نگهداری و مشاركت در منابع تضاد یا تكامل

وجود سازگاری یا تضاد در امر حفاظت و نگهداری و سهیم شدن كتابخانه ها در منابع یكدیگر, هدف بررسی حاضر است

وجود سازگاری یا تضاد در امر حفاظت و نگهداری و سهیم شدن كتابخانه‌ها در منابع یكدیگر، هدف بررسی حاضر است. كتابخانه‌ها از یك طرف، با شركت در طرح مشاركت درصدد گسترش ارزشهای علمی منابع خود هستند و از سوی دیگر، با پایین آوردن سطح استفاده از مواد و جابه جایی آن، جهت كاهش هزینه‌های حفاظت تلاش می‌كنند. به نظر می‌رسد كاغذی كه نوشته بر روی آن چاپ می‌شود و محیط نگهداری مواد، از شركت كتابخانه در طرح مشاركت، برای مواد خطر بالقوه‌تری محسوب می‌گردد.از مشكلات عمده در این راه، تعریف و كاربرد دقیق اصطلاحات حفاظت و نگهداری و نوع مشاركت است. در این مورد، بین موادی كه باید به شكل اصلی خود نگهداری شوند و آنهایی كه باید محتوای فكریشان را حفظ كرد، شایسته است تفاوت قائل شد. در طرح مشاركت، تنها دسته اخیر وارد می‌شوند.

تهیه نسخه مجدد و تبدیل به اشكال میكرو، تنها دسته اخیر وارد می‌شوند. تهیه نسخه مجدد و تبدیل به اشكال میكرو، نوعی از حفاظت است كه می‌توان قبل از امانت دادن، به منظور رفع تضاد بین دو هدف مذكور انجام داد. فائق آمدن بر مشكلات تهیه اشكال میكرو و نسخه‌های تكراری، و نحوه استفاده از آنها باید مورد توجه كتابخانه‌ها قرار گیرد.پیشرفتهای فنی، توجه بیشتر به فهرستنویسی و رده‌بندی مواد میكرو، تدوین مقررات امانت بین كتابخانه‌ای، استفاده از طرحهای تعاونی و هدایت كتابخانه‌های عضو شبكه به وسیله سازمانهای ملی، می تواند ضمن كاهش مشكلات موجود و هزینه‌های اجرایی، منافع مشاركت در طرح را افزایش دهد.در نهایت، بالا بردن كیفیت مواد مورد استفاده، اسیدزدایی و بهبود شرایط محیطی، به همراه توجه به عوامل انسانی و آموزش مدیریت كتابخانه‌ها و رفع اشكالات فنی می تواند ضامن موفقیت برنامه‌های در دست اجرا باشد. نگهداری و محافظت از مواد كاغذی و سهیم شدن كتابخانه‌ها در منابع یكدیگر، مسائلی را در زمینه سازگاری دو هدف مذكور پیش آورده است. آشكار است كه امانت دادن مواد، عمر آن را به واسطه فرسودگی فیزیكی مواد كم می‌كند و در ضمن به نظر می‌رسد امانت دادن مواد به سایر كتابخانه‌ها، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نخواهد بود.

زیرا منجر به افزایش هزینه نگهداری مواد خواهد شد. از طرف دیگر، موادی كه ارزش "نگهداری" دارند، اگر در طرح مشاركت منابع شركت نداشته باشند بسیاری از ارزشهای علمی و دانش اندوزی خود را از دست خواهد داد.سهیم شدن در منابع، از زمره كم خطرترین _ و اگر نه كمترین _ خطرها برای "مجموعه" به شمار می‌رود. خطر اصلی، در كاغذی است كه نوشته روی آن چاپ می‌شود و محیطی كه كتاب در آن نگهداری می‌گردد. تخمین زده شده است كه: عمر مورد انتظار كتابهایی كه امروزه منتشر می‌شوند ۳۰۰ سال كمتر از كتابهای منتشره در قرن شانزدهم میلادی است (تخمین زده شده كه ۴/۱ تا ۳/۱ مجموعه كتابخانه‌های تحقیقاتی آمریكا در حالت ناپایدار و خطرناكی به سر می‌برند). گرچه در مورد مجموعه كلیه كتابخانه‌ها نمی‌توان با اطمینان و دقت سخن گفت؛ اما آشكار است بخشی از مجموعهء هر كتابخانه‌ای در دنیا، در حالت متزلزل و ناپایداری به سر می‌برد. سهم عمدهء علل فساد مواد كتابخانه ای به شرایط بد آب و هوا مربوط است: حرارت ۱۸ تا ۲۴ درجه سانتیگراد و رطوبت ۴۵ تا ۵۵ درصد، می تواند شرایط مناسب برای جلوگیری از فساد بیشتر این مواد محسوب گردد.

