علل روانشناختی خودكشی دانشجویان

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی اقدام به خودكشی suicide attempt عبارت است از عملی غیركشنده كه در آن شخص عمدا و بدون مداخله دیگران رفتاری غیرعادی را انجام می دهد كه منجر به خودآسیب زنی یا خوردن غیرعادی یك ماده به میزان بیشتر از مقدار تجویز شده می باشد و هدف شخص از این عمل تحقق تغییرات موردنظر وی می باشد

‌بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی اقدام به خودكشی suicide attempt عبارت است از عملی غیركشنده كه در آن شخص عمدا و بدون مداخله دیگران رفتاری غیرعادی را انجام می‌دهد كه منجر به خودآسیب‌زنی یا خوردن غیرعادی یك ماده به میزان بیشتر از مقدار تجویز شده می‌باشد و هدف شخص از این عمل تحقق تغییرات موردنظر وی می‌باشد. خودكشی در طول حیات بشر وجود داشته است و همواره از جهات گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. با پیشرفت جوامع و توسعه قوانین غیرمذهبی، خودكشی به عنوان یك بیماری مطرح گردید و به موضوع بحث متخصصین روانشناسی تبدیل شد و از دیدگاه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفت.

از دیدگاه روان پویایی، خودكشی به عنوان یك ملا‌ك و نشانه بیماری روانی تلقی می‌گردد. رویكرد یادگیری اجتماعی بر یادگیری مشاهده‌ای در اقدام به خودكشی تاكید می‌كند. نظریه شناختی، شناخت‌های منفی نسبت به خود جهان و آینده را در اقدام به خودكشی موثر می‌داند. الگوی مكعبی بر سه ویژگی فشار، اضطراب و درد در اقدام به خودكشی تاكید می‌كند اما به نظر می‌رسد كه هیچكدام از این نظریه‌ها تبیین مناسب و جامعی را كه منجر به كاهش اقدام به خودكشی شود ارائه نداده‌اند. از این رو مطالعه و پژوهش در مورد متغیرهای مرتبط و تاثیرگذار در شكل‌گیری و تكوین این پدیده موضوعی است كه در نظر صاحبنظران قرار گرفته است. راجرز ۲۰۰۱۱) معتقد است كه تحقیقات روانشناختی در خودكشی‌شناسی از الگوی نقص پیروی می‌كند. براساس این الگو محققان به كشف نقایص افراد اقدام‌كننده به خودكشی در مقابل افراد غیراقدام‌كننده می‌پردازند.

این نقص‌ها درواقع عوامل خطرساز اقدام به خودكشی و فقدان آنها عوامل حمایت‌كننده در برابر اقدام به خودكشی به حساب می‌آیند. از نقطه نظر روانشناختی، اختلا‌ل روانپزشكی از هر نوع در كنار اختلا‌لا‌ت عاطفی و سوءمصرف مواد و الكل خطر اقدام به خودكشی و خودكشی را افزایش می‌دهد.

در همین راستا پژوهش‌های متعددی به بررسی رابطه میان اقدام به خودكشی و اختلا‌لا‌ت روانی به عنوان متغیرهای مرتبط با خودكشی پرداخته‌اند.

اختلا‌لا‌ت خلقی اولین و مهم‌ترین گروه اختلا‌لا‌ت روانی مرتبط با اقدام به خودكشی است از جمله تحقیقاتی كه در این مورد انجام شده پژوهشی است كه توسط مان (‌) mann و همكارانش بر روی بیماران بستری در بیمارستان روانپزشكی انجام شد. یافته‌ها نشان داد كه احساس ذهنی افسردگی، ناامیدی و شدت ایده‌های خودكشی در میان اقدام‌كنندگان به خودكشی به طور معناداری بیشتر از گروه غیراقدام‌كننده بود. شیوع افسردگی شدید در افراد اقدام‌كننده به خودكشی و عادی به ترتیب ۶۲درصد و ۶درصد بود. تحقیق دیگری كه در فنلا‌ند در سال ۱۹۹۶ توسط سومینن suominen انجام شد مشخص گردید كه اقدام كنندگان به خودكشی مبتلا‌ به افسردگی بودند. شیوع افسردگی شدید در این مطالعه ۳۸درصد بود. در مجموعه‌ای از مطالعات دیگر در سایر كشورها به وجود رابطه میان اختلا‌ل خلقی و اقدام به خودكشی اشاره كرده‌اند. رابطه اختلا‌لا‌ت اضطرابی با اقدام به خودكشی نیز در بعضی مطالعات مورد تحقیق قرار گرفته است و پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد كه اقدام به خودكشی در بین افرادی كه سابقه اختلا‌ل وحشت‌زدگی داشتند ۵/۸ برابر جمعیت عمومی است. از جمله این تحقیقات می‌توان به تحقیق انجام شده توسط صولتی ۱۳۷۴۴) در دانشگاه علا‌مه طباطبایی اشاره كرد كه نشان می‌دهد نگرانی توام با اضطراب در افراد اقدام‌كننده به خودكشی از نشانه‌های بارز آنها محسوب می‌شود.

