پوسیدگی دندان

سابقه بیماری های دهان و دندان به اندازه عمر بشر و از وقتی است که انسان دندان داشته است برای پیشگیری و کنترل بیماری های دندان لازم است فرآیند ایجاد و پیشرفت این بیماری ها تبیین شود

سابقه بیماری‌های دهان و دندان به اندازه عمر بشر و از وقتی است که انسان دندان داشته است. برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های دندان لازم است فرآیند ایجاد و پیشرفت این بیماری‌ها تبیین شود. پوسیدگی دندان یک نوع بیماری عفونی است به این معنی که باکتری‌ها در ایجاد آن نقش دارند. این بیماری با از بین بردن مینا و عاج دندان باعث ایجاد حفره در سطوح مختلف دندان می‌شود. سوال اینجاست که این باکتری‌ها چگونه وارد محیط دهان می‌شوند؟

در محیط دهان این باکتری‌ها به طور معمول وجود دارند ولی تعداد آنها در مواد طبیعی کم است. بنابراین سموم مترشح شده از این باکتری‌ها قادر به ایجاد بیماری‌های دهان و دندان نیست. در صورتی که اقدامات بهداشتی به طور مناسب انجام نشود، ماده پروتئینی بزاق روی دندان رسوب می‌کند و با در دسترس قرار گرفتن مواد غذایی، امکان رسوب و رشد این باکتری‌ها زیادتر می‌شود.

با افزایش تعداد باکتری‌ها و رسوب زیادتر مواد غذایی و محتویات بزاق توده ایجاد می‌شود که به آن پلاک دندانی گفته می‌شود. این پلاک در مراحل اولیه بی‌رنگ بوده و با افزایش ضخامت آن نمای سفید مایل به زرد پیدا می‌کند. پلاک دندانی با حرکت هر جسمی بر روی دندان جمع شده و قابل رویت می‌شود. یکی دیگر از روش‌های مشاهده پلاک دندانی استفاده از قرص‌های فوشین است که با جویدن این قرص‌ها و تجمع رنگ آن در محل‌های تجمع پلاک بر روی دندان، نواحی تمیز نشده و حاوی پلاک مشخص می‌شود. هر چقدر که مواد غذایی بیشتری در اختیار این پلاک قرار گیرد (عدم رعایت بهداشت دهان و دندان) تعداد باکتری‌ها زیادتر شده و قدرت بیماری‌زایی آن افزایش می‌یابد. اگر به این توده مواد سخت و آهکی اضافه شود، باعث سخت شدن این توده نرم می‌گردد که در این حالت به آن جرم دندانی گفته می‌شود.

با توجه به زبر بودن سطح جرم امکان رسوب پلاک زیادتری روی آن فراهم می‌شود و باعث سرعت گرفتن این روند و افزایش قابل توجه میکروب‌های آن می‌شود.

نکته قابل توجه آن است که این پلاک تا وقتی که نرم است علی‌رغم چسبندگی آن به مینا، با مسواک زدن بخوبی از دندان جدا می‌شود، ولی با تشکیل جرم دندانی، تنها راه برداشتن آن با جرم‌گیری توسط دندان‌پزشک است. باکتری‌های موجود در پلاک دندانی با تجزیه مواد قندی باعث ایجاد اسید می‌شوند.

هر قدر تعداد باکتری‌ها زیاد باشد، اسید زیادتری تولید می‌شود و هر قدر میزان رسیدن مواد قندی به باکتری‌ها ممتد باشد، تولید اسید به صورت مداوم صورت می‌گیرد. این اسید باعث تجزیه ترکیب مینای دندان و آزاد شدن مواد معدنی آن و ضعیف شدن مینا می‌شود. با ضعیف شدن و از بین رفتن مینای دندان علایمی مثل درد و تحریک با مواد سرد و گرم رخ می‌دهد. با انتقال پوسیدگی به عاج دندان سرعت پیشرفت پوسیدگی چندین برابر شده و میزان و دفعات بروز درد افزایش پیدا می‌کند و بسرعت به بخش مرکزی دندان (عصب) می‌رسد که همراه با درد شدید است.

