روسیه ای كه می خواهد مافیا را احیا نكند

سرد, تاریك, غرق در ودكا و تحت حاكمیت كاگ ب این تصویری است كه غربی ها از روسیه در ذهن دارند ولادیمیر پوتین رسماً اعلام كرده است كه كشورش با مشكل ذهنیت دیگران درباره این كشور مواجه است و كرملین منظور دولت روسیه اخیراً تلاش جدیدی را در حوزه روابط عمومی آغاز كرده تا مقدمات میزبانی اجلاس گروه هشت برای نشست سال ۲۰۰۶ را فراهم آورد چقدر بد است مسكو به جای آنكه تلاش كند تصویر ذهنی مردم خودش را بهبود ببخشد به فكر ذهنیت غربی ها نسبت به روسیه است

دیگر پرده از این راز افتاده است كه ذهنیت دنیا نسبت به روسیه چندان خوشایند نیست. متاسفانه زمانی ولادیمیر پوتین عناوین خبرها را تشكیل می دهد كه یك تاجر به زندان افتاده یا یك ناراضی را سركوب كرده است. حكومت روسیه در سال ۲۰۰۳ یك نظرسنجی فراگیر انجام داد و بدین وسیله عمق فاجعه روشن شد. در این نظرسنجی از آمریكایی ها پرسیده شد كه نام روسیه چه چیزهایی را در ذهن شان تداعی می كند و از آنان خواست در ۱۰ مورد نام ببرند. چهار مورد اول كه با نام روسیه در ذهن آمریكایی ها تداعی شد عبارت بودند از: كمونیسم، كاگ ب، برف و مافیا. تنها كلمه مثبت در مورد روسیه آخرین موارد بود و به هنر و فرهنگ ارتباط پیدا می كرد. در ماه اوت ۲۰۰۵ نیز نظرسنجی نتایج بدتری به بار آورد. در این نظرسنجی پرسیدند چه نام، نشان یا نوعی از روسیه را می شناسید و مردم در جواب گفتند: كلاشینكف و مولوتف (كه در فارسی به كوكتل مولوتف معروف است).

كاخ كرملین [یعنی دولت روسیه] به این باور رسیده كه مجرم اصلی یا شركای این جرم كه باعث مخدوش شدن چهره روسیه شده اند خبرنگاران خارجی اند كه در مسكو مستقر شده اند. سرگئی یاسترژمبسكی مشاور پوتین در سال ۲۰۰۱ گفت: «تصویر بیرونی روسیه... تیره تر و تاریك تر از واقعیت ها است. تا حدود بسیار زیادی تصور دنیا در مورد روسیه در اثر فعالیت ها و نوشته های خبرنگاران خارجی در مسكو ایجاد شده است.» «مایكل مك فاول» یكی از صاحب نظران روسی در بنیاد بین المللی كارنگی هم می گوید: «[در میان مشاوران و بوروكرات های ارشد كرملین] دشمنی و خصومت قابل توجهی نسبت به خبرنگاران خارجی مستقر در مسكو مشاهده می شود. آنها به این باور رسیده اند كه خبرنگاران مسكو شیفته و دلباخته روشنفكران لیبرال در مسكو شده اند.»

