یوری گاگارین, نخستین فضانورد جهان

علاقه شدید وی به خلبانی باعث شد كه پس از پایان تحصیلات وارد مدرسه آموزش خلبانی اُرنبرگ شود و در همانجا بود كه با والنتینا گوریچوا, دختر جوانی كه در ۱۹۵۷ با هم ازدواج كردند, آشنا شد

سالها پیش در ۱۲ آوریل ۱۹۶۱، زمانی كه غرش مهیب موتورهای قدرتمند راكت حامل وستک۱ سرتاسر پایگاه فضایی بایكنور را در می‌نوردید، عصر جدیدی در تاریخ بشر آغاز شد كه زندگی و فهم بشر از دنیای اطراف را اساساً تغییر داد.

در اوج رقابتهای فضایی دو ابر قدرت زمان، ‌اتحاد جماهیر شوروی که پیش از آن نیز تمامی رکوردهای اولیه تسخیر فضا را به خود اختصاص داده بود، بار دیگر گامی بلند برداشت تا نه تنها مردم شوروی را در این رقابت جهانی سرافراز كند بلکه جهان را وارد عصری تازه نماید، عصری که انسان توانست قدم از کره خاکی خود بیرون گذارد و برای اولین بار به فراسوی جو زمین سفر کند.

یوری گاگارین، سرنشین خوشبخت این فضاپیمای تاریخی اولین بشری بود كه به فضا سفر كرد. مدار گرد حامل اولین و معروفترین فضانورد جهان پس از آنكه ۱۰۸ دقیقه با سرعت ۲۷۴۰۰ کیلومتر در ساعت، یكبار زمین را دور زد، اولین فضانورد جهان را به سلامت به زمین بازگرداند و بدینسان افتخاری بی‌نظیر برای یوری گاگارین و كشورش به ارمغان آورد.

مداری كه یوری گاگارین سوار بر وستك ۱ پیمود، مداری بیضی شكل بود كه حداقل ۱۶۹ و حداكثر ۳۱۵ كیلومتر از سطح متوسط زمین فاصله داشت و صفحه مدار با صفحه استوای زمین زاویه‌ای ۶۵ درجه‌ای می‌ساخت تا فرود گاگارین را در خاك شوروی تضمین نماید.

در آن زمان برای اینكه كسی عنوان پرافتخار فضانورد را كسب كند می‌بایستی سوار بر فضاپیمای خود علاوه بر عبور از مرز فضا و قرار گرفتن در مدار قادر به بازگشت به زمین با كپسول فضایی خود نیز می‌بود. وستك ۱ تنها قادر به بازگرداندن فضانوردان به جو زمین بود و شرایط لازم برای فرود نرم و ایمن بر سطح خاك در این كپسول فضایی دیده نشده بود.

از این رو یوری گاگارین مجبور بود در ارتفاعی خاص از كپسول به بیرون پریده و با چتر نجات خود را به زمین برساند. از آنجا كه این موضوع می‌توانست عنوان نخستین فضانورد جهان را از وی سلب نماید و در نتیجه چنین افتخاری عاید اتحاد جماهیر شوروی نیز نمی‌شد، سیاستمداران روسی تصمیم گرفتند این داستان را مخفی نگاه دارند تا اینكه این اواخر و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این موضوع علنی شد. (داستانی دیگر از مخفی کاری سران شوروی سابق در امور فضا)

● داستان زندگی یوری گاگارین

در نهم مارس ۱۹۳۴، یك زوج كشاورز روسی كه در منطقه كلوشینو واقع در حوالی مسكو روی یك زمین مشترك، كشاورزی می‌كردند، صاحب پسر بچه‌ای شدند كه او را یوری نامیدند.

یوری الكسویچ گاگارین سومین فرزند این خانواده بود كه بعدها فرزند چهارمی نیز به آنها اضافه شد. مادر وی علاقه عجیبی به مطالعه داشت و پدرش نجار ماهری بود. از آنجاییكه پدر و مادر یوری به شدت كار می‌كردند تا معاش خانواده را تأمین نمایند، خواهر بزرگتر یوری از وی مراقبت می‌كرد. در خلال جنگ جهانی دوم، خانواده گاگارین نیز مانند بیشتر خانواده‌های روسی درد و رنج بسیاری را تحمل كردند. دو خواهر و برادر بزرگتر وی در سال ۱۹۴۳ به آلمان برده شدند و تنها پس از جنگ دوباره به وطن بازگشتند.