تحقیقاتی در مورد ارتباط میان سوءمصرف مواد و الكل با اقدام به خودكشی انجام شده كه نشان می‌دهد مصرف الكل، ماری‌جوانا و سایر داروهای غیرقانونی عامل خطرساز اقدام به خودكشی در میان نوجوانان به شمار می‌رود. به حدی كه برخی تحقیقات نشان می‌دهد كه ۴۶درصد افراد اقدام‌كننده به خودكشی دارای اختلا‌ل سوءمصرف مواد هستند. در برخی از مطالعات به وجود نشانه‌ای اختلا‌لا‌ت مختلف به طور همزمان پرداخته شده است از جمله می‌توان به تحقیق گولد gould و همكارانش در سال ۱۹۹۸ بر روی یك نمونه تصادفی ۱۲۸۵ نفر از نوجوانان ۱۷-۹ ساله نیویورك اشاره كرد كه مشخص گردید خلق افسرده، اضطراب و سوءمصرف مواد هر كدام به طور مستقل خطر اقدام به خودكشی را حتی بعد از كنترل ویژگی‌های جمعیت‌شناختی افزایش می‌دهند.

نتایج این مطالعه همچنین نشان داد كه حملا‌ت وحشت‌زدگی و پرخاشگری نیز می‌تواند خطر اقدام به خودكشی را پیش‌بینی كند. تفكر روان‌گسسته، توهم‌‌آمرانه خودكشی و هذیان افسردگی مرتبط با روان‌گسستگی عوامل خطرساز دیگری برای خودكشی هستند.

همانطور كه مشاهده می‌شود در پژوهش‌های مختلف در كشورهای گوناگون ابتلا‌ به احتمالا‌ت روانی نظیر اختلا‌لا‌ت خلقی، اضطرابی، سوءمصرف مواد و الكل و روان‌گسستگی با اقدام به خودكشی رابطه دارد در ایران نیز پژوهش‌‌هایی در زمینه اقدام به خودكشی انجام شده است اما اكثر این پژوهش‌ها به متغیرهای جمعیت‌شناختی و در برخی موارد اجتماعی پرداخته‌اند و به متغیرهای روانشناختی كمتر توجه داشته است.

همچنین در مورد اقدام به خودكشی در جمعیت دانشجویی پژوهش‌های اندكی انجام گرفته و از مهم‌ترین تحقیقات انجام شده تحقیقی است كه توسط سه نفر از پژوهشگران كشور( آقایان دكتر علیرضا مرادی، دكتر عبدالكریم پژومند و علی حسینایی) با همكاری دفتر مركزی مشاوره وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شده و یافته‌های این تحقیق اخیرا در نشریه علمی-پژوهشی مطالعات روانشناختی دانشگاه الزهرا به چاپ رسید كه این پژوهش به بررسی عوامل روانشناختی موثر در اقدام به خودكشی دانشجویان می‌پردازد و درصدد است تا از این رهگذر ضرورت و اهمیت توجه به بهداشت روانی دانشجویان و اتخاذ راهكارها و راهبردهای پیشگیری از بروز رفتارهای مربوط به خودكشی را برجسته سازد. در تحقیق فوق جامعه آماری شامل كلیه دانشجویان دانشگاه‌های ایران در سال تحصیلی ۸۳-۸۲ و گروه نمونه شامل ۶۰ نفر دانشجو كه ۳۰ نفر آنها دانشجویان اقدام‌كننده به خودكشی و ۳۰ نفر دانشجویان عادی بودند می‌باشد. گروه اقدام‌كننده به خودكشی با روش نمونه‌گیری در دسترس از مراكز مشاوره دانشگاه‌ها و بیمارستان لقمان انتخاب شده‌اند و گروه دانشجویان عادی براساس پنج متغیر سن، جنس، وضعیت تاهل، رشته تحصیلی و سال تحصیل با گروه اقدام‌كننده به خودكشی همتاسازی شده‌اند. ‌