از نظر مشاوران پوتین رسانه های غربی به شدت تحت تاثیر الیگارش های ضدكرملین مثل ولادیمیر گرسینسكی و میخائیل خودوركوفسكی صدها میلیون دلار صرف كرده اند تا روابط عمومی های غربی و شركت های متخصص در چانه زنی را اجیر كنند. از قول الكساندر ولوشین فرمانده ستاد مشترك هنگام بروز واكنش منفی رسانه های غربی در مورد دستگیری خودوركوفسكی گفتند: «وقتی كه پول آنان ته كشید این گزارش ها هم ته خواهند كشید.» این كه آیا رسانه های غربی با تعصب و جانبداری گزارش تهیه می كنند یا خیر، به هر حال دولت روسیه اطمینان دارد كه رسانه های غربی جانبدارانه و متعصب برخورد می كنند، برای همین هم برنامه همه جانبه روابط عمومی ها را راه اندازی كرده تا برای بهبود تصویر روسیه در اذهان و افكار عمومی دنیا فعالیت كند. اما چرا روسیه اكنون به این فكر افتاده در حالی كه نیاز روسیه به غرب به مراتب كمتر از ۲۰ سال پیش است؟ فقط این فرض در ذهن شكل می گیرد كه روسیه خود را برای اجلاس گروه هشت آماده می كند و به قول مك فاول ۷ هزار خبرنگار خارجی به سنت پترزبورگ سرازیر می شوند تا موضوعی برای نگارش و گزارش پیدا كنند. اگرچه روسیه صاحب نفت دیگر نیازی به كمك های مالی غرب ندارد اما به نظر می رسد كه پوتین و تیمش تمایل زیادی دارند كه روسیه نیز سر میز مذاكرات در مورد مسائل جهانی پذیرفته شود.

در اواخر ۲۰۰۳ كرملین تصمیم گرفت كه یك خبرگزاری دولتی به نام نووستی راه اندازی كند كه مهمترین ابزار برای بهبود تصویر روسیه در افكار عمومی جهان باشد. برای این منظور رئیس سابق آن را بازنشسته كرد و به جای او «سوتلانا میرون یوك» - مشاور ارشد روابط عمومی سابق گوسینسكی و یكی از باتجربه ترین متخصصان روابط عمومی از دوره غول های تجاری نسل گذشته در روسیه - را به این كار گماشت. كرملین از موفقیتی كه میرون یوك در زمان گوسینسكی به دست آورده بود و با توجه به ارتباطاتی كه با شركت های خارجی متخصص در امور روابط عمومی كسب كرده بود بودجه هنگفتی (كه رقم آن فاش نشده) در اختیار وی گذاشته تا خبرنگاران خارجی در مسكو را دور بزند و به كمك خبرگزاری نووستی یك استراتژی دوسویه را در پیش بگیرد. به زودی شبكه خبری این خبرگزاری راه اندازی می شود و كانال تلویزیون به زبان انگلیسی به نام «روسیه امروز» [Russia Today] شروع به كار خواهد كرد. این شبكه خبری ۳۰۰ خبرنگار دارد كه ۷۰ نفر از آنان از خارج روسیه گزارش ارسال خواهند كرد و طبیعی است كه «اخبار جهانی از دیدگاه روسیه» ارائه خواهد شد. علاوه بر این خبرگزاری نووستی تعداد زیادی خبرنگار خارجی استخدام كرده كه طرفدار كرملین هستند و مجله ای تحت عنوان Russia Profile عرضه خواهند كرد.

در جبهه دیگر مسكو از اواخر سال ۲۰۰۴ باشگاهی با عنوان «ولادی دیسكاشن» (كلوپ مباحثه ولادی) (منظور ولادیمیر پوتین) راه اندازی كرده است. یك نشست سالانه برگزار می شود كه در آن كارشناسان و روزنامه نگاران خارجی به خرج كرملین دعوت می شوند. دعوت شدگان فرصت پیدا می كنند با چهره های سیاسی برجسته و مطرح روسیه ارتباط برقرار كنند. حتی برای بعضی از این خبرنگاران فرصت مصاحبه رودررو با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در نظر گرفته می شود. برای امسال نیز چنین فرصتی برنامه ریزی شده كه سه ساعت طول می كشد. طبیعی است از خبرنگارانی كه در مسكو مستقر هستند و سیاه نمایی می كنند دعوت به عمل نمی آید.

