سیاستهای تولید محصول سالم مدیریت تلفیقی آفات و بیماری ها ـ بخش دوم

ایرانیان برای سال ها از تولید محصول ارگانیک محروم شدند

● دریافت تائیدیه‌ی تشویقی عدم باقیمانده‌ی سموم محصولات کشاورزی

▪ خبرنگار:

آیا محصولات تولیدی شما که ادعا دارید در آن از سموم و مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود، در آزمایشگاه‌های سنجش باقی مانده‌ی سموم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و سپس به بازار عرضه می شود؟ آیا استاندارد خاصی در این باره وجود دارد که بر اساس آن مهر یا برچسب محصولات سالم و ارگانیک به تولیدات شما ارائه شود؟

ـ رحمانیان:

متاسفانه در کشورما تا به امروز کار جدی در ارتباط با تولید محصولات سالم و ارگانیک انجام نشده است. سازمان‌ها و موسساتی همانند دانشگاه شهیدبهشتی و موسسه‌ی استاندارد براساس چارچوب IFOAM (اتحادیه‌ی بین المللی کشاورزی ارگانیک) بر روی استانداردها و برچسب‌های مورد نیاز این بخش کار می‌کنند.

ما توانستیم خیارهایی در گلخانه تولید کنیم که در آنها از مواد شیمیایی استفاده نشده بود و برای اثبات ادعای خود محصولات‌مان را به آزمایشگاه سنجش باقیمانده‌ی سم و کود شیمیایی در موسسه‌ی تحقیقات گیاه‌پزشکی‌ کشور و دانشگاه تهران بردیم و تائیده‌ی عدم باقیمانده‌ی سم و کود شیمیایی را برای محصولات تولیدی‌مان دریافت کردیم.

ـ طاهری:

باید یادآورشوم تنها تولیدکنندگانی که نگرشی روبه رشد دارند طرح تولید محصول سالم را اجرا می‌کنند. متاسفانه مشکلات زیادی دراین باره وجود دارد برای نمونه ما برای سنجش میزان مواد شیمیایی محصولات‌مان در آزمایشگاه‌های سنجش باقیمانده‌ی سموم باید هزینه‌های بسیاری را متحمل شویم.

ممکن است تولید کننده‌ای ادعای تولید محصولات سالم را داشته باشد، باید سازمان یا تشکلی باشد که چندین بار در سال محصولات این تولید کننده را مورد آزمایش‌های سنجش آلاینده‌های موادغذایی قرار دهد و اگر ادعای آن درست نبود محصولش را از چرخه‌ی تولید محصول سالم خارج کند.

هنگامی‌که مصرف کننده محصول سالم را خریداری می‌کند باید سلامت و کیفیت آن تائید شده باشد، در واقع باید بداند نهاد نظارتی بر مراحل تولید و فروش محصولات سالم وجود دارد.

ـ رحمانیان:

نداشتن برچسب و استاندارد خاص باعث شده است که محصولات سالم و سم زده باهم به فروش برسند و هیچ‌گونه تفاوتی میان آنها وجود نداشته باشد، تعدادی از مصرف کنندگان ما متقاضی خرید محصولات سالم هستند اما متاسفانه در کشور مکان مشخصی برای فروش و عرضه‌ی این محصولات وجود ندارد.

وزارت جهادکشاورزی تنها به جنبه‌ی صادرات محصولات ارگانیک توجه دارد این درحالی ست که در ابتدا مردم کشور باید این محصولات را مصرف کنند، متاسفانه درحال حاضر میزان مصرف محصولات ناسالم در کشور بالاست و بسیاری از مصرف کنندگان از این موضوع ناآگاه هستند.

