شاهراه سوخت

میادین گازی شمال و جنوب ایران, شاهرگ های سیاسی اقتصادی کشور ما محسوب می شوند

پیش بینی می شود تا ۱۵ سال آینده، منابع هیدروکربوری کشور – به خصوص در بخش نفت و گاز - به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داشته باشد. با نگاهی به خروج سرمایه گذاران خارجی، این طور به نظر می رسد که کشور نیازمند جلب حمایت های داخلی برای تأمین مالی صنایع مذکور است.

در حال حاضر، دخل گازی ما تنها قادر به پاسخگویی نیازهای داخلی است و چیزی برای صادرات نمی ماند. به این منظور نیازمند توجه بیشتر به منابع گازی شمال و جنوب کشور هستیم.

پیش از سال ۱۹۹۷، تنها گزینه انتقال گاز طبیعی دریای خزر – به عنوان یکی از منابع مهم گازی و نفتی – خطوط لوله روسیه بود. از سال ۲۰۰۰ میلادی که ایران و ترکمنستان روابط خود را در حوزه گاز آغاز کرده اند، دو کشور همبستگی های گازی رو به رشدی را طی کرده اند و اخیراً با افتتاح خط لوله ای جدید، دور تازه ای از روابط خود را شروع کرده اند. تحویل سالانه ۸ میلیارد متر مکعب گاز از طریق حدود ۲۰۰ کیلومتر خط لوله "کورپژ کردکوی" مفاد اصلی این قرارداد جدید است. ترکمنستان همچنین قرار است سالانه در حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز به روسیه صادر کند. چین هم برای واردات گاز از طریق خط لوله از ترکمنستان اعلام آمادگی کرده است.

مسأله مهم، کشف علت موفقیت ترکمنستان در زمینه صادرات گاز به کشورهای مختلف – حتی کشورهای صاحب گاز – می باشد. یکی از دلایل، نیاز قابل توجه کشورهای گرسنه گاز دنیا است. ایران و روسیه برای تأمین نیازهای داخلی خود به ترکمنستان روی آورده اند. چین گاز برای نیاز صنعتی و جمعیت میلیاردی خود استفاده می کند. اروپا هم به شدت به گاز روسیه و ترکمنستان متکی است. در حال حاضر، حیات ترکمنستان و البته روسیه تا حد زیادی به نیازهای جهانی برای گاز بستگی دارد. بانک جهانی و صندوق بین المللی پول پیش بینی می کنند که این وابستگی حتی به ۶۴ درصد درآمدهای ارزی آنان و ۵/۲۰ درصد کل محصول ناخالص داخلی (GDP) می رسد.

در حدود ۴۳ درصد گاز اروپا از روسیه تأمین می شود و این گاز، همان منابع دریای خزر است که ما هم در آن سهیم هستیم؛ منابعی که استخراج چندانی از آن نداریم و در مرحله امکان سنجی قرار دارند. احداث خط لوله نابوکو که قرار بود کشور ما در آن نقش قابل توجهی داشته باشد، همان برنامه ای است که اتکای گازی اروپا را به روسیه کمرنگ می کند. این خط لوله ۳ هزار و ۳۰۰ کیلومتری از خاک ترکیه می گذرد و به اروپا وارد می شود. متأسفانه کشور ما از این پروژه – حتی در حد دریافت عوارض انتقال گاز – کنار گذاشته شد و خطوط لوله انتقال گاز وقتی به ایران می رسند انحنا یافته و از خاک گرجستان به ترکیه می روند. روسیه هم در این انتقال جایی ندارد و اروپا با این حرکت، عمری خیال خود را از بابت ناز و ادای روس ها راحت کرده است.

● خط لوله صلح و کشور ما

ساخت خط لوله ۹۰۲ کیلومتری موسوم به خط لوله صلح که قرار است از جنوب ایران – منطقه عسلویه – به ایرانشهر در جنوب شرق کشور متصل شده و از آنجا به پاکستان منتقل شود، بدون حضور شریک هندی در حال پیگیری است. نتایج عدم حضور هند که به دلایل سیاسی و فشارهای آمریکا برمی گردد، بیشتر متوجه خود این کشور خواهد بود. هند با بیش از یک میلیارد جمعیت و اقتصادی با سرعت رشد بالا، نیازمند اتخاذ استراتژی قوی سیاسی-اقتصادی در حوزه انرژی است و این موضوعی است که ظاهراً مورد توجه سیاست مداران هندی واقع نشده است.

وقتی قرار است تقاضای انرژی این کشور در دهه آینده حدود ۶ درصد افزایش یابد، این اقدامات برای آن کشور نتیجه ای نخواهند داشت. در حال حاضر ۹ درصد کل انرژی مورد نیاز این کشور از محل گاز طبیعی تأمین می شود و آژانس بین المللی انرژی پیش بینی می کند این رقم در دهه آتی به ۱۴ درصد برسد. هند سالی ۷۲۰ میلیون بشکه نفت وارد می کند و اگر تنها یک دلار به قیمت نفت افزوده شود، به همین میزان در سال رقم واردات این کشور افزایش یافته و تراز بازرگانی آن تهدید می شود. گاز ایران می توانست بسیاری از تهدیدات امنیتی انرژی را برای هند برطرف کند.

هند از سال ۱۹۹۰ تاکنون ۱۲ برنامه تولید گاز مایع را تدوین کرده است که تنها ۴ مورد آن عملی شده اند و از این تعداد، تنها ۲ واحد آماده بهره برداری هستند. یک کنسرسیوم مشترک دولتی-خصوصی در این کشور به نام پترونت، از سال ۲۰۰۷ طی یک قرارداد ۲۵ ساله، مسؤولیت واردات گاز مایع مورد نیاز هند را از قطر بر عهده گرفته است.

قرارداد دیگر با ایران است که طی آن قرار است سالانه ۵/۷ میلیون تُن گاز مایع در سال به قیمت ۹۷/۲ دلار در هر میلیون بی تی یو (قیمت در مبدأ) به هندوستان عرضه شود. قیمت گاز در بازارهای هند که یارانه دولتی زیادی را دریافت می کند از ۹۳/۱ دلار تا ۹ دلار در هر میلیون بی تی یو متفاوت است. مثلاً در بخش نیروگاهی، گاز به قیمت ۵/۲ دلار در هر میلیون بی تی یو عرضه می شود و در بخش سرمایه گذاری های مشترک دولتی و خصوصی بین ۵/۳ تا ۵/۴ دلار می باشد.

وضعیت کنونی هند بیش از آن که متأثر از تهدید قدرت های دنیا برای برقراری ارتباط با ایران باشد، توسط شرایط داخلی خود این کشور و آینده انرژی در آن تهدید می شود. به عقیده ما، هندی ها با توجه به حقایق موجود باید در روابط گازی خود با ایران دقت نظر داشته باشند.