آلمان میان دو سوی آتلانتیك

آنجلا مركل اولین صدراعظم زن آلمان در شرایطی به دنبال تصویب روابط برلین واشنگتن است كه موضوع پروازهای سری هواپیماهای سازمان سیا موسوم به پرواز ارواح به چالش سیاسی جدیدی در روابط آمریكا و اتحادیه اروپا تبدیل شده است صدراعظم جدید آلمان در اولین سخنرانی عمومی خود از روابط تنگاتنگ و مطمئن با آمریكا سخن به میان آورد و تصریح كرد ما اختلافات مربوط به جنگ عراق را پشت سر گذاشتیم

اما آغاز فصل جدیدی در روابط آمریكا و آلمان تحت الشعاع رسوایی سازمان سیا قرار گرفته است. آنجلا مركل از این جهت خوش شانس است كه استفاده مخفیانه سازمان سیا از فرودگاه های آلمان برای انتقال مظنونین اعمال تروریستی به بازداشتگاه هایی در رومانی لهستان در دوره دولت گرهارد شرودر اتفاق افتاده است. از این جهت دست احزاب چپ مخالف آمریكا برای انتقاد از دولت آنجلا مركل بسته است. ولی این اتفاق، برنامه صدر اعظم جدید آلمان را برای بهبود روابط برلین واشنگتن با محدودیتهایی مواجه كرده است. البته صدراعظم دموكرات مسیحی آلمان به دنبال تبدیل كردن آلمان به پل و میانجی میان دو سوی آتلانتیك است. از همین رو مركل مثل اسلاف سابقش در اولین سفر خارجیش یك روز پس از ادای سوگند راهی پاریس شد و برخلاف صدراعظم های سابق بلافاصله به بروكسل و لندن رفت. مركل در بروكسل در ملاقات با منافات اتحادیه اروپا پیمان ناتو از ضرورت همكاری و مشاركت راهبردی اروپا و آمریكا سخن گفت. سیاست خارجی خانم مركل بر این اصل استوار است كه چارچوبهای ارزشی وحدت میان اروپا و آمریكا همچنان باقی است. تأكید بر منافع وحدت میان اروپا و آمریكا به معنی آگاهی نداشتن صدراعظم آلمان از تغییر شكاف عمیق میان سیاستهای آمریكا و اروپا نیست. مركل می كوشد بدینگونه جایگاه محوری را برای آلمان میان كشورهای دو سوی اقیانوس اطلس ایجاد كند. در اینكه خانم مركل تا چه میزان موفق به رساندن آلمان به چنین جایگاهی در اروپا باشد تردیدهایی جدی وجود دارد. صدراعظم آلمان در دو بعد داخلی و خارجی با محدودیتهای زیادی روبرو است. در بعد داخلی تركیب دولت ائتلافی خانم مركل یكی از موانع پیش رویش برای تغییر رویكرد سیاست خارجی آلمان است. هدایت وزارت امور خارجه در دست فرانك والتر اشتان مایر رئیس دفتر سابق گرهارد شرودر است. از اشتان مایر به عنوان یكی از سیاستمداران كهنه كار و طراح سیاست خارجی آلمان در دوره صدارت هفت ساله گرهارد شرودر نام برده می شود. چارچوب سیاست خارجی آلمان در دوره حاكمیت هفت ساله سوسیال دموكراتها اروپاگرایی بود. محور برلین پاریس در مخالفت با سیاست یكجانبه گرایانه آمریكا در حمله به عراق در همین چارچوب شكل گرفت. از عوامل موفقیت مجدد حزب سوسیال دموكرات در انتخابات سال ۲۰۰۲ نیز مخالفت با حمله به عراق بود. هرچند فضای سیاسی حاكم بر اتحادیه اروپا پس از رویدادهایی كه این اتحادیه در پی پذیرش ده عضو جدید با آن روبرو شد تغییر كرده است، اما اشتان مایر وزیر خارجه آلمان همچنان به اولویت داشتن همگرایی اروپایی بر سیاست آتلانتیك گرایی اعتقاد دارد. به همین دلیل وزیر خارجه سوسیال دموكرات آلمان چند روز پس از دیدار از واشنگتن عازم مسكو به عنوان یكی از كشورهای محور ضدجنگ شد. اما باید توجه داشت كه صدراعظم تصمیم گیرنده اصلی در سیاست خارجی آلمان است و دستگاه وزارت امور خارجه مجری خط مشی او خواهد بود. خانم آنجلا مركل با وجود این اختیارات به اجبار تن به ائتلاف با حزب سوسیال دموكرات داده است.

