گلبول های قرمز جهان منعقد شوید

خون های روان

دانه‌های آبی پودر لباسشویی را دیده‌اید؟ همان‌ها که ریزتر از دانه‌های اصلی پودر و نامتقارن‌ترند و وظیفه‌ای غیر از کف کردن و شست‌وشو دارند.

پلاکت‌های درون خون تقریباً وضعیت مشابهی دارند. سلول‌های سفیدرنگ ریز و نامنظمی که مانند تکه‌های شکسته شده یک سلول بزرگ‌تر در جریان خون وجود دارند و وظیفه کنترل انعقاد آن را برعهده دارند. پلاکت‌ها در جریان خونسازی در مغز استخوان تولید می‌شوند و در حالت طبیعی بعد از یک هفته تا ۱۰ روز در طحال و یا سلول‌های کبدی از بین می‌روند.در حالت نرمال روند تخریب پلاکت‌ها طوری با روند تولید آنها هماهنگ است که مشکلی در میزان کلی آنها در سطح خون به‌وجود نیاید. اما گاهی اوقات، بعضی شرایط خاص این تعادل را به هم می‌زند و در اغلب اوقات باعث کاهش پلاکت‌های خون می‌شود.

ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت‌های خون بیماری‌ای است که در آن تعداد پلاکت‌های خون پایین‌تر از مقدار حداقل لازم برای پروسه انعقاد خون باشند. به‌طور طبیعی در هر یک میلی‌لیتر مکعب از خون بین ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار پلاکت وجود دارد که فعالیت طبیعی خود را انجام می‌دهند و بعد از مدتی از بین می‌روند اما دوباره پلاکت‌های جدید در مغز استخوان به‌وجود می‌آیند. زمانی به هر علتی که تجدید پلاکت در بدن کمتر از میزان تخریب آن باشد، ترومبوسیتوپنی به‌وجود می‌آید.

● گلبول‌های قرمز خون منعقد شوید!

رگ‌ها هم مثل همه اعضای بدن انسان از سلول‌های زنده تشکیل شده‌اند. با انشعاب رگ‌ها از شاخه اصلی این شاخه‌های حیاتی به تدریج نازک‌تر و ظریف‌تر می‌شوند، تا جایی که در شاخه‌های انتهایی یا مویرگ‌ها فقط از یک لایه سلول تشکیل می‌شوند. در هر جایی از این رگ‌ها که شکافی در بین سلول‌ها به‌وجود بیاید، گلبول‌های قرمز و بقیه اجزای خون از مسیر اصلی گردش خون خارج می‌شوند و اینجاست که وظیفه اصلی پلاکت‌ها شروع می‌شود.

در زمان خونریزی اول عضلات جدار رگ منقبض می‌شوند تا جریان خون کمتر شود. سپس پلاکت‌ها به یکدیگر و دیواره رگ می‌چسبند. چسبیدن تدریجی پلاکت به یکدیگر و به لبه‌های زخمی جدار رگ باعث به‌وجود آمدن یک شبکه تورمانند می‌شود که گلبول‌های قرمز در آن گیر می‌افتد. سپس از این پلاکت‌ها، فاکتورهای انعقادی خاصی ترشح می‌شود که خون سیال و روان را تبدیل به یک ماده چسبناک و سفت می‌کند. این پدیده هموستاز اولیه نام دارد و در واقع همان چیزی است که نتیجه‌اش به‌وجود آمدن یک لخته است و این لخته جلوی خونریزی بیشتر را می‌گیرد.

● چرا چسب خونم کم شده است

ترومبوسیتوپنی یا کمبود پلاکت خون می‌تواند به‌خاطر علت‌های مختلفی به‌وجود آمده باشد. کاهش تولید پلاکت یا افزایش تخریب آن در بدن و یا خارج شدن خون از بدن همه از علت‌های کلی کمبود پلاکت در خون هستند.

اتفاقات و بیماری‌های مختلفی می‌توانند به علت‌های فوق منجر شوند.

یکی از علت‌های کمبود پلاکت خون، بعضی بیماری‌ها و شرایط مادرزادی است. به طور کلی در یک فرد هم در زمان‌ها و شرایط مختلف مقدار پلاکت متفاوت است و ممکن است بدون هیچ بیماری زمینه‌ای خاصی در چند مقطع زمانی مختلف مقدار پلاکت‌ها در بدن او متفاوت باشد، اما به طور کلی نژاد و ژنتیک و شرایط فیزیکی کلی در میزان پلاکت نقش دارد.