معلم یوری خوب به خاطر داشت كه وی دانش‌آموز باهوش و سخت‌كوشی بود و البته بسیار شیطنت می‌كرد. زمانی كه معلم ریاضی یوری به نیروی هوایی ارتش سرخ پیوست، آرزویی عمیق در قلب این جوان ماجراجو ریشه دواند که بعدها منشاء اثرات زیادی شد.

یوری كه مجبور بود زود به كار مشغول شود، كارگاه آهنگری را برگزید و اندكی بعد او را برای ادامه تحصیل در مدرسه عالی تكنولوژی انتخاب شد. در همان زمان یوری به عضویت كلوپ هوایی درآمد و پرواز با هواپیمای سبك را آموخت. این تفریح جدید كه قسمت اعظم وقت یوری را اشغال كرده بود، دریچه جدیدی در زندگی وی گشود. یوری كه سخت تلاش می‌كرد سرانجام در سال ۱۹۵۵ هر دو رشته را با موفقیت به پایان رساند.

علاقه شدید وی به خلبانی باعث شد كه پس از پایان تحصیلات وارد مدرسه آموزش خلبانی اُرنبرگ شود و در همانجا بود كه با والنتینا گوریچوا، دختر جوانی كه در ۱۹۵۷ با هم ازدواج كردند، آشنا شد. زمانی كه یوری و والنتینا با هم ازدواج می‌كردند، یوری نشان (Wing) پرواز با میگ ۱۵ را دریافت كرده بود.وی زمانی كه مرد بزرگی شده بود، یك خصوصیت ویژه داشت. یوری بسیار كوتاه قد بودو فقط ۱۵۷ سانتی‌متر قد داشت.

در سال ۱۹۶۰ جستجوی وسیعی برای انتخاب ۲۰ كاندید جهت حضور در برنامه فضایی اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد. یوری یكی از آن ۲۰ منتخب خوش‌شانسی بود كه تمرینات شدید، وسیع و جدیدی را پشت سر گذاشت. در نهایت پس از آزمایشات فراوان پزشكی و فیزیولوژیكی و انجام تمرینات سخت یادگیری بودن در فضا، دو فضانورد باقی مانده بودند: یوری گاگارین و گرمان تیتوف.

حدس زده می‌شود دلایل انتخاب یوری گاگارین به عنوان اولین فضانورد اتحاد جماهیر شوروی و همچنین دنیا، علاوه بر مسائل بدنی، آموزشی و تواناییهای وی برای بودن در فضا به اخلاق و روحیات او نیز وابسته بوده باشد. یوری مرد بسیار متواضع و خوش‌مشربی بود كه علی‌رغم قد كوتاهش در جلسات و میهمانیها به چشم می‌آمد. در نقطه مقابل وی، گرمان تیتوف بسیار گوشه‌گیر و ساكت بود.

سرانجام در ۱۲ آوریل ۱۹۶۱، یوری گاگارین سوار بر موشك فضاپیمای وستوك۱ اولین انسانی شد كه مرز فضا را گشود و قدم به دنیایی اسرارآمیز نهاد. یوری بسیار مشهور شده بود و یك شبه ره صد ساله پیمود. او به ناگهان از ستوانی ساده به درجه سرهنگی ارتقاء پیدا كرد و با سران حزب كمونیست نشست و برخاست می‌نمود.

اولیای امر زمانی كه یوری در مدار زمین بود، امید كمی به بازگشت وی داشتند و فرض بر این بود كه یوری در هنگام بازگشت به زمین خواهد مرد. یوری گاگارین پس از این سفر تاریخی به چهره سرشناس جهان تبدیل شد و اتحاد جماهیر شوروی از این چهره استفاده‌های سیاسی بسیاری كرد.

یوری گاگارین سرانجام در ۲۷ مارس ۱۹۶۸، در جریان یک پرواز تمرینی با هواپیمای میگ كه بسیار مورد علاقه وی بود، کشته شد و فرصت آن را نیافت تا برای بار دوم زمین را از مدار و از فراسوی جو آن ببیند. اگرچه همواره نام یوری گاگارین به عنوان نخستین فضانورد جهان یاد می‌شود اما عقیده كارشناسان بر این است كه اتحاد جماهیر شوروی قبل از یوری دو فضانورد دیگر را نیز به فضا اعزام كرده بود كه متأسفانه هر دو بنا به دلایلی مرده‌اند.

حدس زده می‌شود یكی از این دو نفر ولادمیر ایلیوشین پسر طراح معروف هواپیماهای ایلیوشین بوده است كه در اثر تزریق اشتباه به مداری نادرست، هنگام بازگشت در چین به زمین برخورد كرد.

شهرام یزدان‌پناه