به باورمن باید همراه اتحادیه‌ی تولید کنندگان غذای سالم اتحادیه‌ی مصرف کنندگان نیز تشکیل شود، هم‌چنین NGOهای مردمی در بازار مصرف وجود ندارد. در کشورهای دیگر مصرف کنند‌ه‌ها برچسب محصولات سالم را بررسی می کنند و درصورت مشاهده‌ی تخلف می‌توانند موضوع را به‌درستی پیگیری کنند و به رسانه‌ها گزارش دهند؛ درهرصورت حق مصرف کننده است که از کیفیت و سلامت موادغذایی خریداری کرده آگاهی پیدا کند.

● پیامدهای پیوستن به تجارت جهانی

▪ خبرنگار:

یکی از دلایل عدم عضویت ایران در تجارت جهانی نبود استانداردهای الزام آور در عرصه‌ی تولید محصولات کشاورزی است به باور شما این موضوع به اقتصاد کشور آسیب می زند؟

ـ دکتررضوی:

ایران می‌خواهد با عجله خود را به تجارت جهانی برساند اما امیدواریم که این اتفاق نیفتد.

▪ خبرنگار:

آیا شما فکر می‌کنید پیوستن به تجارت جهانی برای کشاورزی کشور تهدیدی به‌همراه خواهد داشت؟

ـ دکتررضوی:

به باورمن ورود به تجارت جهانی ابتدای مرگ کشاورزی کوچک و سالم و کشاورزان خرده پاست.

ـ رحمانیان:

در آمریکا باتوجه به آن‌که کشاورزی بسیار پیشرفته‌ای دارند اما کمتر از ۱ درصد جمعیت آنها کشاورز هستند این درحالی ست که دیگر کشورها به دنبال الگوبرداری از کشاورزی پیشرفته‌ی آنها هستند.

به باور من الگوی کشاورزی آمریکا، الگوی مناسبی برای کشورما نیست، زیرا اگر کشاورزان ما بی‌کار شوند کشور توانایی به کارگیری این افراد و ایجاد مشاغل جدید را نخواهد داشت برای نمونه کشورهایی مانند تایلند از عضویت در تجارت جهانی آسیب دیده‌اند چراکه این عضویت منجر به آن شده است که تعدادی از افراد جامعه ثروتمند و عده‌ای دیگر نیز فقیر شوند؛ برای نمونه تاجرین برنج در این کشور بسیار ثروتمند شده‌اند چراکه به راحتی می توانند برنج تولیدی خود را به سایر کشورهای دنیا صادر ‌کنند، این درحالی ست که عده‌ی بسیاری نیز در فقر و گرسنگی به سر می برند، هم چنین طی سفری به کشور هند متوجه شدم که ۱۷هزار کشاورز به دلیل از دست دادن توان مالی و عدم پرداخت بدهی خودکشی کرده بودند.

ـ طاهری:

کشاورزان کشور کانادا نیز پس از پیوستن به تجارت جهانی با مشکل مواجه شدند چراکه اجرای کشاورزی صنعتی منجر به آن شد که کشاورزان خرده پا به حاشیه روند و شغل‌های کاذب به‌جای مشاغل وابسته به کشاورزی ایجاد ‌شود.

کشاورزان خرده پا با اجرای کشاورزی صنعتی بیکار می‌شوند و کشاورزی صنعتی نیز هیچ‌گونه تناسبی با کشاورزی خرده پا و تنوع زیستی ندارد.

متاسفانه با اجرای کشاورزی صنعتی کشورهای بزرگ که شرکت‌های چند میلیتی را در اختیار دارند به راحتی تنوع زیستی را در کشورهای عضو تجارت جهانی از بین می برند و در واقع کشاورزی سنتی را در این کشورها نابود می‌کنند. هم‌چنین با تولید بذرهای هیبرید و اصلاح شده به‌تدریج استقلال بذری این کشورها از میان خواهد رفت و کشاورزان مجبور می شوند بذور مورد نیاز خود را از شرکت‌های خارجی خریداری کنند.