کمبود ویتامین B۱۲ و اسید فولیک، بیماری‌ها و اختلالات کبدی، عفونت‌های حاد و مزمن و عفونت‌های ویروسی مثل HIV، سرطان خون، سمفوم، متاستاز سرطان‌های مختلف به مغز استخوان و هر مشکلی که باعث تخریب مغز استخوان شود از علت‌هایی است که با کاهش تولید پلاکت منجر به ترومبوسیتوپنی می‌شود. شیمی‌درمانی و داروهای آن، مشکلات کلیوی، نارسایی مغز استخوان، استئوپروز یا پوکی استخوان هم با روش مشابه باعث کمبود پلاکت خون می‌شوند.تخریب بیش از حد پلاکت یا خارج شدن بیش از اندازه آن هم از گردش خون در شرایط زیر پدید می‌آید. وجود آنتی‌بادی‌ها در خون ( به خصوص در زمان یک بیماری عفونی) مصرف داروهای ضد مالاریا، وجود بیماری‌های خود ایمنی خاصی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس و... که در آنها آنتی بادی‌های خاصی در خون وجود دارد، در بعضی سرطان‌های خاص مثل سرطان خون، شرایطی هستند که باعث تخریب پلاکت‌ها می‌شوند. گاهی در زمان حاملگی، یا یک عفونت شدید مثل مننژیت حالتی در بدن به وجود می‌‌آید که لخته شدن منتشر خون نام دارد. در این وضعیت هم به خاطر ایجاد لخته‌های زیاد در خون، عملا پلاکت‌های خون به سرعت مصرف می‌شوند و مقدار آن در خون کاهش می‌یابد. تزریق فرآورده‌های خونی بدون پلاکت هم می‌تواند به طور مقطعی باعث پایین آمدن پلاکت خون شود.

● علائم این کمبود پلاکت چیست؟

همان‌طور که گفته شد باید به طور طبیعی بین ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار پلاکت در هر میلی‌لیتر خون وجود داشته باشد اما تا زمانی که مقدار پلاکت به زیر ۱۰۰ هزار نرسد هیچ علامتی در بدن به وجود نخواهد آمد. برای انجام عمل انعقاد به تعداد مناسبی از پلاکت طبیعی نیاز است که این مقدار با پلاکت حدود ۱۰۰ هزار هم تامین می‌شود، اما در صورت پایین‌تر آمدن میزان پلاکت از این مقدار علائم و عوارض ترومبوسیتوپنی هم شروع می‌شود اصلی‌ترین علامت هم خونریزی است. در محدوده پلاکت ۷۰ تا ۱۰۰ هزار با یک جراحت سخت یا اقدامی مثل جراحی، خونریزی طولانی مدت و اشکال در جلوگیری از خونریزی به وجود می‌آید.

این افراد در دندانپزشکی‌ها بیشتر دچار مشکل می‌شوند. بیماران با این قصد در پلاکت سابقه خونریزی‌های زیاد را بعد از یک کشیدن معمولی دندان ذکر می‌کنند، اما در شرایط عادی مشکلی ندارند. فقط ممکن است در معاینه بالینی آنها علائم خونمردگی یا تپشی (دانه‌های قرمز رنگ کوچکی که ناشی از خونریزی‌های جزئی است) دیده شود. در محدوده پلاکت ۳۰ تا ۵۰ هزار، اوضاع کمی بدتر می‌شود. به دنبال یک آسیب خفیف، مثلا برخورد پا با یکی از وسایل خانه، خونریزی یا خونمردگی شدیدی در زیر بافت به وجود می‌‌آید. فعالیت‌های ورزشی سنگین برای این افراد می‌تواند بسیار خطرناک باشد چون آسیب‌های جزئی هم ممکن است زمینه یک خونریزی شدید باشند.

پلاکت بین ۱۰ تا ۳۰ هزار حتی برخوردهای بسیار آرام هم می‌تواند سبب خونریزی شود مثلا کاری مثل مسواک زدن.اما خطرناک‌ترین مرحله بیماری در زمانی اتفاق می‌افتد که پلاکت به کمتر از ۱۰ هزار در میلی‌لیتر برسد.

خونریزی‌های خودبه‌خودی، وجود پورپورا (خونریزی‌های میلی‌متری در مویرگ‌ها) و خونمردگی وسیع و منتشر در بازو و ران و خون‌ریزی از بینی و لثه از علائم این مرحله از بیماری است. خطرناک‌ترین اتفاق در زمان خونریزی خودبه‌خودی در شبکیه چشم یا خونریزی فلزی و پاره‌شدن مویرگ‌ها در داخل جمجمه اتفاق می‌افتد که می‌تواند مرگبار باشد. در این مرحله خونریزی‌های خودبه‌خودی از زخم‌های جزئی دستگاه گوارش هم منجر به یک خونریزی گوارشی می‌شوند که می‌تواند بدون اینکه بیمار متوجه شود باعث از دست رفتن خون زیادی از بدن و مرگ بیمار شود.اما به‌طور کلی کمبود پلاکت در بیماران خود را به صورت بدن درد سراسری، خستگی، ضعف عمومی همراه با کم‌خونی، خونریزی‌های مخاطی و وجود خونمردگی نشان می‌دهد.