نتایج حاكی از آن است كه بیشترین مورد اقدام به خودكشی در بین دانشجویان در سن ۲۳-۲۲ سالگی است ۶۶/۴۶درصد) و كمترین آن در بین دانشجویان در سن ۱۹-۱۸ سالگی است ۴۴/۱۳درصد) و مابقی در سنین ۲۱-۲۰ سالگی و ۲۵-۲۴ سالگی است كه در این تحقیق میزان آن به صورت مساوی تقسیم شده است (هر كدام ۲۰درصد.) همچنین بر اساس جنسیت بیشترین آمار متعلق به زنان می‌باشد ۷۷/۵۶درصد.) بر اساس متغیر وضعیت تاهل، ۷/۹۶درصد افراد اقدام‌كننده به خودكشی در میان دانشجویان مجرد بوده‌اند. بر اساس متغیر رشته تحصیلی بیشترین آمار به دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی تعلق دارد ۳۳/۴۳درصد) و پس از آن رشته‌های علوم‌انسانی ۸۸/۳۶درصد)، علوم پایه ۳۳/۱۳درصد)، پزشكی ۳۳/۳درصد) و هنر ۳۳/۳درصد) قرار دارند. ‌

نتایج نشان می‌دهد عواملی از قبیل افسردگی، وابستگی به الكل و مواد روان‌گسستگی و اضطراب و اختلا‌لا‌ت مربوط به آن و اختلا‌لا‌ت بدنی در اقدام به خودكشی دانشجویان تاثیرگذار است. به نظر می‌رسد كاهش سروتونین در افراد افسرده اقدام به خودكشی را تسهیل می‌كند. از سوی دیگر خطر خودكشی در افراد افسرده معمولا‌ هنگامی زیاد است كه بازداری روانی-حركتی و ظرفیت كنار آمدن با موقعیت‌های روانی-اجتماعی كاهش می‌یابد. این امر در مورد دانشجویان با توجه به دور شدن از خانواده و مشكل كنار آمدن با موقعیت جدید می‌تواند مصداق داشته باشد. در بسیاری از موارد همراهی اختلا‌لا‌ت دیگر ممكن است اقدام به خودكشی را در افراد مبتلا‌ به افسردگی افزایش دهد.

یكی دیگر از عوامل اقدام به خودكشی وابستگی به الكل و مواد است. مصرف الكل و مواد باعث ایجاد تغییرات فیزیولوژیكی در مغز می‌شود كه می‌تواند فرد را برای ایده‌های خودكشی و بروز پیش‌رونده آن آسیب‌پذیرتر سازد. همچنین اقدام‌كنندگان به خودكشی مصرف‌كننده الكل و مواد بیشتر مرد و بیكار بوده و تنها زندگی می‌كنند. نامعتدل، مسوولیت‌ناپذیر و دارای رفتار نامناسب هیجانی و فیزیكی هستند. در بسیاری از موارد این افراد دارای تمایلا‌ت اضطرابی و افسردگی هستند و هنگامی كه اثر الكل كم می‌شود اثرات این اختلا‌ل افزایش می‌یابد. نتایج برخی پژوهش‌ها وجود رابطه میان روان‌گسستگی و اقدام به خودكشی را تایید كرده است. جوان بودن، تجرد، بیكاری، فقدان والدین، داشتن بیماری بازگشتی و انزوای اجتماعی عوامل خطرسازی برای روان‌گسسته‌های اقدام‌كننده به خودكشی هستند. بعضی از قربانیان اقدام‌كننده به خودكشی كه مبتلا‌ به روان‌گسستگی هستند، انتظارات عملكرد بالا‌یی از خود دارند. تصور می‌شود با فرض ناتوانی در دستیابی به هدف‌های اصلی زندگی، احساس نابسندگی می‌كنند از تباهی توانایی‌های ذهنی‌شان می‌ترسند و تصمیم می‌گیرند كه به زندگی خود پایان دهند. بنابراین كمك به درمان این افراد در واقع ممكن است كه كمكی به كاهش اقدام به خودكشی باشد.

یكی دیگر از عوامل اقدام به خودكشی اضطراب و اختلا‌لا‌ت مربوط به آن است كه می‌تواند به اقدام به خودكشی كمك نماید. از این رو آموزش‌های لا‌زم در مورد كنترل اضطراب و روش‌های كاهش آن می‌تواند سهمی را در پیشگیری از اقدام به خودكشی داشته باشد. ‌

سارا رحیمی