درست است که یکی از ابزارهای تجارت، اجرای کشاورزی صنعتی است، ما نیز با پیشرفت علم مخالف نیستیم اما باید به این موضوع آگاه بود که ابزار کشاورزی خرد به وسیله‌ی تجارت جهانی و کشاورزی صنعتی از بین می رود.

▪ خبرنگار:

می‌توانید برای اثبات ادعای خود دراین‌باره برای خوانندگان مثالی بیاورید؟

ـ دکتر رضوی:

کشورما پتانسیل گونه‌های متنوعی از انگور را در نقاط مختلفی همانند ارومیه دارد این تنوع گونه‌ای به حدی زیاد است که برخی از گونه‌های انگور را ما در بازار داخلی مشاهده نمی‌کنیم؛ حال اگر تولیدات انگور کشورهای دیگر مانند شیلی و برزیل وارد کشور شود تولید کننده‌ی ما ممکن است انگیزه‌ی تولید را از دست بدهد و به دلیل عدم تولید برخی از آنها، تنوع گونه‌ای این محصول کاهش پیدا کند.

ـ رحمانیان:

باید به این نکته اشاره کرد محصول انگوری که از کشورهای دیگر به کشور ما صادر می کنند به طورمعمول نرسیده چیده می‌شوند و برای آن‌که فاسد نشود از میزان قابل توجهی مواد نگهدارنده استفاده می کنند.

در جهان بیشتر جابجایی‌ها مربوط به مواد غذایی‌ست، تجارت‌های میان کشوری غیرضروری مواد غذایی، علاوه بر احتمال پیدایی فساد در این محصولات موجبات گرمایش زمین را نیز فراهم می‌کند.

ما باید تجارت موادغذایی را داشته باشیم اما نباید به شیوه‌ای باشد که بخش عمده‌ی سبد غذایی کشور را مواد غذایی وارداتی تشکیل دهد. افراط در تجارت غذا (صادرات و واردات) موجب نابودی کشاورزان خرده پا می شود و نمی توان از آن به‌عنوان الگویی مناسب نام برد.

در طی سال‌های اخیر کشاورزی صنعتی روند رو به رشدی داشته است این درحالی ست که این نوع از کشاورزی الگوی مناسبی برای تولید و مصرف غذا نیست. نارضایتی‌های بی شماری از کوچک بودن زمین‌های زراعی و هم چنین عدم اجرای کشاورزی مکانیزه وجود دارد، در صورتی‌که زمین‌های کوچک کشورما برای کشت ارگانیک بسیار مناسب هستند.

باتوجه به آن‌که اجرای کشاورزی ارگانیک طولانی تر و نیاز به کار بیشتری دارد بنابراین موجب افزایش اشتغال زایی در کشور می شود.

● اسم محصولمان را سالم می‌گذاریم درحالی‌که با تولید محصول سالم و ارگانیک فاصله داریم

▪ خبرنگار:

از گفته‌های شما می‌توان به این نتیجه رسید که با توجه به شرایط موجود در کشورما همانند ضعف قوانین و استانداردهای لازم در بخش کشاورزی ما تنها می‌توانیم محصولی را تولید کنیم که نسبتاً سالم است، حال با این پرسش مواجه می‌شویم آیا می‌توان ادعای تولیدکننده‌ای را که می‌گوید توانایی تولید محصول ارگانیک را دارد بپذیریم؟

ـ طاهری:

خیر، محصولات ما سالم نامیده می‌شود اما ارگانیک نیستند چراکه ما هنوز در تولیدات خود از کود شیمیایی استفاده می‌کنیم. یکی از مشکلات جامعه‌ی ما این است که استاندارد و شاخص واحد و تعریف شده‌ای‌ میان تولید کننده، دانش آموخته و مصرف کننده وجود ندارد، اسم محصول مان را سالم می‌گذاریم در حالی که با تولید محصول سالم و ارگانیک فاصله ی بسیاری داریم.

