ادامه میزانسن در ذهن تماشاگر

گفت وگو با امیر دژاکام, کارگردان نمایش های «سه گانه میتراس» و «امپراتور و آنجلو»

نمایش «امپراتور و آنجلو» امسال در بخش مسابقه بین‌الملل جشنواره بیست‌وششم فجر موفق به دریافت جایزه بهترین متن و کاندیدای بهترین بازیگری بود که چون در روزهای آخر جشنواره به اجرا درآمد، به اجرای خود تا به امروز ادامه داد.

امیر دژاکام، کارگردان نمایش همزمان دو اجرای نمایش «سه‌گانه میتراس» و «امپراتور و آنجلو» را برعهده دارد. با او درباره این همزمانی و نقاط ضعف و قوت آن، همچنین ساختار ساده و کم‌حجم نمایش «امپراتور و آنجلو» به گفت‌وگو پرداختیم. او ضمن پاسخگویی به سوال‌های ما از اسلوب نمایش گروه «ماهان» و صمیمیت و سادگی نمایش توضیحاتی داد.

▪ همزمانی اجرای این دو نمایش به چه نحو صورت گرفت ؟

ـ قبل از هر چیز باید بگویم این همزمانی خواست من نبود. سه‌گانه میتراس برآینـــد گفــت‌وگوهایی است که ما با مرکز هنرهای نمایشی از فروردین‌ماه سال جاری داشتیم. منتهی این گفت‌وگوها به شهریورماه موکول و بعد از برخورد با بازسازی مجموعه در اسفندماه اجازه اجرا داده شد.

هر چند این تعویق تقریبا یکساله به ضرر گروه من تمام شد، ولی به دلیل ناخواسته این اجرا همزمان شد با اجرای «امپراتور و آنجلو» که در این بین برخی بازیگران نمایش من نتوانستند حضور داشته باشند. رحیم نوروزی همزمان در نمایش بهرام بیضایی حضور پیدا کرد. همچنین سایرین مثل نسیم ادبی، محمد حاتمی که در کل زیان این همزمانی‌ها متوجه کار من شد.

▪ ظاهرا این ماجرا در ساختار تئاتر ما چاره‌پذیر نیست؟

ـ من و گروهم خیلی اذیت شدیم. جالب اینکه کسی سوال نکرد چرا سه‌گانه میتراس که یک سال آماده است اجرا نشده؟ چون شهریورماه گزارش کامل تصویری نمایش از طریق مجله هنری شبکه چهار پخش شد.

▪ چه شد که با توجه به این تاخیر پیش آمده و داشتن یک نمایش آماده نمایش دیگری را به نام «امپراتور و آنجلو» برای جشنواره معرفی کردید؟

ـ من می‌خواستم در جشنواره کاری داشته باشم و از قبل هم برای آن برنامه‌ریزی کرده بودم. قرار بود سه‌گانه میتراس شهریورماه تمام شود و من برای سال بعد یک نمایش داشته باشم. این اختلال باعث شد دو نمایش ناخواسته همزمان شوند. شما می‌بینید همین همزمانی منجر شد تا ما هیچ دکور سنگینی نداشته باشیم.

▪ باتوجه به مواردی که ذکر کردید، هر دو نمایش در حال اجراست و ظاهرا مشکلی وجود ندارد.

ـ خوشبختانه من از اجراها بسیار راضی هستم ولی نمی‌توانم فشار روحی، روانی و خستگی کار طولانی که بر کار مستولی است را تکذیب کنم. ۴ روز اول اجراها کمی افت داشت ولی خوشبختانه دوباره خوب پیش رفت. مطمئن هستم نظر مخاطبین هم همین بوده است، البته نظرات دیگری هم وجود دارد که شما باید ارزیابی کنید.

▪ چطور شد متن آقاخانی را برای جشنواره و بخش مسابقه بین‌الملل انتخاب کردید؟

ـ ایوب آقاخانی جزو چند نویسنده خوب کشورمان است که خیلی باسواد و خوش‌فکر بوده و من افتخار می‌کنم که متن ایشان را کار کردم.

من قبل از نوشتن این نمایشنامه طی صحبت‌هایی که با ایوب داشتم، از او خواستم درباره ۲ نفر در یک موقعیت که زبان یکدیگر را نمی‌فهمند، فکر کند و بعد ایشان رفت و چند طرح زد که من آنها را پسندیدم و بعد، نمایشنامه به‌صورت مستقل توسط ایوب نوشته شد. من هیچ تغییری به آن ندادم و این نمایش بر اساس نمایشنامه کامل ایوب آقاخانی است که خوب مفتخر به دریافت بهترین متن از جشنواره هم شد.

