بسته پیشنهادی آب , کشاورزی ومنابع طبیعی ـ بخش دوم

بررسی تحولات گذشته درزیربخش های شیلات, تحقیقات آموزش و ترویج, حفظ نباتات, دامپزشکی, مکانیزاسیون

۷) شیلات:

توسعه شیلات از ضروریات مغفول مانده‌ای است که در برنامه‌های قبلی توسعه توجه لازم به آن معمول نگردیده است. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود طی برنامه‌های قبل، تامین گوشت سفید سبد مصرفی خانوارها عمدتا از طریق تامین گوشت مرغ صورت پذیرفته است. در حالی که از نظر مزایای تغذیه‌ای، هزینه تولید وابستگی ارزی کمتر، امتیازات ویژه‌ای در صید و پرورش آبزیان وجود دارد.

از اهداف عمده شیلات در برنامه چهارم توسعه افزایش سهم سرانه ۲ گرم پروتئین در روز در پایان برنامه بوده است به نحوی که از ۵۵/۲ گرم به ۵۵/۴ گرم ارتقاء یابد. تا پایان سال ۱۳۸۶ کلیه اهداف پیش‌بینی شده برای شیلات به صورت کامل محقق گردیده است. مجموع صید و پرورش ماهی در سال ۱۳۸۶ حدود ۵۶۲ هزار تن بوده است که از این رقم معادل ۳۶۸ هزار تن از طریق صید در آب‌های جنوب و شمال ( جنوب ۳۲۹ هزارتن و شمال ۳۹ هزارتن ) و حدود ۱۹۴ هزار تن از طریق آبزی‌پروری حاصل گردیده است.

از مجموع ۵۶۲ هزار تن محصولات و فرآورده‌های شیلاتی، ۳۹۳ هزار تن ( ۷۰درصد ) به مصارف مستقیم انسانی، ۱۲۸ هزار تن ( ۲۳ درصد ) برای مصارف صنعتی ( کنسرو) و ۴۰ هزار تن ( ۷ درصد ) برای تهیه پودر ماهی مصرف می‌گردد.

۸) تحقیقات آموزش و ترویج:

فقدان نگرش تحقیقاتی و کمبود تحقیقات کاربردی کشور از دیرباز در فهرست مسائل کشور قرار داشته است. بخش کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و توسعه فعالیت‌های تحقیقات کاربردی همواره جزو اهداف مهم بخش کشاورزی محسوب گردیده است. در بند « ی »،‌ ماده ۱۸ قانون برنامه چهارم نیز، توسعه تحقیقات کاربردی کشاورزی به میزان ۲ برابر سال پایه تصریح گردیده است. در حال حاضر سالانه بالغ بر سه هزار طرح تحقیقاتی در بخش کشاورزی در دست انجام می‌باشد. تولید انواع نهاده‌های تولید از جمله هسته‌های اولیه و والدین بذور، نهال، بیوندک، انواع واکسن مومرد مصرف دام و طیور، پزشکی توبرکولین و کیت‌های تشخیصی نیز از جمله فعالیت‌های تحقیقاتی در بخش کشاورزی است. همچنین منظور انجام تحقیقات کاربردی و تقاضا محور، نسبت به تدوین برنامه‌های راهبردی تحقیقات به تفکیک بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی ( ۸۶ عنوان محصول ) با همکاری مستقیم بخش‌های اجرایی به عنوان بهره‌برداران اصلی نتایج تحقیقاتی حاصله، اقدام گردیده است.

در ارتباط با آموزش می‌توان به آموزش‌های علمی ـ کاربردی، فنی حرفه‌ای شاغلان بخش کشاورزی و صنایع روستایی و همچنین آدرس روستاییان و فنون نوین کشاورزی و دامداری و ارائه نتایج پژوهش‌های انجام شده به کارکنان، تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی متناسب با شرایط اقلیمی کشور بر اساس نیاز مخاطبین و امکانات و شرایط بخش کشاورزی و جامعه روستایی به عنوان رئوس عمده فعالیت‌های آموزشی در بخش کشاورزی اشاره نمود.