ـ رحمانیان:

در حال حاضر شرایط تولید غذای ارگانیک در کشور ما فراهم نیست، زیرا متاسفانه استاندارد و تعریف مشخصی میان افرادی که بیشترین استفاده را از کلماتی همانندمحصول Bio، ارگانیک یا زیستی را دارند وجود ندارد.

ما نمی توانیم ادعا کنیم چون در تولید محصولاتمان از نهاده‌های شیمیایی همانند کود و سموم استفاده نمی کنیم بنابراین محصولمان ارگانیک است، زیرا برای تولید چنین محصولات نیاز به آب، خاک و نهاده ای سالم داریم و نظارت مهندسین و کارشناسان مسوول در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت الزامی است.

● باورهای نادرست از تولیدمحصولات سالم

▪ خبرنگار:

آیا شما محصولات سالمی را که تولید کرده‌اید به کشورهای دیگر نیز صادر می‌کنید؟

ـ طاهری:

خیر، تمام محصولات ما به منظور مصرف داخلی تولید می شوند؛ من در اینجا باید توضیح دهم که متاسفانه یکی از موضوعاتی که محصولات سالم و ارگانیک را تهدید می‌کند این است که بسیاری از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بر این باورند که تولید محصولات ارگانیک و سالم بسیار پر هزینه و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد، این درحالی ست که این تفکر نادرست است شاید در سالهای اول به دلیل آن که زمین های کشاورزی ما به مواد شیمیایی و سموم آلوده هستند ما با مشکلاتی برای برطرف کردن آلودگی‌ها و از بین بردن عادت مصرف مواد شیمیایی زمین مواجه بوده و مجبور به صرف برخی از هزینه ها باشیم اما پس از آن این نوع از تولید از منظر اقتصادی برای بهره برداران به صرف است.

گاهی اوقات بیان می شود محصول سالم یا ارگانیک بسیارلوکس است و باید تنها برای مردم بالای شهر که توانایی خرید محصولات گران قیمت را دارند تولید شود و یا به کشورهای دیگر صادر شود به باور من این تفکر اشتباهی ست چراکه تمام مردم باید حق مصرف محصولات سالم را داشته باشند.

مصرف داخلی این محصولات محدود است زیرا بازار و فروشگاهها ی مخصوص این محصولات وجود نشده و در این باره استانداردهای اجباری نیز وجود ندارد.

● ارتباط سرطان و غذای ناسالم

▪ خبرنگار:

بر اساس گفته‌های کارشناسان و مسوولین وزارت بهداشت، درمان، آموزش پزشکی، وزارت استاندارد و هم‌چنین برخی از کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی و جامعه‌ی دانشگاهیان وجود باقیمانده‌ی سموم و مواد شیمیایی می‌تواند تهدید جدی برای سلامت انسان‌ها باشد، شما نیز این ادعا را تائید می‌کنید؟

ـ دکتر رضوی:

باید آمار مراکز بهداشتی را در سراسر کشورمان داشته باشیم، لازم به توضیح است طی سفری که به استان مازندران داشتم با مراجعه به مرکز سرطان ساری متوجه شدم که دختران جوان بسیاری به دلیل مصرف غذای ناسالم به سرطان‌های دستگاه گوارش مبتلا شده‌اند.

ـ رحمانیان:

درست است براساس آمار ۳۰ساله ی موجود کشور در ارتباط با مصرف سموم و سرطان، به این نتیجه رسیدیم که در استان‌های شمالی رابطه‌ی مستقیمی میان سرطان و میزان مصرف سم وجود دارد.

ـ طاهری:

به باور من با فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در میان مردم می توان گام موثری دراین باره برداشت. در برنامه های بهداشتی و سلامتی که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برگزار می شود به مواردی همانند قند، نمک، فشار بالا و پایین خون، غذاهای سرخ کرده و ... توجه بسیاری می شود اما متاسفانه به موضوع مهم باقیمانده های سموم در محصولات کشاورزی توجهی چندانی نمی شود.

