سپر و سپهر موسیقی ایران

باز باران پیامک‌ها باریدن گرفت و باز همان خبر تکراری و تلخ مربوط به تارنواز اسطوره‌ای؛ شهناز... اما این بار متاسفانه پیامک درست از آب درآمد و صحت خبر تائید شد! جلیل شهناز، آن شهسوار تار رخت بربست و رفت.

باز باران پیامک‌ها باریدن گرفت و باز همان خبر تکراری و تلخ مربوط به تارنواز اسطوره‌ای؛ شهناز... اما این بار متاسفانه پیامک درست از آب درآمد و صحت خبر تائید شد! جلیل شهناز، آن شهسوار تار رخت بربست و رفت.

سال ها بود که به دلیل کهولت سن در بستر بیماری بود؛ هرچند که بذله گویی و طنزپردازی قوی و فی البداهه اش تا واپسین دم حیاتش ادامه داشت.

شهناز هم در قفای فریدون حافظی، همایون خرم، حسن کسایی و...که در همین یک سال اخیر آهنگ رفتن را نواختند، رفت و خزانه پربار موسیقی ایرانی را تهی تر کرد و اخیرا با خبر شدیم که استاد احمد ابراهیمی هم که از بازماندگان همین نسل است، هم اکنون در بخش آی. سی. یو بستری است و جا دارد که برای ایشان هم آرزوی سلامت کنیم.

و اما شهناز... هرچند که از بزرگان و تکنوازان بی بدیل خطه اصفهان و همدوره بزرگانی چون کسایی، تجویدی، تاج، بنان، ادیب و... بود، اما با همه اینها متفاوت بود؛ در بداهه پردازی، جواب آواز، ملودی پردازی و شیرین نوازی سرآمد همگان بود و از آنجا که هنر برخاسته از مکنونات قلبی و ذات هنرمند است، همه این ویژگی ها به خصلت و روح و روان این بزرگمرد بازمی گشت که کم نظیر و بلکه بی نظیر بود.

اگر بپذیریم هنر پدیده ای ذاتی و الهی است و کمتر قائم به آموزش و اکتساب است، باید این خارق العاده بودن شهناز را نمونه بارز و تجلی تام و تمام این خصوصیت بدانیم. در کلام، نکته سنجی و لطافت سخنش که توام با انتقادی گزنده و شیرین بود نظیر نداشت و اساسا همین ویژگی ها بود که سبک و شیوه نوازندگی اش را نیز منحصربه فرد کرده بود.

جلیل شهناز سپر و سپهر وسیعی بین علم موسیقی با هنر موسیقی بود! او ضرب المثلی کوبنده برای برخی موسیقیدانان آکادمیک بود که نوازندگان سنتی را به جرم بی سوادی محکوم می کردند و مدارج و مراحل فوق دکترا در رشته های مختلف موسیقی را در دنیای امروز ملاک و معیار قرار می دادند. افرادی که مترصد کوچک ترین فرصتی بوده و هستند تا با سلاح علم موسیقی به رد موسیقی های قومی و نواحی و سنتی برخیزند... و شگفتا، آنجا که به نوای سحرآمیز ساز شهناز می رسیدند خلع سلاح می شدند.

آثار جاودانه شهناز با خوانندگان برجسته و بزرگی چون بنان، ادیب، محمودی خوانساری، گلپا، شهیدی، شجریان، ناظری و... از ماندگارترین آثار موسیقی ایرانی است که هیچ گاه تازگی و زیبایی اش را از دست نخواهد داد و در هر زمان و هر برهه ای الگوی بی همتای هنرجویان و هنرمندان نسل های بعدی او خواهد بود.

محمدرضا شجریان در مراسم بزرگداشت استاد جلیل شهناز که چند سال پیش برگزار شد، گفت هرچه در عرصه آواز و خوانندگی دارد از یک نوازنده بزرگ و بی بدیل، یعنی جلیل شهناز است و به پاس این ارزش بی نهایت، دست شهناز را بوسید.

حمیدرضا عاطفی