شیمی عشق

چرا عاشق می شویم

اصولا چه چیزی باعث می‌شود دو نفر با ویژگی‌های متفاوت و منحصربه‌فرد خود عاشق یکدیگر شوند؟ یک رابطه عاشقانه چگونه شکل می‌گیرد؟ عشق و نوع رابطه عاشقانه چه تاثیری بر رفتار جنسی ما دارد؟

پاسخ به چنین سوال‌هایی بی‌نهایت پیچیده و چندبعدی هستند و دیدگاه‌های مختلفی در این ارتباط شکل گرفته است. برخی معتقدند افراد به دلیل غلبه بر احساس تنهایی و انزوای خود عاشق می‌شوند. اریک فروم،روانشناس و روانکاور آلمانی معتقد است پیوستگی دو نفر به یکدیگر از نیازهای عمیق انسانی است. همچنین به اعتقاد رولو می، روانشناس آمریکایی، وقتی انسان‌ها تنهایی و انزوا را تجربه می‌کنند، از طریق عشق به دیگری پناه می‌برند. البته در این بین، برخی دیگر معتقدند تنهایی و انزوا محصول فردگرایی و حرکت روبه رشد جوامع است بنابراین تنهایی بخشی ذاتی از شرایط انسانی نیست و در نتیجه عشق نمی‌تواند محصول تنهایی و انزوای آدمی باشد. براساس این دیدگاه، تمام روابطی که ما با اطرافمان داریم متاثر از روابط اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی و زبانی است. بنابراین روابط عاشقانه محصول شبکه‌های اجتماعی است که در آنها زندگی می‌کنیم، نه دارویی برای درمان انزوا و تنهایی.

توجه به دیدگاه‌های فوق نشان می‌دهد عشق به عنوان یک احساس عمیق انسانی، منشا بسیار پیچیده‌ای دارد و باید گفت از آن پیچیده‌تر چگونگی عاشق شدن است و اینکه دو نفر انسان متفاوت با سطوح مختلفی از این حس پیچیده جذب یکدیگر می‌شوند. در پاسخ به این سوال، عوامل مختلفی چون فرایندهای عصبی/شیمیایی، نزدیکی جغرافیایی، جذابیت فیزیکی، شباهت بین افراد و... مورد بررسی قرار گرفته‌اند. فرایندهای عصب-شیمیایی که در مغز هنگام جذب شدن افراد به یکدیگر اتفاق می‌افتند، یکی از مسائلی است که به آن توجه شده است.

ابتدا به بررسی مفهومی به نام «شیمی عشق» می‌پردازیم و در ادامه سایر عوامل را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

شیمی عشق

افرادی که درگیر یک عشق آتشین بوده و به آن رسیده‌اند، اغلب می‌گویند احساس شیفتگی و شور و هیجان اولیه خاصی در آنها وجود داشته که البته بعد از مدتی کاهش یافته است. باید گفت چنین شور و شوقی و چنین کاهشی در نتیجه عملکرد شیمیایی مغز اتفاق می‌افتد. محققانی که در این زمینه کار کرده‌اند، معتقدند تهییج و برانگیختگی، شادی و رضایتمندی، سرخوشی و شور اشتیاق شدید که از ویژگی‌های عشق آتشین است، نتیجه عملکرد ماده شیمیایی مغز است؛ نوراپی‌نفرین، دوپامین و به‌خصوص فنیل اتیل‌آمین.

این مواد شیمیایی که از آنها به‌عنوان انتقال‌دهنده‌های عصبی یاد می‌شود، به سلول‌های مغز اجازه می‌دهند با یکدیگر در تعامل باشند و فرایندهای شیمیایی مانند آمفتامین‌ها ایجاد کنند، تاثیراتی شبیه تاثیرات آمفتامین‌ها مانند سرخوشی، گیجی، شادی و اشتیاق زیاد.

تاثیرات شبه‌آمفتامین‌ها و متعاقب آن برانگیختگی بالای جنسی نسبت به عشق شدید، دوام چندانی ندارد، شاید به این دلیل که بدن در نهایت خود را با میزان مشخصی از فنیل اتیل‌آمین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی سازگار می‌کند. دقیقا همان‌طور که بدن به آمفتامین‌ها عادت می‌کند، هیجان و شور و اشتیاق بالایی که در آغاز یک رابطه مشاهده می‌شود، در نهایت کاهش می‌یابد. چنین مشاهدات دقیقی، تبیین زیست‌شناختی دقیقی از این مساله ارائه می‌دهند که چرا عشق‌های آتشین یا رمانتیک عمر کوتاهی دارند.