به همین خاطر رهبر حزب دموكرات مسیحی راهی جز توافق در مورد یك سری اصول مشترك با سوسیال دموكرات ها پیش رو ندارد.

مانع دوم پیش روی خانم مركل در اجرای برنامه و اهداف سیاست خارجیش تحولات عمیق در اروپا به خصوص پس از حوادث یازدهم سپتامبر است. فروپاشی شوروی و از بین رفتن انجمن مشترك میان منافع و سیاستهای متحدان دو سوی آتلانتیك فاصله انداخت. حادثه یازدهم سپتامبر این فاصله را آشكارتر كرد. نقطه قوت آمریكا در این است كه شكاف عمیقی میان اعضای اتحادیه اروپا در پیروی از یك سیاست خارجی و امنیتی مشترك وجود دارد. در عین حال همین شكاف مانع از این شد كه واشنگتن بتواند اهداف و سیاستهای خود را در پیمان ناتو و دیگر نهادهای بین الملل پیش ببرد. سیاستهای یكجانبه گرایانه آمریكا پس از حوادث یازدهم سپتامبر و رسوایی های سیاسی و اطلاعاتی كه دولت بوش پس از اشغال عراق با آن مواجه شد، برای دولتهای اروپایی آتلانتیك گرا در پیروی از سیاستهای آمریكا بحران آفرین شده است.

این بحران در سال ۲۰۰۴ موجب سقوط دولت خوزه ماریا ازنار شد.

دولتهای اروپایی دیگر دنباله رو آمریكا نیز تحت فشار افكار عمومی برنامه خروج نیروهای نظامی خود را از عراق در دستور كار قرار دادند.

اقدامات و سیاستهای آمریكا در عراق و صحنه بین الملل كه تحت پوشش مبارزه با تروریسم انجام می دهد. برای كشورهایی كه درصدد اتخاذ سیاست ها میانه روانه در برابر آمریكا هستند در عمل مرزی برای میانه روی باقی نگذاشته است و میانه روی در چنین فضایی سیاستی است منفعلانه تا فعالانه. برای خانم مركل مشكل بزرگ دیگری در تغییر رویكرد سیاست خارجی آلمان وجود دارد و آن مشكلات اقتصادی عمیقی است كه موجب سقوط دولت گرهارد شرودر شد. مردم آلمان پیش از این كه دنبال تغییر در سیاست خارجی كشورشان باشد منتظر بهبود وضعیت اقتصادیشان هستند. به خصوص آنكه افكار عمومی آلمان مخالف جنگ هستند و اگر صدراعظم جدید آلمان بخواهد از سیاستهای آمریكا به شكل آشكاری حمایت كند در عمل موقعیت سیاسی متزلزل خود را تضعیف كرده است.

در جمع بندی می توان گفت كه خانم آنجلا مركل چه در صحنه داخلی و چه در عرصه اروپا از آن چنان موقعیت مناسبی برخوردار نیست كه از سیاست میانه روانه ای بین همگرایی اروپا و آتلانتیك گرایی پیروی كند. اولین صدراعظم زن آلمان مجبور است رابطه با اتحادیه اروپا و استمرار دوستی با فرانسه و همكارهای گذشته با روسیه را حفظ كند. در روابط با آمریكا آنجلا مركل در حمایت از سیاستهای آمریكا تا جایی پیش می رود كه تعهدات الزام آور نداشته باشد.