در ارتباط با ترویج، در قانون برنامه چهارم، ایجاد انگیزه برای جذب متخصص توسط تولید‌کنندگان و بهره‌برداران به منظور گسترش آموزش و ترویج استفاده از خدمات فنی بخش خصوصی و تعاونی به میزان حداقل ۳۰ درصد تولید‌کنندگان و بهره‌برداران، به عنوان یکی از تکالیف قانونی برنامه برای بخش کشاورزی تصریح گردیده است. در خصوص اقدامات انجام شده برای این تکلیف قانونی می‌توان به جذب فارغ‌التحصیلان کشاورزی در مقاطع کاردانی تا دکتری به عنوان کارشناسان ترویج در قالب طرح سربازان سازندگی و تلاش در جهت جلب مشارکت مردمی با تاکید بر جوانان و فراهم نمودن فرضیه‌های جذب و سازماندهی آنها، همچنین حمایت و ارتقای توانمندی‌ها و ظرفیت‌های تشکل‌های بخش کشاورزی و تعامل آنها با بخش‌های اجرایی اشاره نمود. همچنین از جمله فعالیت‌های مستمر ترویجی در بخش کشاورزی، سالانه بالغ بر یک میلیون نفر از بهره‌برداران بخش کشاورزی تحت پوشش آموزش‌های ترویجی و مهارت‌های غیررسمی قرار می‌گیرند و سالانه بالغ بر ۴ هزار ساعت برنامه رادیویی و تلویزیونی در قالب فعالیت‌های ترویجی به بهره‌برداران بخش کشاورزی ارائه می‌گردد.

۹) حفظ نباتات:

حفظ نباتات به عنوان یکی از زیربخش‌های اصلی پشتیبان و حامی تولید در بخش کشاورزی با عضویت در چندین کنوانسیون و معاهده بین‌المللی وظایف مهم و سنگینی را با رویکرد حاکمیتی به دوش می‌کشد و از جمله حفظ کشور از ورود، استقرار و پراکنش آفات و بیماری‌های قرنطینه‌ای با اتخاذ تدابیر و خط مشی‌های مناسب و حفاظت از تولیدات گیاهی در مزارع، گلخانه‌ها و مراکز تولید و انبارها از گزند آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز را دنبال می‌کند. این سازمان به دلایل ذکر شده از جمله سازمان‌های واکنش سریع می‌باشد و در عملکرد منتهی به سال ۱۳۸۶ توانسته است به طور خلاصه اقدامات ذیل را انجام دهد، اعمال مقررات قرنطینه و موازین بهداشت گیاهی با پوشش ۱۰۰ درصدی محصولات گیاهی، فرآورده‌های نباتی و دیگر اقلام تحت کنترل در مبادلات تجاری ( صادرات، واردات، ترانزیت و صادرات مجدد) و همچنین پوشش ۱۰۰ درصدی مواد کاشتنی، مواد و اندام‌های تکثیری مشمول قرنطینه بعد از ورود، استقرار شبکه‌های مراقبت و پیش‌ آگاهی در سطح ۱۰ میلیون هکتار، کنترل آفات نباتی در سطح ۵/۴ میلیون هکتار، کنترل قرنطینه‌ای و ترخیص محصولات وارداتی به میزان ۱۴ میلیون تن / متر مکعب، مبارزه زراعی و مکانیکی با آفات نباتی در سطح ۹/۳ میلیون هکتار، صدور گواهی بهداشت نباتی برای۵/۲ میلیون تن محصول صادراتی، مبارزه با علف‌های هرز در سطح ۸ میلیون هکتار، مبارزه با آفات همگانی در سطح یک میلیون هکتار، مبارزه با آفات عمومی در سطح ۸۰۰ هزار هکتار، مبارزه بیولوژیک با آفات در سطح ۱۲۱ هزار هکتار، توسعه و ایجاد ۶۰۰ واحد آزمایشگاه گیاه‌پزشکی و ضد عفونی ۱/۱ میلیون تن بذر جهت کاشت.