محققان چه می‌گویند

محققان معتقدند اضطراب، آشفتگی و درد و ناراحتی که به دنبال از بین رفتن یک رابطه عاشقانه ایجاد می‌شود، دقیقا شبیه چیزی است که یک فرد معتاد به آمفتامین در دوره ترک تجربه می‌کند. در هر دو مورد چنین حالاتی در نتیجه فقدان فرایندهایی شیمیایی خواهد بود که تا قبل از این وجود داشته است. سایر فرایندهایی شیمیایی که در مغز اتفاق می‌افتد به فرد کمک می‌کند تا بتواند سایر روابط عاشقانه را باوجود علائمی که شبیه عشق آتشین دارد، ولی طولانی‌مدت است، توجیه و تبیین کند.

معمولا در عشق‌های بادوام، شاهد پیشرفت مداوم حالت شیدایی و شیفتگی به حالتی از دلبستگی عمیق و عاطفی هستیم؛ این فرایند حداقل تا حدی به دلیل فرایند تدریجی انتقال‌دهنده عصبی دیگری است که «اندورفین» نامیده می‌شود. این انتقال‌دهنده شبه‌مورفینی، به‌عنوان یک ماده شیمیایی کاهش‌دهنده درد و تسکین‌دهنده عمل و کمک می‌کند تا احساس خوشی، رضایت، امنیت و آسودگی داشت. بنابراین به ما اجازه می‌دهد وقتی با فردی که دوستش داریم هستیم، احساس خوبی داشته باشیم. به‌علاوه، چنین چیزی دلیلی دیگری است بر ترس و هراسی که فرد نسبت به از دست دادن رابطه عاشقانه دارد زیرا آنها را از دوز یک احساس (شیمیایی) خوب بودن و آرامش محروم می‌کند. شاید در آینده نزدیک علم به کمک ما آمده و بتوانیم از طریق مداخلات پزشکی سطح این انتقال‌دهنده‌های عصبی را افزایش دهیم و بتوانیم به افرادی که در نتیجه شکست عشقی دچار مشکلات خلقی یا حتی حملات قلبی -عروقی شده‌اند، کمک کنیم.

نقش دوپامین در شیمی عشق

دوپامین و اکسی‌توسین مواد شیمیایی در مغز هستند که به برانگیختگی جنسی و شکل‌گیری احساسات عاشقانه کمک می‌کنند. مطالعات متعدد به‌خصوص نقش دوپامین را در مبحث شیمی عشق نشان داده‌اند. دراین مطالعات با استفاده از fMRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی از فعالیت‌های مغز)، به اسکن‌کردن مغز زنان و مردان هنگام تماشای عکس‌هایی از عشاق و دوستان پرداخته شد. نتایج نشان می‌داد سطح دوپامین در برخی نقاط مغز هنگام دیدن عکس عشاق (و نه دوستان) افزایش پیدا می‌کرد. مطالعات دیگر حتی نشان داده‌اند، عاشق شدن با تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و اکسی‌توکسین همراه است. تحقیقات تا بدان‌جا پیش رفته‌اند که محققان معتقدند استفاده از روش هورمونی کنترل بارداری ممکن است باعث کاهش جذابیت جنسی زنان برای همسران عاشقشان شود.

به نظر می‌رسد هنگامی که زنان، باردار یا در دوره تخمک‌گذاری هستند، پیام‌های شیمیایی خاصی را ارسال می‌کنند که باعث جذابیت جنسی می‌شود. در صورت استفاده از روش‌های کنترل بارداری هورمونی، چنین فرایندهایی شیمیایی کاهش پیدا می‌کند بنابراین به نظر می‌رسد قرص‌ها و تزریقات ضدبارداری ممکن است فرایند شیمیایی جذابیت جنسی که نقش مهمی در شکل دادن به یک رابطه عاشقانه دارد را کاهش دهد.

دکتر غلامحسین قائدی

روان‌پزشک و دانشیار دانشگاه شاهد و عضو گروه پژوهشی خانواده و سلامت جنسی