نامی به بلندای تاریخ

نوشابه تا حدود دهه ۳۰ اسم عامی بوده است که به هر چیز نوشیدنی طعم‌داری ـ به جز آب ـ اطلاق می‌شده است. در لغتنامه دهخدا معانی‌ آب خوشگوار، آب گوارا، شربت و آب حیات برای آن آورده شده …

نوشابه تا حدود دهه ۳۰ اسم عامی بوده است که به هر چیز نوشیدنی طعم‌داری ـ به جز آب ـ اطلاق می‌شده است. در لغتنامه دهخدا معانی‌ آب خوشگوار، آب گوارا، شربت و آب حیات برای آن آورده شده است. از این زاویه است که حتی در حدود سال‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۲۰ یعنی قبل از ورود صنعت نوشابه‌سازی به معنای کنونی آن به ایران، کلمه نوشابه به معنای مایع نوشیدنی در متن قوانین مختلف آمده است. جالب این است که در برخی از متون قانونی، فرض قانونگذار بر این بوده است که نوشابه مایعی الکلی است. مثلا در آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی سال ۱۳۱۸ آمده است رانندگان چنانچه نوشابه خورده باشند نباید رانندگی کنند.

اما به غیر از این معانی، نوشابه نامی از اسامی دختران هم هست. شاید شما هم جزو افرادی باشید که فکر می‌کنند نامگذاری دختران به نام نوشابه، محصول تفکرات جدید و مربوط به همین چند سال اخیر است. اگر این‌طور است باید به شما بگوییم تصور شما غلط است. در ادبیات کهن فارسی نام نوشابه به عنوان دختری که پادشاه سرزمین بردع بود، آورده شده است. بردع سرزمینی تاریخی ـ ایرانی است که در حال حاضر در آن سوی رود ارس قرار گرفته است. به طور خاص، نظامی گنجوی در آثار خود به این دختر اشاره کرده است.

نظامی نوشابه را قوی‌رای، روشندل، نغزگوی و فرشته خوی معرفی می‌کند. دربار این پادشاه، دربار خاصی بوده است؛ فقط زنان در آن خدمت می‌کردند و بجز معدودی از مردان کسی از جماعت ذکور حق نزدیک شدن به پادشاه را نداشت. در جای دیگر نظامی داستان دیدار و بزم اسکندر با او را تعریف می‌کند.

ایران در عهد ناصری هم به یک زن دیگر برمی‌خورد که نوشابه نام داشته و در زمانه خود فردی خاص بوده است. دوستعلی خان معیرالممالک در مجله یغما درباره او می‌نویسد: «تیمور میرزا (از فرزندان فتحعلی شاه) پس از درگذشت‌ زن اولش که عالمشاه میرزا از او بود دختر عموی خود نوشابه خانم را بزنی گرفت. وی فرزند حسنعلی‌ میرزا شجاع‌السلطنه و شیرزنی بود که در حقیقت همردیف مردان بشمار می‌رفت و بمنظور زمینه‌سازی‌ برای بازگشت شوهر (از بغداد) در پایتخت مانده بود... .»