و دوان دوان از کوه پایین رفت. نزدیک تک‏درخت، اسماعیل نبود. اسماعیل را ندید. نشست، آرام دست بر جای اسماعیل کشید. بر خاک افتاد. سجده کرد. از خدا یاری خواست و دوباره راه افتاد. چهار دست و پا، کشان کشان، خرده خرده، باز سراب و اسماعیل نبود. هفت بار رفت و برگشت. هفت مرتبه تا لب آب گوارا، هفت بار جسم و روحش را کشاند، تکه تکه، ذره ذره، نه آب بود، نه اسماعیل. کجا بود اسماعیل؟ آب کجا بود؟ کوه کجا بود؟ و خودش؟ همه جا کویر و آفتاب و خاک و عطش.

«خدایا کمکم کن، خدایا مرا بمیران، اما اسماعیل را برای ابراهیم نگهدار. خدایا ...»

هفتمین بار از کوه سرازیر شد. خودش را ذره ذره، تو کویر کشاند. با دست و پای خراشیده و زخمی، و دل و روحش و لب‏ها از خشکی و عطش ترک خورده و افتاد.

هاجر، مراقب اسماعیل باش، هاجر، هاجر، کجایی هاجر؟

هاجر آهسته چشم باز کرد. صدای خنده کودکی بود انگار، صدای دست و پا زدن کودکی،

نه ... نه ... سراب است، سراب است، اسماعیل ... .

سعی کرد از زمین برخیزد. نتوانست. با تقلا سرش را بلند کرد. چشم‏هایش دورتر دست و پای اسماعیل را دید که در هوا تکان می‏خورد و صدای خنده اسماعیل.

نه، نه، سراب است باز، سراب می‏بینم.

صدای خنده باز پیچید و صدای شر شر آب، خودش را با تقلا از زمین جدا کرد و زخمی و خسته راه افتاد. چشم‏ها به اسماعیل، پاها روی تیغ و خار و خاشاک، هاجر تقریباً می‏دوید. دوید یک‏نفس، اسماعیل را دید. اسماعیل بود و آب.

نکند سراب بود. خیالی واهی.

سراب نبود آب بود. هاجر به صورتش زد. اسماعیل بود و آبی زلال زلال که زیر پاهای کوچک اسماعیل که پا می‏کوبید، می‏جوشید و فوران می‏زد. اسماعیل خنک خنک تو چشم‏های هاجر خندید و دست‏هایش او را طلبید. شیر می‏خواست، گرسنه بود تشنه نبود، لب‏هایش خیس و صورتش با آب زلال سر و صورت اسماعیل را شسته بودند.

هاجر همان جا کنار آب زلال به سجده افتاد. صورتش را بر خاک نرم و خیس چسباند و از ته دل گریست: «خدایا شکرت، شکرت که ما را نجات بخشیدی و نعمتت را بر ما ارزانی داشتی.»

هاجر شروع کرد به گود کردن زیر پاهای اسماعیل. آب به سرعت تو گودال جمع شد.

زمزم، بنوش از این زمزم، اسماعیلم که گوارای وجودت باد.

هاجر گفت و مشتی آب به دهان اسماعیل ریخت و مشتی آب به صورت خودش پاشید و با یاد و نام خدا آب گوارا را نوشید.

جان تازه در رگ و تن هاجر دوید. کودکش را در آغوش گرفت و شیر داد. در یک چشم به هم‏زدنی ناگاه دور و بر هاجر و اسماعیل پر شد از پرندگان و جانوران.

تشنه بودند، کویر تشنه بود و هر چه که در کویر بود. بادی نرم و خنک در کویر وزیدن گرفت و صدای همهمه بود یا صدای شر شر آب. هاجر گوش سپرد و دست‏ها را سایبان چشم‏ها کرد. جمعی از مردم شتابان به سوی او و اسماعیل می‏آمدند. هاجر از شوق بارها و بارها تن و دست و پای اسماعیل را بوسید و خدا را شکر کرد و زیر عبا رفت که روی درخت سایبانی برای خود و فرزندش درست کرده بود.

کنار چشمه آب زلال کسی پرسید: «تو کیستی و این کودک؟»

هاجر از زیر عبا بیرون آمد، دید گروهی دور چشمه حلقه زده‏اند و آب می‏نوشند و با تعجب او را می‏نگرند، گفت: «من مادر فرزند ابراهیم خلیلم و این فرزند اوست.»

کسی گفت: «اجازه می‏دهی کنار این چشمه خیمه بزنیم و اتراق کنیم؟ در این کویر همین چشمه را یافتیم.»

هاجر گفت: «باید شویم اجازه بدهد. بمانید تا پیامبر خدا بیاید.»

صبحگاه تیره، باد خنکای چشمه را بر سر و روی هاجر و اسماعیل پاشاند و عطر سبزه را که دور و بر چشمه به زودی روییده بود. هاجر از خواب برخاست، نمازش را به جا آورد. و چشم به راه ماند تا شاید ابراهیم بیاید.

و ابراهیم آمد. و کنار چشمه به خاک افتاد و خدا را ستایش و سپاس گفت.

هاجر، خدا را شکر که تو و اسماعیل سالم و تندرستید.

خوش آمدید سرورم، دل‏مان برایتان تنگ شده بود و برای بانویمان ساره.

من هم همین طور هاجر، ساره هم همین‏طور، امتحان بزرگی را از سر گذرانده‏ایم.

ای پیامبر خدا، اجازه می‏دهید قبیله (جرهم) در کنار ما زندگی کنند؟ آنها خواهان زندگی در این مکان هستند.

آری تو و اسماعیل در کنار آنها آسوده باشید و آنها هم در کنار شما تا فرزندم جوانمردی رشید و رعنا شود. بمانید و زندگی کنید. تو برای اسماعیل هم پدر هستی و هم مادر. صبوری و تقوای تو خیال مرا از بابت اسماعیل راحت کرده است.

اما سرورم، دوری شما از من و اسماعیل طاقت‏فرساست.

صبور باش هاجر، همچون همیشه. خداوند مزد و اجر صبوری‏ات را خواهد داد.

به اسماعیل نگاه کن، به زلالی و معصومیت چشمانش نگاه کن. ببین هاجر، نگاه کن.

هاجر از زیر سایه عبا درآمد و نگاه کرد. جوانمرد رشید و رعنایی را دید به همراه ابراهیم، که خانه خدا را می‏ساختند. اسماعیل بلند صدا کرد: «مادر، مادرم هاجر، عبایت را بیاور تا بر در کعبه آویزان کنیم.» هاجر از شوق دست و پایش لرزید. چشم به اسماعیل و ابراهیم، عبا را برداشت و به سوی خانه خدا شتابان گام برداشت.

صغرا آقااحمدی‏

۱) نام مرکبی است که حضرت رسول(ص) در شب معراج بر آن سوار شد و آن مرکبی است به هیئت اسب بالدار، صورتش مانند انسان و سم‏هایش همچون سم گاو که به سرعت برق حرکت می‏کرده است.

۲) کوهی در سرزمین ذی‏طوی.