بخشی از مشكلات بحث در مورد "حفاظت"، این است كه كتابداران در كاربرد این اصطلاح دقیق نیستند، و معنی دقیقی برای اصطلاح مذكور در اختیار ندارند. تقریبا به اندازه تنوع مواد، تنوع حفاظت وجود دارد: صحافی، مرمت، اضافه كردن نسخه های تكراری، چاپ مجدد، گرفتن میكروفیلم و گرفتن فتوكپی بر روی كاغذهای بدون اسید و هر كدام از كاربردهای تكنولوژی جدید برای حل مسئله حفاظت، تماماً در حیطه تعریف حفاظت قرار می‌گیرند. حتی تنوع بیشتر تكنیكها را می‌توان در ضبط صدا، عكسبرداری، نوارهای مغناطیسی، نوارهای ویدئو و دیسكهای كامپیوتری یافت _ روشها و اشكالی كه با گذشت زمان، برای نگهداری اطلاعات علمی و فنی ابداع شده‌اند.در اینجا، بیشتر نظر بر بحث پیرامون متون چاپی است. حتی در این رده منفرد از مواد كه وسیع به نظر می‌رسند، ما باید برای هر مسئله زوال و فساد مواد، راه حل بخصوصی عرضه نماییم. در رده بندی مواد دارای مسئله، تفاوتی اساسی وجود دارد: آنهایی كه باید در شكل اصلی خود نگهداری شوند، و آنهایی كه تنها باید محتوای فكریشان را حفظ كرد. برای گروه اول، باید كلمهء دقیق "نگهداری" را به كار برد كه شامل بخشی بزرگ از مواد است.

نگهداری (Conservation) از نظر فنی به معنای مرمت و اعاده نمودن وضع به صورت اولیه فیزیكی خود است. این مواد عمدتاً شامل نسخ دستنوشت و كتب كمیابی است كه به ندرت امانت داده می‌شوند و اگر در حالت شكننده‌ای قرار داشته باشند، هرگز امانت داده نمی‌شوند. در نهایت و به طور خلاصه، موادی كه باید در شكل اولیه شان حفظ گردند و برای برخی محققان ارزش حیاتی دارند، در دامنهء بحث مشاركت در منابع و نگهداری قرار نمی‌گیرند.اصطلاح "حفاظت" (Preservation) برای گروه دیگری از مواد به كار می‌رود؛ موادی كه از نقطه‌نظر محتوای فكری نگهداری می‌شوند و شامل طیفی وسیع و متنوع اند. نشریات و روزنامه‌ها به علت انبوهی و غالباً شكنندگیشان، معمولاً محتاج تهیه فتوكپی و میكروفیلم هستند، كه نوعی از حفاظت قبل از امانت دادن كتابخانه به شمار می‌روند. كتبی كه پس از اواسط قرن حاضر انتشار یافته اند و ناشران آنها، كاغذهایی از خمیر چوب (Wood pulp) را در مقیاسهای وسیع به كار برده اند، احتیاج به كاری مشابه دارند.

این دو گروه از مواد، غالباً به علت دارا بودن صفحات شكننده، عمده مسائلی را كه از تضاد احتمالی بین حفاظت و شراكت در منابع بر می خیزد، ایجاد می‌كنند. ولی روشهای تثبیت شدهء حفاظت و عمدتاً تهیه میكروفیلم، تولید مجددی را سبب می شود كه به نوبه خود می‌تواند نسخ لازم برای امانت دادن را تامین كند و بنابراین قادر خواهد بود بسیاری از تضادهای بین دو هدف را حل نماید.در حالی كه تهیهء میكروفیلم، رایجترین روش حفاظت است، اما دارای نقایصی نیز هست. روش مذكور، برای مجلدات صحافی شده و عمدتا آنهایی كه مورد صحافی مجدد قرار گرفته اند مناسب نیست _ به نحوی كه در برخی مواقع منجر به نابودی تدریجی مواد چاپی خواهد شد. مجلدات مذكور را اغلب به سادگی نمی‌توان در نقطه‌ای قرار داد كه دوربین بتواند از قسمتهای دلخواه آن فیلم بردارد و بنابراین مامور تكثیر، یا باید شیرازه‌های صحافی را از هم باز كند (كه به نابودی جلد منجر می‌شود) و یا اینكه از گرفتن عكس و تهیه كپی صرفنظر نماید. علاوه بر آن، استفاده از این روش، به وسایل و تجهیزات گرانقیمتی كه بایستی در محلی نصب شوند نیاز دارد. لذا با در نظر گرفتن مشكلات مذكور و مشكلاتی كه در مورد تهیهء میكروفیلم وجود دارد، باید سعی كرد كه ناشران را به استفاده از كاغذهای بدون اسید در تولید محصولاتشان مجبور نماییم.