ما عادت کرده ایم تا با مشکل روبرو نشدیم به سراغ راه حل نرویم درباره ی تولید محصولات سالم نیز در کشور چنین رویکردی نیز وجود دارد.

▪ خبرنگار:

به باور شما جوامعی که محصولات سالم تولید می کنند دارای چه خصوصیتی است؟

● جایگزینی فناوری‌های پایدار با فناوری‌های زودبازده ـ رحمانیان:

کشورهایی که نظام‌های مدنی فعال و قوی دارند از وضعیت بهتری برای تولید برخوردار هستند، تشکل‌ها و NGO های مردمی و محیط زیستی با بودجه و آزادی عملکرد هستند به شیوه‌ای که به راحتی می‌توانند موضوعات را پیگیری و با دولت مطرح کنند و درنهایت پاسخ مناسب را دریافت کنند.

گفتنی ست این سازمان‌های غیردولتی خود می توانند به عنوان ناظر عمل کنند. در کشورهای اروپایی و آمریکایی محصولات ارگانیک مشخص و با برچسب ویژه ارائه می شوند.

اگرما به برخی از فناوری‌های موجود اعتراض کنیم تهمت عقب ماندگی به ما خواهند زد. البته باید درنظر داشت که فناوری‌های پایدار نیز وجود دارند اما هنگامی که فناوری‌ با هدف پول‌سازی و سود بیشتر گسترش و ایجاد شود مشکل ساز خواهد شد و غذای ناسالم، ترافیک و برج ها از پیامدهای این نوع از تکنولوژی‌ها می باشند.

ـ دکتر رضوی:

باید مشکلات مربوط به بخش کشاورزی و منابع طبیعی شناسایی شده و بدون تعصب اقدام به برطرف کردن آنها کرد، برای نمونه اروپائیان متوجه این موضوع شدند که سیمان کردن کف رودخانه‌ها منجر به پیدایی سیل می شود و رودخانه‌های تغییر یافته را دوباره به شکل طبیعی خود بازگرداندند؛ یعنی اشتباهات خود را پذیرفتند؛ ازسوی دیگر با ساختن سدهای بزرگ مخالفت می‌شود چون این سدها با جمع آوری تمام آب منطقه باعث به خطر افتادن محیط زیست می شوند؛‌ ما نیز برای پیشرفت نیازمند انعطاف پذیری بیشتری هستیم.

باید به توسعه‌ی کشاورزی توجه داشت اما نباید با افزایش بی رویه سدسازی، جاده سازی، جنگل تراشی‌ها؛ الگوهای پایدار و تولید محصولات سالم را نابود کرد و به دلیل عدم آگاهی برای نسل آینده مشکل ساز شد.

● ارتباط IFOAM و شرکتهای خصوصی با تولید محصول ارگانیک

▪ خبرنگار:

در صحبت‌های خود به برچسب‌های ویژه محصولات ارگانیک اشاره داشتید درحال حاضر ارائه‌ی این نوع از برچسب‌ها توسط چه سازمان و یا نهادی صورت می‌گیرد؟

ـ رحمانیان:

IFOAM این اجازه را به سازمان‌های مرتبط می‌دهد. در هر منطقه و کشوری سازمان‌های خصوصی وجود دارند که مورد تایید IFOAM هستند؛ این سازمان‌های خصوصی حق بازرسی و دادن برچسب به محصولات را دارند اما خود IFOAM مستقیماً این کار را نمی‌کند.

IFOAM این حق بازرسی و دادن برچسب را به این شرکت‌ها و سازمان‌های خصوصی داده و کشاورز باید این سرویس و خدمات آزمایشگاهی را از سازمان و شرکت مربوطه خریداری کند و شرکت مربوطه پس از آزمایش‌های لازم برچسب مورد نظر را می‌دهد. این کار یک روند خصوصی است اما نظارت دولتی هم بر آن اعمال می‌شود؛ باید در ابتدا استانداردهای مربوط به محصول سالم و ارگانیک در کشور تدوین و به صورت قانون شود و در ادامه شرکت‌های خصوصی مسوولیت

ارائه‌ی آنرا به عهده گیرند.