اینكه چنین روشی تا چه حد می تواند موفقیت آمیز باشد باید منتظر ماند و دید. كانال تلویزیونی «روسیه امروز» كه هنوز مجوز پخش بین المللی را نگرفته و هنوز قضاوت در مورد كیفیت و موفقیت آن بسیار زود است در مسكو و در میان خبرنگاران مسكو این كانال تلویزیونی به سوژه ای برای جوك تبدیل شده (چون از نظر آنان این كانال هنوز راه اندازی نشده افترازنی را آغاز كرده). كرملین تاكنون ۳۰ میلیون دلار هزینه برای راه اندازی این كانال سرمایه گذاری كرده و خبرنگاران خارجی با حقوق ۶۰ هزار دلار در سال استخدام كرده اما اكثر این خبرنگاران وارداتی صفر كیلومتر و تازه كارند و حتی یك كلمه روسی نمی دانند و فاقد دانش پایه درباره تاریخ و سیاست روسیه هستند. هنوز نیامده هم با كارفرمایان خود تنش پیدا كرده اند به خصوص كه مسئولان سرویس ها اكثراً روس هستند و با وجودی كه اطلاعات و توانایی آنان ده برابر خبرنگاران وارداتی است نصف حقوق این خبرنگاران را نیز دریافت نمی كنند. بازدید از دفاتر و ساختمان این كانال تلویزیونی این حقیقت را آشكار می كند كه این كانال حتی در مقایسه با ایستگاه های رادیویی دانشجویی ضعیف تر است. اخبار ساعت شش را یك مجری آغاز می كند كه از سر دستپاچگی از میان دوربین های استودیو به دوربینی خیره شده كه در حال تصویر برداری نیست و وقتی خبر از عراق می خواند، جمعیتی از مسلمانان خشمگین را نمایش می دهد و حتی وقتی خبر بعدی در مورد مسائل هسته ای ایران قرائت می شود هنوز تصویر جمعیت خشمگین مسلمان ادامه دارد. از الكساندر بابینسكی مسئول بهبود تصویر روسیه در افكار عمومی می پرسم كه آیا شبكه تلویزیونی «روسیه امروز» به مسائلی مثل فساد دولتی و غیره هم می پردازد، در جواب می گوید: «فرض كنید شما یك وكیل مدافع استخدام كرده اید و در دادگاه مقابل هیات منصفه به جای دفاع از شما شروع به انتقاد كند و بگوید این موكل من یك هیولا است، دروغگو است، ماهی یك بار هم حمام نمی رود، چه احساسی به شما دست می دهد؟» در ادامه می گوید: «از طرفی اگر ما به تعریف و تمجید از حكومت بپردازیم مخاطبان خود را از دست می دهیم.» بنابراین كانال روسیه امروز در برزخی به سر می برد كه در آن باید از خشمگین كردن كرملین بپرهیزد و از كسل كردن بینندگان و مخاطبان اجتناب كند. سردبیر این كانال «مارگارت سیمونیان» گزارشگر سابق كرملین است كه فقط ۲۵ سال دارد. ادعا می كند كه می تواند در مقابل فشارهای كرملین مقاومت كند اما زمانی كه از او می پرسم بزرگترین اشتباه پوتین چه بوده بعد از مكث طولانی جواب می دهد: «روسیه كشور عظیمی است». وقتی می پرسم منظورش چیست این بار بیشتر مكث می كند به قدری كه دلم به حالش رحم می آید. موضوع را عوض می كنم. از همان برنامه های تمرینی می توان حدس زد كه این كانال تصمیم گرفته از تبلیغات مستقیم پرهیز و در ظاهر گزارش های انتقادآمیز از كرملین منتشر كند. اما باید دید آیا غرب تشنه «اخبار از نگاه روس ها» هست یا نه، آن هم اخباری كه خبرگزار های خارجی و خبرنگاران خارجی تهیه می كنند؟ شاید تنها دلیل تماشای این كانال اخبار و اطلاعات دست اول در مورد روسیه باشد. اما من با مشاهده این برنامه های تمرینی متوجه این نكته شدم كه مطالب مربوط به روسیه بسیار خنثی بود از جمله یك مستند در مورد پزشكی بودائیان، آناستازیا میسكنیا تنیس باز روسی و یك فرقه مذهبی قدیمی كه در طول روز چندبار تكرار می شد.

---