▪ به‌نظر شما این موقعیت که در آن یک آفریقایی به زبان انگلیسی و یک عراقی به عربی صحبت می‌کند،می تواند با مخاطب به خوبی ارتباط برقرار کند؟

ـ اگر شمابه مهاجرینی که در آمریکا زندگی می‌کنند، نگاهی بیندازید که به‌دلیل جنگ توسط آن کشور به آنجا پناه برده‌اند و بیچارگی و آوارگی آنها را ببینید، متوجه معانی زیادی خواهید شد که از دل این ماجرا برمی‌آید.

آرزوها و آمال انسان‌ها روی کره زمین مشترک است و همین اشتراک، نکته مهم این نمایش است. فرقی نمی‌کند شما ایرانی باشید یا آفریقایی، آمریکایی لاتین و... در هر جای این کره خاکی که ابرقدرت‌های زورگو مثل آمریکا وجود داشته و سبب ایجاد جنگ شده باشد، ارزش‌ها و خواست‌های انسانی که بین همه مشترک است نادیده گرفته خواهد شد. ما سعی کردیم به این موضوع نگاه انسانی داشته باشیم، آنجایی که به مهاجران پیشنهاد طلاق داده می‌شود تا از دو کمک‌هزینه استفاده کنند تا بسیاری از انسان‌ها قربانی این پناهندگی اجباری شوند، «هامارتیا»ی تراژدی به‌وقوع می‌پیوندد و نمایش ما آغاز می‌گردد.

▪ دکور ساده حاصل چه نگاهی است؟

ـ بله، من می‌دانستم که در یک سال تمرین، با مصالح کم نمی‌شود کار عظیم کرد، پس تصمیم گرفتم این تهدید را به فرصت تبدیل کنم و نتیجه نمایشی کوچک و جمع‌وجور بود که شاهد هستید.

▪ این سادگی به‌زعم بنده، نمایش را خیلی ساده و سهل کرده، به‌طوری که کمتر شاهد یک درگیری دراماتیک عمیق با آب و رنگ نمایشی خاص هستیم. انگار چیزی اتفاق نمی‌افتد.

ـ اتفاقا من برعکس شما معتقدم این سادگی به صمیمیت و خلوص با معنای نمایش کمک کرده است و آنچه من می‌خواستم که از محتوای نمایش حاصل شود دراین دکور و میزانسن ساده جاافتاده است. حرکات و جابه‌جایی‌ها براساس نیاز صد درصد روانی بازیگران براساس محتوای نقش تکمیل و تدوین شده است.

همه چیز را با همین ایده آغاز کردم و در طول نمایش آن را ادامه دادم. در سایر نمایش‌هایی که من اجرا کردم میزانسن در تخیل تماشاگرم معنا پیدا می‌کند و با تعقل او کامل می‌شود. دوست دارم روی تخیل تماشاگرانم تاثیر بگذارم و از احساسات آنها استفاده و یک تجربه جدید با یک عاطفه جدید خلق کنم.

آیا این اسلوب نمایش بیشتر در نمایش‌های ایرانی، موسوم به نمایش‌های میدانی الگوبرداری شده است؟

من هرچه کار می‌کنم شرقی است. حتی اگر نمایشنامه‌ غیرایرانی را برای کار انتخاب کنم سعی می‌کنم مشترکات زیادی با شرق داشته باشد. ۲۵ سال است که گروه «ماهان» در این مسیر حرکت می‌کند و هدفش پیوند نمایش ایرانی با مسائل روز جهان و انسان معاصر است.

▪ به نظرم این برخورد و نگاه در نمایش «امپراتور و آنجلو» به دلیل ساختار رئالیستی که دارد اتفاق نیفتاده است. این تقابل را چگونه توجیه می‌کنید؟

ـ ما از حکمت‌های نمایش‌های ایرانی و شرقی استفاده می‌کنیم نه از تکنیک‌های آن. ما می‌توانیم با این حکمت یک روش جدید ابداع کنیم که هسته اصلی گروه «ماهان» هم اتفاقا همین است. یعنی تعامل بین عقل و احساس که وجودش سبب حکمت‌هایی می‌گردد که آن حکمت‌ها خیال برانگیزی را در تماشاگر، یعنی موقعیتی که با آن روبه‌روست را می‌سازد و شما با تخیل خودتان آن را می‌بینید.

▪ با توجه به تعاریفی که ارائه کردید آیا در نمایش «امپراتور و آنجلو» به خواسته خود رسیدید و این نمایش را چقدر با اهدافتان همسو می‌بینید؟

ـ خیلی زیاد. من با توجه به فراز و فرود و سختی‌هایی که داشتم از کارم راضی‌ام و الان آرام هستم. افتخار می‌کنم از گروهی که با آن کار کردم و این نمایش را همسو می‌بینیم با آنچه که گفتم. امیدوارم همه هنرمندان تئاتر فرصتی برای اینکه آثارشان را روی صحنه ببرند پیدا نمایند. من راضی نیستم دو تا نمایش را همزمان روی صحنه ببرم ولی دست تقدیر من را به اینجا کشاند.

جمال جعفری آثار