۱۰) دامپزشکی:

دامپزشکی با کنترل بیماری‌های دامی، خوراک دام و فرآورده‌های دامی نقش مهمی در اقتصاد کشور، بهداشت و سلامت جامعه و امنیت غذایی دارد. فرآورده‌های دامی بخش اعظمی از مواد غذایی مصرفی در جامعه را تشکیل می‌دهند که برای افزایش کیفیت این فرآورده‌ها توجه به مسائل بهداشتی دام ضروری است. شیوع بیماری‌های دامی از قبیل: آنفولانزای طیور، جنون گاوی و تب برفکی می تواند تجارت فرآورده‌های دامی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. که ضروری است با توجه به اهمیت در برنامه پنجم احکام شخصی برای برنامه‌های بهداشت دام منظور گردد.

راه‌اندازی و بهره‌برداری از سامانه اطلاعات جغرافیایی در مراقبت و مبارزه با بیماری‌های دامی با هدف اطلاع‌رسانی سریع و واکنش مناسب و به موقع مقابله با تهدیدات بیماری‌های دامی و مشترک بین انسان و حیوان و کنترل سریع آنها از اقدامات موفق انجام شده در برنامه چهارم بوده که نیازمند تقویت و تکامل آن می‌باشد. در حال حاضر دامپزشکی ایران از نظر سازمان‌های بین‌المللی به عنوان کارآمدترین دامپزشکی منطقه شناخته شده است.

در راستای اجرائی نمودن بند « و » ماده ۱۸ قانون برنامه چهارم، دامپزشکی کشور با تامین بهداشت دام و افزایش سطح پوشش بهداشتی دام‌ها در برابر بیماری‌های دامی، توسعه کمی و کیفی قرنطینه‌ها، توسعه کشتارگاه‌های صنعتی و مراکز بهداشتی شیر و همچنین کنترل بیماری‌های دامی مهم نظیر آنفولانزای فوق حاد پرندگان و تب برفکی توانسته است نقش مهمی در تحقق تامین ۲۹ گرم پروتئین حیوانی ( دامی و شیلاتی ) ایفا نماید. در همین راستا طی برنامه‌های سوم و چهارم توسعه پوشش بهداشتی دام‌های کشور از ۳۴ درصد در سال ۱۳۷۹ به ۱/۴۹ در سال ۱۳۸۶ رسیده است.

همچنین برنامه‌ پوشش بهداشتی دام‌ها در برابر بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و دام از ۳۷ درصد درسال ۷۹ ۱۳ به ۱/۸۱ درصد رسیده است. در جهت کنترل کیفی و بهداشتی تولیدات خام دامی و شیلاتی نیز سطح پوشش از ۷/۴۵ درصد در سال ۷۹ ۱۳ به ۲/۴۲ درصد در سا ل۸۶ ۱۳ کاهش یافته است.

در خصوص عملکرد ماده ۱۹۴برنامه سوم تنفیذی به ماده ۹۴ برنامه چهارم « کلیه مراکز تولید و توزیع مواد خوراکی، آشامیدنی، ... » آیین نامه اجرایی این ماده توسط وزارت بهداشت و درمان و سازمان دامپزشکی کشور تهیه و به تصویب هیات محترم وزیران رسیده است و تعرفه‌های آن مشخص شده و هم اکنون در حال اجرا می‌باشد.

درحال حاضر ۱/۴۹ درصد از دام‌های کشور تحت پوشش بهداشتی در برابر بیماری‌های دامی، ۱/۸۱ درصد دام‌ها تحت پوشش بهداشتی در برابر بیماری‌های مشترک انسان و دام، حدود ۲/۴۲ درصد تولیدات خام دامی و شیلاتی تحت پوشش کنترل کیفی و بهداشتی، حدود ۲۶ درصد مزارع تکثیر و روش طیور تحت پوشش‌های بهداشتی و ۱۹ درصد مزارع تکثیر و پرورش آبزیان و منابع دریایی تحت پوشش‌های بهداشتی قرار دارند.

