افزایش کارآیی یا تاثیر منفی بر کارآیی نظام اداری

نکاتی در باب توسعه دورکاری

دورکاری می‌تواند تعلق خاطر سازمانی نیروی کار را به تدریج از بین ببرد و از این محل بر کارآیی سازمانی تاثیر منفی بگذارد.

اگر هدف از دورکاری، کاهش هزینه‌های نیروی کار است، به گمان نگارنده بهتر است مرخصی استحقاقی ماهانه نیروی کار برای مثال دو برابر شود.

حسن چنین روشی در این است که شامل اما و اگر نمی‌شود و هیچ نیروی کاری احساس تبعیض نمی‌کند؛ در عین حال، رویه‌ای مشخص و ثابت است و در نتیجه مدیریت نیز دچار مشکلات ناشی از تنش‌های سازمانی مترتب بر چنین برنامه‌ای نمی‌شود.

الف) نظام اداری دولتی کشور، از چندی پیش اقدام به پیشبرد برنامه «دورکاری» (Teleworking) در رشته‌ فعالیت‌هایی کرده است که امکان انجام آنها در محیط خارج از اداره وجود دارد. این برنامه واکنش‌های مختلفی را از همان ابتدا بر انگیخت. برخی از کارکنان دولتی، آن را به عنوان برنامه‌ای جهت تعدیل تدریجی نیروی کار ارزیابی کردند و بنابراین از روی آوردن به آن و رها کردن میز کاریشان پرهیز کردند. برخی دیگر هم واکنش مثبتی به آن نشان دادند و از آن استقبال کردند.

هر چند در میان گروه اول، زنان بیشتر احساس خطر از کاهش امنیت شغلی بر اثر پیشبرد این برنامه می‌کنند اما مردان نیز کم و بیش همین حس را دارند. همین‌طور، در میان گروه دوم، هم زنان وجود دارند و هم مردان. زنان از این فرصت دور کاری برای رسیدگی به امور منزل استفاده می‌کنند و مردان نیز شاید به امور دیگر.

ب) صرف‌نظر از احساس ناامنی، جاذبه حضور در محیط کار عامل دیگری است که موجب می‌شود تقاضا برای دور کاری بسیار کمتر از درصد مورد انتظار باشد. اگر چنین حدسی صحیح باشد، در این صورت می‌توان نتیجه نسبتا قابل توجهی گرفت و آن اینکه انسان با کار کردن، خود را تعریف می‌کند و این کار کردن با حضور در محیط‌کاری پررنگ‌تر می‌شود. بنابراین، وقتی، این محیط از نظر مناسبات مدیریتی و تعاملات بین فردی دلچسب باشد، ترجیح نیروی کار بر حضور در آن است تا خروج از آن.

ج) موضوع حضور در محیط کار و تعریف هویت خویش از طریق انجام کاری مفید، طبعا برای زنان حائز اهمیت‌تر است. به همین دلیل، اگر از آنان که هنوز به سنین میانسالی به بالا نرسیده باشند، پرسیده شود که آیا در ازای دریافت دستمزد حاضر به خانه‌نشینی هستید، احتمالا پاسخ بسیاری از آنان منفی خواهد بود.

از این منظر، می‌توان گفت که هدف زنان از کار تنها تامین دستمزد نیست بلکه تعریف خود (من کیستم) نیز هست، و بیان اینکه تنها مردان نیستند که قادر به انجام کاری مفید هستند بلکه زنان نیز توانایی‌های قابل توجهی دارند و در صورت استفاده از این توانمندی‌ها چرخ اقتصاد بهتر می‌چرخد.

همین‌طور از همین منظر می‌توان گفت که بازنشستگی به معنای پایان دوران رابطه فرد با محیط کاری نیست. نیروی بازنشسته انسان است با صندوقچه خاطراتی که از محیط کاری خود دارد. بنابراین قطع یکباره و ناگهانی ارتباط او با محیط کار نمی‌تواند دلچسب باشد. این ارتباط ولو به میزانی اندک و ذیل برنامه‌های مختلف باید حفظ شود تا سازمان نشان دهد که حفظ‌ شان و کرامت نیروی کارش مقدم بر هر چیزی است.

د) از طرف دیگر، «دور کاری» موجب بروز مشکلاتی در محیط‌های کاری نیز شده است. آنهایی که به هر دلیلی از آن استفاده نمی‌کنند یا به تقاضایشان به هر دلیلی پاسخ مثبت داده نمی‌شود، نسبت به دیگرانی که استفاده می‌کنند معترض می‌شوند و به این صورت تنش‌های سازمانی افزایش می‌یابد.

در عین حال، به همین دلیل، مدیریت با تقاضای افرادی که از دورکاری استفاده می‌کنند معمولا به صورت کوتاه‌مدت موافقت می‌کند و بنابراین برای دوره‌های بعدی تمدید نمی‌شود. به این صورت، این برنامه تبدیل به حرکتی پاندولی می‌شود که هم بخشی از انرژی مدیریت را می‌گیرد و هم بر اثربخشی فعالیت مجموع نیروی کار سازمان تاثیر منفی می‌گذارد.

ه) دورکاری می‌تواند تعلق خاطر سازمانی نیروی کار را نیز به تدریج از بین ببرد و از این محل بر کارآیی سازمانی تاثیر منفی بگذارد. اگر هدف از دورکاری، کاهش هزینه‌های نیروی کار است، به گمان نگارنده بهتر است مرخصی استحقاقی ماهانه نیروی کار برای مثال دو برابر شود.

حسن چنین روشی در این است که شامل اما و اگر نمی‌شود و هیچ نیروی کاری احساس تبعیض نمی‌کند؛ در عین حال، رویه‌ای مشخص و ثابت است که شامل حال حرکت پاندولی مذکور نیز نمی‌شود؛ مدیریت نیز دچار مشکلات ناشی از تنش‌های سازمانی مترتب بر چنین برنامه‌ای نمی‌شود.

و) نکته پایانی اینکه، برخلاف برداشت برخی از زنان شاغل یا دیگران، چنین برنامه‌ای به طور خاص معطوف به حذف زنان از محیط کاری نیست. اتفاقا، بر مبنای مشاهدات موجود، خانم‌های میانسال به بالا که درگیری بیشتری با رتق و فتق امور منزل دارند از چنین طرحی به نسبت استقبال بیشتری می‌کنند و متقاضی استفاده از آن هستند.

بنابراین، برداشت جنسیتی از این موضوع به گمان من واقع‌بینانه و منصفانه نیست؛ اما می‌توان از منظر نکاتی که مطرح شد و محدود به زن یا مرد نمی‌شود با آن احساس همدلی نکرد.

علی دینی ترکمانی

استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی