تامین عدالت اجتماعی

جوامع گوناگون در زمان های مختلف سعی داشته اند که عدالت اجتماعی را به نحوی برای مردم خود تامین نمایند. در این راستا قوانین و اصول که در برگیرنده حقوق تمام مردم باشد در سال های …

جوامع گوناگون در زمان های مختلف سعی داشته اند که عدالت اجتماعی را به نحوی برای مردم خود تامین نمایند. در این راستا قوانین و اصول که در برگیرنده حقوق تمام مردم باشد در سال های اخیر تصویب گشته است. تا جنگ جهانی اول، عملاً هیچ گونه عدالت اجتماعی در تمامی دنیای غرب وجود نداشت. عدم مداخله دولت به عنوان سرلوحه مرام سرمایه داری، حذف تمامی اقدامات در زمینه مسائل اجتماعی را به همراه داشت.‏

تمدن های پیشین اروپایی مبتنی بر برده داری بوده است. ارسطو از این هم فراتر می رود و می گوید: امکان نداشته است تمدنی بدون برده داری ظهور نموده باشد. نوع مورد تمجید و یونانی "شهر _ دولت" تنها مختص مردم آزاد بود و بردگان در آن محلی از ِاعراب نداشتند و جالب این است که در گذشته، تمامی نویسندگان اروپایی اسلام را به خاطر برده داری مورد اتهام قرار داده اند! اینان خیلی راحت تاکید قرآن را بر آزدسازی بندگان که به ازای ارتکاب یک گناه یا گناه دیگر انجام می پذیرفت فراموش نموده اند حال آنکه رفتار انسانی نسبت به بردگان در اسلام در تاریخ جهان نظیر ندارد. ممکن است به خاطر آورده شود که در زمان پیامبر اکرم (ص) برده داری در تمامی نقاط جهان از جمله عربستان متداول بود. قرآن نخستین کتاب مذهبی است که در مورد رفتار مطلوب و شرافتمندانه نسبت به بردگان بحث می نماید. ممکن است این نیز به خاطر آورده شود که یکی از اصحاب مورد علاقه پیامبر اکرم (ص) و نخستین در اسلام، حضرت بلال، بوده است.‏

اسلام نخستین آیین جهان است که مقام و منزلت زنان را بالا برده و به آنان حق مالکیت اعطا نموده است. قرآن نخستین کتابی است که به زن اجازه مراجعه به دادگاه و تقاضای جدایی قانونی، اصطلاحاً طلاق و اجازه ازدواج مجدد داده است. قرآن تنها کتابی است که به هنگام خطاب، هم مردان و هم زنان را مخاطب قرار می دهد. از سوی دیگر، قبل از جنگ جهانی اول، در انگلستان به اصطلاح مهد دموکراسی و آموزش و پرورش، زن از حقوق مالکیت برخوردار نبود. در دانشگاه های آکسفورد و کمبریج زنان تنها اجازه ورود و حضور در کلاس های درس در دانشگاه را داشتند.

لکن هرگز به آنان درجه ای اعطاء نمی شد و این نقص در اوایل دهه ۱۹۲۰ پس از سر و صدای زیاد بر طرف گردید. ‏پس از جنگ جهانی اول، اصل تامین اجتماعی در سطح جهانی برای افراد از کار افتاده و نیازمند در دنیای غرب به واقعیت گرایید. البته تا جنگ جهانی دوم، اندک پیشرفتی در این زمینه حاصل گردیده بود، لیکن پس از این تاریخ است که برخی از کشورها در این زمینه به پیشرفت قابل ملاحظه ای نایل آمده اند. در اسلام، مفهوم تامین اجتماعی توسط خلفیه دوم در دوران خلافتش معرفی گردید. مطالعه تاریخ اسلام نشان می دهد که جنبه های خیر خواهانه مورد نظر قرآن یا خلفای اسلام، که به موقع اجرا گذارده شده بود در قلمرو فرمانروایی اسلام مورد توجه قرار گرفت.‏تجربه تاریخی اسلام بر شماری از شالوده های اساسی نظریه اقتصادی و اجتماعی و بر بسیاری از نظریات و موازین اسلامی صحه می گذارد. تاریخ اسلام نشان می دهد که وجوه بیت المال بیشتر در اختیار مستمندان قرار می گرفت تا افرادی که تازه اسلام آورده بودند. اسلام از یک سو مخالف با ثروت اضافی است و از سوی دیگر، با فقر و محرومیت مخالف می نماید. به منظور مقابله با این وضع، اسلام به ولی امر و رهبر مسلمین آزادی عمل متناسب با شرایط موجود در جامعه را اعطا می نماید. مسئولیت متقابل منبعث از روح اسلام تنها به مصلحت اجتماعی یا وجدان فردی موکول نمی شود، در این خصوص، رهبر جامعه نیز نقش لازم را ایفاء کرده و اختیارات لازم را در این زمینه دارد.

حنیف عباسی