فاضل هندی

فاضل هندی در سال ۱۰۶۲ هجری پا به عرصه هستی گذاشته و در سال ۱۱۳۷ هجری بدرود زندگی گفته است

فاضل هندی در سال ۱۰۶۲ هجری پا به عرصه هستی گذاشته و در سال ۱۱۳۷ هجری بدرود زندگی گفته است. او قبل از بلوغ از فضلای عصر خود, و در سن بیست سالگی یکی از مدرسان نامی زمان, در علوم نقلی و عقلی محسوب می شد, و در کثرت حفظ و قدرت فکری از نوابغ دوران است. پدر او نیز از فضلای عصر خود بود و در تربیت فرزند سعی وافی داشت و لحظه ای از او جدا نمی شد و چون در هند دارای دوستانی بود, مدتی را با فرزند برومند, در آن دیار بسر برد. از این جهت فرزند او را فاضل هندی نامیدند; ولی او خود از این عنوان خشنود نبود.

بهترین اثر او در منقول, شرحِ قواعد علامه حلّی است که محققان آن را به دلیل نفاست و دربر داشتن تحقیقات نفیس, و متوسطان از طلاب برای آموزش طرز استدلال, به این اثر عظیم ارج می نهند و چون نام کتاب کشف اللثام عن قواعد الاحکام است, مؤلف او به کاشف اللثام نامبردار شد.

و اثر نفیس او در حکمت, تلخیص کتاب شفا است که در ضمن حذف مکررات عبارات شفا و بیان مطالب با عباراتی روان که خاصیت قلم توانای اوست, مشکلات کتاب را نیز حل نموده است.

زندگی این عالم بزرگوار مقارن است با همان ایامی که حوزه فلسفی نوبنیاد اصفهان به شکوفایی رسیده و در جریان گسترش قرار گرفته است و در آن ایام، اوضاع زمانه به گونه ای بود که این شهر زیر سلطه نگرش اخباری گری قرار گرفته بود. از همه محدثان و اخباریانی که در آن روزگار شهر اصفهان را زیر سیطره و سلطه خویش داشتند, علامه مجلسی از نظرگاه و نگرش معتدل تری برخوردار بود. با این همه بیشتر آثار مرحوم مجلسی حتی آثار فقهی و کلامی او در قالب ترجمه ظاهری اخبار و احادیث تألیف شده است.

البته در همان زمان که علامه مجلسی و هم مسلکان او با این شیوه عمل می کردند, مجتهدان بزرگی در آن شهر زندگی می کردند که بر پایه استدلال های عقلی و بهره گیری از علم اصول فقه, به استنباط احکام می پرداختند. در آن زمان نماینده این نوع تفکر که همان روش استنباط و اجتهاد است, آقا جمال خوانساری و فاضل هندی بودند. فاضل هندی شاگرد علامه مجلسی بوده است و آنچنان که خود در کتاب وزین کشف اللثام نوشته است, قبل از بلوغ به مرتبه اجتهاد رسیده است.

همانگونه که قبلاً ذکر شد, مهم ترین اثر فقهی او که در واقع از مهم ترین آثار فقهی شیعی در دوره صفوی به شمار می آید, کتاب برجسته و ارزشمند کشف اللثام است. این کتاب مورد مراجعه و استفاده همه فقهای عالیمقام شیعه در سه قرن اخیر بوده است. تأثیری که این کتاب در نوع تفکر و سبک اندیشه فقهای شیعه داشته برای اهل فقاهت به هیچ وجه قابل انکار نیست. صاحب جواهر که از بزرگ ترین فقهای دوره های اخیر شناخته می شود, به این کتاب اعتماد زاید الوصف داشته و گفته شده است, وی هیچ بخشی از کتاب جواهر خود را بدون مراجعه به این کتاب نمی نوشته است.

درباره مقام علمی و فقاهت فاضل هندی همین بس که صاحب جواهر درباره او گفته است: لَو لَم یکن الفاضل فی ایران ماظننت ان الفقه صار الیه; یعنی: اگر فاضل هندی در ایران به منصه ظهور و بروز نمی رسید, گمان نمی کردم که فقه در آنجا به کمال خود رسد.

محمد هادی توکلی