با این حال، تهیه و گرفتن میكروفیلم دارای فوایدی نیز هست. اكثر كتابخانه‌های تحقیقاتی، از نسخه اصلی فیلم می‌گیرند، و نگاتیو فیلم را نگهداری كرده و پوزیتیو آن را به متقاضیان می‌فروشند. در چنین شرایطی، نگاتیو نگهداشته شده نیز، برای نسخه های بعدی مورد تقاضا، به صورت یك "منبع" درمی‌آید _ به نحوی كه نسخه اصلی دیگر جهت فیلمبرداری دست به دست نمی شود. كتابخانه‌هایی كه فیلم را خریده است، نسخه خریداری شده را به عنوان بخشی از مجموعه خود نگهداری می كند و محلی برای اشتراك منابع جهت كتابخانه‌های دیگر می‌گردد.رشد مواد مورد اشتراك به شكل میكرو در واقع افزایش مجموعه‌ها با خرید میكروها، دو سئوال اساسی را پیش می‌آورد. روشن است كه كتابخانه‌ها اتكای بیشتری بر منابع به شكل میكروفیلم پیدا می‌كنند و طبیعی است كه باید نسبت به موقعیت میكروها حساسیت بیشتری پیدا كنند. معمولا كتابدارانی كه با میكروها كار می‌كنند و خدمات خود را در ارتباط با مجموعه بزرگی از آنها ارائه می‌دهند، از ناراحتی و خستگیهایی كه پیش می آید شكایت دارند. امروزه غالبا پرسیده می‌شود كه با معجزه‌هایی كه در صنایع تصویری پیش آمده، علت تكیه بر چنین وسایل ضعیفی برای خواندن میكروفرمها چیست؟ به نظر می‌رسد كه راه حل، وارد آوردن فشار از سوی كتابخانه‌ها به تولیدكنندگان، در راه توسعه وسایل خواندن میكروفرمها باشد؟

با پیشرفتهایی كه در زمینه تكنولوژی تولید وسایل فیلمبرداری پیش آمده، می توان عكسبرداری را بدون صدمه رساندن به صحافیها انجام داد و نسخه‌های متعددی از كتابها تهیه كرد. ماشینهای مذكور، همراه با استفاده از كاغذهای بدون اسید، برای اشتراك در منابع، بدون صدمه رساندن به نسخه اصلی و در واقع برای جایگزینی منطقه‌ای كتب زوال پذیر با نسخه های محكم و با دوام، فرصتهای جدیدی فراهم می‌آورد.

منابع

- Deal, C.W. "the Administration of International Exchange in Academic Libraries, A Survey", Library Acquisitions, ۱۳, no ۳ (۸۹), ۱۹۹-۲۰۷.

- Harris, M. "External Users of a University Library. "Australian Academic and Research Libraries, ۲۰ (December ۸۹), ۲۱۷-۲۱۹.

- Ison, J.B. "Dynamics of Future Cooperation." Wilson Library Bulletin, ۶۵ (May ۹۱), ۴۱-۲+

- Kruger, B. "Automating preservation of Information in RLIN. "Library Rescores and Technical Services, ۳۲ (April ۸۸), ۱۱۶-۲۶.

- Lenzini , R.T. and Shaw, W, "Creating a new Definition of Library Cooperation: Past, Present and Future Models. "Library Administration Managements, ۵(Wint ۹۱), ۳۷-۴۰.

- "Mellon Grant to Support International Cooperation Preservation "Wilson Library Bulletin, ۶۴ (March ۹۰), ۱۴-۱۵.

- Stam, d.H. International Programs in Preservation. "Library Association (۱۹۸۷). ۱۰-۱۶. ۱۰-۱۶.

نوشته: بابك پرتو

---