● تشخیص و درمان

اولین اقدام برای تشخیص بیماری، مثل اغلب بیماری‌ها، گرفتن یک شرح حال دقیق از بیمار توسط پزشک است. سابقه خونریزی‌های مکرر و هر کدام از علائمی که ذکر شد می‌تواند نشان‌دهنده کمبود پلاکت باشد. سابقه یک بیماری اخیر و تزریق خون هم می‌تواند نشان‌دهنده علت این اتفاق باشد.

در معاینه هم باید به دنبال تمام علائم خونمردگی به‌خصوص در روی بازوها و ران و در سر آرنج‌ها گشت. معاینه طحال و بزرگ بودن آن هم می‌تواند به تشخیص کمک کند. بعد از انجام یک معاینه دقیق باید از اقدامات آزمایشگاهی کمک گرفت.

در این مواقع پزشک اغلب برای بیمار یک آزمایش کامل خون با شمارش سلول‌ها و مشاهده لام خون محیطی درخواست می‌کند تا پلاکت‌ها در زیر میکروسکوپ دیده شوند. آزمایش آنزیم‌های کبدی آزمایش فعالیت کلیوی، سطح ویتامین B۱۲ و اسید فولیک در خون، از دیگر اقدامات آزمایشگاهی است. اگر هیچ کدام از آزمایش‌های فوق نتواند پزشک را برای کشف علت بیماری راهنمایی کند پزشک مجبور می‌شود مغز استخوان بیمار را آزمایش کند. نمونه‌برداری از مغز استخوان یک آزمایش کمی دردناک است که با استفاده از نمونه‌برداری از استخوان لگن انجام می‌شود. این آزمایش با استفاده از بی‌حسی موضعی و در شرایط استریل باید انجام شود و اغلب پزشکان آن را در کلینیک خود انجام می‌دهند.آزمایش مغز استخوان و مشاهده سلول‌ها زیر میکروسکوب کاملا روند خون‌سازی و تولید پلاکت‌ها را به پزشک نشان می‌دهد و علت‌های اصلی بیماری را مشخص می‌کند.

درمان ترومبوسیتوپنی هم در مرحله اول پایدار کردن شرایط بیمار است. در بیماران با وضعیت اورژانسی باید به بیمار پلاکت تزریق کرد و بعد به دنبال درمان علت اولیه بود. مهم‌ترین مساله در درمان هم، درمان علت اولیه است. اگر علت مصرف داروی خاصی باشد باید آن را متوقف کرد. اگر به علت یک عفونت باکتریایی باشد باید آنتی‌بیوتیک مناسب را برای بیمار تجویز کرد.

در زمان عفونت‌های ویروسی هم ‌چون درمان دقیقی وجود ندارد باید باید شرایط بیمار را کنترل کرد و او را به طور دقیق تحت‌نظر داشت.در صورت وجود انعقاد منتشر داخل عروقی، باید به بیمار پلاکت و بقیه فاکتورهای خونی لازم را تزریق کرد اگر ترومبوسیتوپنی به علت انجام شیمی‌درمانی اتفاق افتاده است باید مدتی درمان را متوقف کرد و به بیمار خون تزریق کرد تا شرایطش کنترل شود و بعد درمان را ادامه داد.

به‌طور کلی درمان بیماری کمبود پلاکت با توجه به شدت و علت این کاهش متفاوت است اما مهم‌ترین مرحله رساندن میزان پلاکت به بالاتر از محدوده خطر است.اقدامات درمانی حمایتی هم باید در این بیماران انجام شود. خارج کردن طحال از بدن یکی از این اقدامات است چون یک‌سوم پلاکت‌های خون در طحال از بین می‌روند، با خارج کردن آن می‌توان جلوی تخریب بیشتر پلاکت‌ها را گرفت. استفاده از کورتون به‌طور کنترل شده هم پلاکت خون را افزایش می‌دهد.ترومبوسیتوپنی می‌تواند یک بیماری اورژانس و تهدیدکننده جان بیمار باشد. به همین دلیل به کسانی که این بیماری را دارند، باید تمام توصیه‌های لازم را گوشزد کرد و اقدامات مراقبتی را به آنها یادآور شد.

اجتناب از فعالیت‌های شدید و سنگین و اطلاع دادن بیماری به اطرافیان و یا همراه داشتن کارتی که نشان‌دهنده بیماری باشد، برای مواقع اورژانس، توصیه‌هایی است که یک پزشک باید به بیمار خود بکند.