● دندان‌های مستعد پوسیدگی

در همه افراد باکتری ایجادکننده پوسیدگی دندان وجود دارد ، ولی پوسیدگی در دندان‌های همه افراد ایجاد نمی‌شود، چرا؟ هرچند صرفا پوسیده نبودن دندان‌ها معیار سلامت دهانی نیست، ولی در تفسیر این سوال چندین عامل وجود دارد: یکی از این عوامل گونه‌های میکروبی موجود در دهان است. در برخی افراد گونه‌های باکتری‌هایی که در مقابل باکتری‌های بیماری زا قرار می‌گیرند، زیاد است. بنابراین در افراد با استعداد پوسیدگی بالاتر، مراقبت زیادتر توصیه می‌شود.

مساله بعد، میزان مصرف مواد قندی است. مواد قندی ماده مورد نیاز و سوخت باکتری‌هاست، شما هر قدر سوخت بیشتری در اختیار باکتری‌ها قرار دهید، آنها با قدرت بیشتری فعالیت خواهند کرد. مثلاً فردی که مدام طی روز نوشیدنی حاوی قند مصرف می‌کند یا کودکی که آب نباتی را که ۲ساعت خوردن آن به طول می‌انجامد را می‌خورد یا فردی که ماده قندی چسبنده‌ای را مصرف کرده و قطعه‌ای از آن به دندانش چسبیده است، سوخت مورد نیاز باکتری‌ها را براحتی در اختیار آنها قرار می‌دهد.

نقطه مقابل این افراد کسانی هستند که مصرف این مواد را در کنار وعده‌های اصلی غذایی دارند. هر چند روش دوم، سالم‌ترین روش نیست به این دلیل که فرد ۳ بار در روز مواد قندی مصرف کرده است ولیکن از این جهت که دسترسی باکتری‌ها به سوخت را محدود کرده، مفید است. از سوی دیگر بزاق انسان می‌تواند در فاصله بین دو مصرف سطح اسید ایجاد شده در محیط دهان را تا حدی خنثی کرده و به وضعیت طبیعی نزدیک کند.

در این میان باید به قوام مواد غذایی نیز توجه کرد. مواد قندی چسبنده به مدت طولانی‌تری در محیط دهان باقی می‌مانند و اجازه دسترسی طولانی‌تری به باکتری‌ها می‌دهند. بنابراین بهتر است از مصرف مواد قندی چسبنده در برنامه غذایی کاسته شود.

بنابراین نتیجه می‌گیریم، پوسیدگی دندان نتیجه چندعامل است:

۱) وجود باکتری‌های بیماری‌زا

۲) وجود محل مناسب برای رسوب باکتری‌ها (سطح دندان)

۳) مواد غذایی مورد نیاز باکتری‌ها (مواد قندی)

۴) تداوم رسیدن مواد غذایی به باکتری‌ها (زمان)

بنابراین برای برنامه‌ریزی به منظور کاهش بیماری‌های دندان دخالت در هر کدام از این چرخه‌ها می‌تواند مؤثر باشد. بدین نحو که از تعداد باکتری‌ها توسط مسواک و نخ زدن دندان‌ها کاسته شود. حجم و کیفیت مواد قندی مصرف‌شده، کنترل شود. با مصرف متناوب مواد قندی از در اختیار بودن دائم موادقندی مورد نیاز باکتری‌ها جلوگیری شود و با استفاده از دهانشویه‌های حاوی فلوراید و تقویت اجزای تشکیل‌دهنده دندان قدرت نفوذ اسید ترشح شده از باکتری‌ها کاهش داده شود. هفته آینده درباره مراحل پیشرفت پوسیدگی دندان سخن خواهیم گفت.

دکتر محمدامین نریمانی

متخصص ارتودنسی