ـ دکتر رضوی:

باید درنظر داشت خدماتی که این شرکت‌ها ارائه می‌دهند گران است؛ ما تصمیم گرفتیم با شرکتی هندی همکاری و مرکزی به‌منظور اعطای گواهینامه و برچسب محصولات سالم را راه‌اندازی کنیم اما متاسفانه با کسری بودجه مواجه شدیم.

● نبود استاندار، بازار و تبلیغ برای محصولات سالم

ـ طاهری:

به باورمن ایجاد نظامی جامعی دراین باره و بازار محصولات بسیار مهم است برچسب در الویت بعدی کار قرار می‌گیرد. ۶هزار تولید کننده، کشاورز و آشپز در مقابل بحث Fost food، مساله‌ی Slow food را مطرح کردند.

در جوامع اروپایی مردم به سلامت و کیفیت مواد غذایی خود اهمیت بسیاری می‌دهند، برای نمونه در شهر رم بازار محصولات ارگانیک طرفدار بسیاری دارد، چراکه در چنین کشورهایی فرهنگ و نظام جامع دراین‌باره وجود دارد.

ما در حدود ۴۰۰ ـ ۳۰۰ هزار تومان هزینه‌های سم و سم‌پاشی برای تولید گوجه فرنگی را کم کرده‌ایم؛ به این صورت که در یک استانبولی آتش درست کرده‌ایم و اسپند در آن ریختیم و دود اسپند آفات را از بین برد. تولیدکنندگان هزینه‌های زیادی برای سم پاشی می پردازند این درحالی ست که برای نمونه دو آفت تریپس و مینوز را می توان با دود اسپند از بین برد، درصورتی که حشرات مفید از بین نمی‌روند و گرده افشانی نیز انجام می‌شود؛ این روش کاملاً بومی و ابداع کننده‌ی آن کشاورزی اصفهانی است، یا می توان برای نابودی قارچ‌ها از آب برگ توتون و تنباکو استفاده کرد.

▪ خبرنگار:

بنابراین می‌توان با به‌کارگیری صحیح از مدیریت تلفیقی و روش‌های مبارزاتی غیرشیمیایی علاوه بر آن‌که محصول سالم تولید کرد موجبات افزایش عملکرد محصولات را نیز فراهم کرد؟

ـ طاهری:

درست است، من در کشور تایلند با تولیدکننده‌ی برنج ارگانیکی آشنا شدیم که توانسته بود محصول خود را بدون مصرف کود و سم شیمیایی و از ۳ تن به ۹ تن افزایش دهد اما متاسفانه بیشتر کشاورزان کشورما بر این باورند که باید در تولید حتما از سم و کود استفاده کنند. با حمایت و تقاضای مصرف کننده و نگرش درست تولید کننده می‌توان تولید و مصرف غذای سالم را گسترش داد. باید در ارتباط با تولید محصولات سالم در کشور فرهنگ سازی شود. تولیدکنندگان با تلاش فراوان محصولات سالم را تولید می کنند اما متاسفانه هیچ گونه تبلیغی برای چنین محصولاتی نمی شود.

باید در ابتدای مسیر برچسب محصول سالم و هم چنین بازار غذای سالم تعریف شود، این دو موضوع در واقع مکمل یکدیگر هستند.

ـ دکتر رضوی:

به باورمن تمام تولیدکنندگان محصولات سالم باید در راستای هدفی مشترک فعالیت‌های گروهی داشته باشند ما باید غذای سالم را تعریف و تشریح کنیم.

گفت وگو: مهندس مرجان طاووسی

خبرنگار مهندسی کشاورزی سرویس مسائل راهبردی ایران