۱۱) مکانیزاسیون:

توسعه مکانیزاسیون کشاورزی یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی بخش کشاورزی محسوب می‌شود، زیرا تنها راه گذر از کشاورزی سنتی به کشاورزی صنعتی است. با نگاهی گذرا به وضعیت کشاورزی کشور درمی‌یابیم که انجام قریب به ۹۰ الی ۹۵ درصد عملیات خاک‌ورزی مزارع محصولات اساسی، برداشت قریب به ۸۰ الی ۹۰ درصد مزارع گندم، جو آبی و دیم کشور، کاشت قریب به ۹۰ الی ۹۵ درصد مزارع ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای و چغندرقند کشور و ... به صورت مکانیزه صورت می‌گیرد. و این امر بیانگر عرصه کاری وسیع و ملموس مکانیزاسیون در فرایند تولید محصولات کشاورزی است.

طی سال‌های۸۷ ۱۳ـ ۱۳۷۶ ضریب مکانیزاسیون از ۶۵/۰ به ۸۴/۰ اسب بخار در هکتار افزایش یافته است. طی این مدت تعداد قابل توجه‌ای از ماشین‌های کشاورزی توسط مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی تهیه و در اختیار کشاورزان قرار گرفته است، که از جمله ۱۴۷۷۲۲ دستگاه تراکتور، ۶۳۲۶ دستگاه کمباین و ۱۵۷۱۲ دستگاه تیلر می‌باشد.

در بند « الف‌ » در ماده ۱۰۹ قانون برنامه سوم توسعه تامین ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی و بهبود مدیریت بهره‌برداری از ماشین‌ها و تجهیزات تا رفع بحران مکانیزاسیون تصریح گردیده است.

در راستای اجرای این قانون ضریب مکانیزاسیون از ۵۱/۰ اسب بخار در هکتار در سال اول برنامه سوم در سال ۱۳۸۳ سال پایانی برنامه سوم به ۶۳/۰ رسیده است. ضمن آن‌که شواهد نشان می‌دهد در این برنامه درجه مکانیزاسیون اکثر محصولات اساسی کشاورزی که بیان‌گر درصد عملیاتی است که با توجه به سطح کشت با ماشین انجام می‌گردد، نیز افزایش یافته است. بدین ترتیب طی این سال‌ها بحران مکانیزاسیون کشاورزی برطرف گردیده است. اگرچه فاصله میان ضریب مکانیزاسیون برآورد شده و تحقق یافته به دلایل عدیده در طی سال‌های برنامه همواره وجود داشته است لیکن ضریب تحقق یافته سیر صعودی خود را هر چند کند لیکن تا پایان این برنامه ادامه داده است.

با توجه به اختلاف معنی‌دار بین ضریب مکانیزاسیون پیش‌بینی شده در سال ۱۳۸۳ یعنی سال پایانی برنامه سوم به میزان ۰۵/۱و ضریب تحقق یافته ۶۳/۰ اسب بخار در هکتار، در تعیین اهداف برنامه چهارم برآورد میزان ضریب مکانیزاسیون مورد تعدیل قرار گرفت و لذا در سال ۱۳۸۴ یعنی سال اول برنامه چهارم این ضریب به ۷۳/۰ تغییر یافته است.

طی سال‌های برنامه چهارم اقدامات موثری به منظور تولید و تامین ماشین‌های کشاورزی، به ویژه تراکتور و کمباین صورت گرفته است. این امر منجر به بهبود نسبی کمی و کیفی عملیات مکانیزه در کشور گردید. ضریب مکانیزاسیون تحقق یافته در سه سال اول برنامه چهارم به ترتیب ۶۷/۰ ، ۸۲/۰ و ۸۴/۰اسب بخار در هکتار بوده که همان‌طور که ذکر گردید سیر صعودی داشته است. لازم به ذکر است که میانگین رشد ضرایب مکانیزاسیون در سه سال اول برنامه چهارم که ۷۸/۰اسب بخار در هکتار می‌باشد نسبت به میانگین سه سال آخر برنامه سوم ۳۰% رشد داشته است.