روش ها و راهکار های مقابله با تحریم

می توان گفت که تمام راه های مقابله با تحریم بستگی به اراده و تلاش مسوولان اقتصادی و سیاسی کشور دارد اگر مسوولان عزم خود را جزم کنند و از ظرفیت مردمی نیز به خوبی استفاده کنند, با تلاش کافی می شود, با تحریم ها مقابله نمود و دشمنان را از رسیدن به اهدافشان مایوس نمود

می‌توان گفت که تمام راه‌های مقابله با تحریم بستگی به اراده و تلاش مسوولان اقتصادی و سیاسی کشور دارد. اگر مسوولان عزم خود را جزم کنند و از ظرفیت مردمی نیز به خوبی استفاده کنند، با تلاش کافی می‌شود، با تحریم‌ها مقابله نمود و دشمنان را از رسیدن به اهدافشان مایوس نمود.

● مقابله با تحریم‌های تجاری

این حوزه از تحریم‌های اقتصادی را که در آنها مبادلات تجاری مستقیما مورد حمله تحریم‌ها هستند می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد.

الف) جلوگیری از رسیدن کالا

یکی از ابزارهای قابل استفاده توسط تحریم‌کنندگان، جلوگیری از رسیدن کالای مبادله شده به خریدار در مسیر انتقال است. در این صورت استراتژی‌هایی برای کم کردن احتمال وقوع چنین پدید‌ه‌ای توصیه می‌شود.

- توسعه همکاری با کشورهای همسایه به منظور کاهش ریسک در این حوزه؛

- توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهایی علاوه بر امارات متحده عربی که احتمال نفوذ غرب روی آنها نسبت به امارات متحده عربی زیاد نیست و در عین حال نقش واسطه را در فرآیند صادرات بازی می‌کنند؛

- توسعه ترانزیت در کشور به عنوان ابزاری برای چانه زنی. به این معنی که در صورتی که ترانزیت کالاهای بین‌المللی از کشور بیشتر صورت گیرد، می‌توان از آن به عنوان ابزار چانه‌زنی و مقابله به مثل در این حوزه استفاده کرد.

ب) تحریم‌های مالی

همان گونه که به طور ضمنی اشاره شد، ریشه اصلی مشکل در بحث تحریم، استفاده ایران و دیگر کشورها از دلار در مبادلات تجاری است. حضور دلار به عنوان واسطه مبادله این امکان را به ایالات‌متحده می‌دهد تا مبادلات ایران را کنترل کند. با توجه به توضیح فوق برای مقابله با این نوع تحریم راهکارهای مختلفی قابل بررسی است که می‌توان هریک از آنها را در حوزه‌های مختلف تجارت خارجی به‌ کار بست.

۱- مبادلات تجاری با واحد پول‌های طرفین

یکی از راه‌های مقابله با تحریم‌های مالی، تلاش برای حذف دلار از مبادلات خارجی ایران در زمینه فروش نفت، گاز و مشتقات آنها است. به این ترتیب که اگر ایران بتواند طی یک فرآیند تدریجی منابع انر‍ژی یا محصولات پتروشیمی خود را به ریال بفروشد، علاوه بر اینکه به تدریج کنترل دلار را از مبادلات تجاری خود کم می‌کند، منافع اقتصادی قابل توجهی را نیز نصیب خود می‌گرداند. کشور نروژ یک نمونه بارز در زمینه فروش منابع نفتی به واحد کشور خودی است که در حال حاضر از منافع چنین طرحی استفاده می‌کند.

چین نیز در سال‌های اخیر توجه جدی به حذف دلار از مبادلات تجاری خود داشته است. آخرین نمونه‌های آن قرارداد چین با ژاپن و پاکستان برای حذف دلار است.

۲- مبادلات تهاتری

یک راه دیگر برای حذف دلار و به تبع آن حذف توانایی غرب در تحریم مبادلات ایران روی آوردن و گسترش نسبی مبادلات خارجی به صورت تهاتری است. در این نوع مبادلات که در بازارهای تهاتری شکل می‌گیرد، مبادلات تقریبا به صورت پایاپای انجام شده و به جای استفاده از ارزهای بین‌المللی از اوراق ضمانتی مانند برات و... استفاده می‌شود. بازار تهاتری ایرانیان که در حال حاضر با همین قاعده در حال فعالیت است، یکی از نهادهایی است که دارای پتایسیل خوبی برای استفاده جهت گسترش این نوع مکانیزم است.

۳- تسویه ریال با واحد پول کشورهای طرف تجاری

چنانچه روابط تجاری کشور به نحوی تنظیم شود که تجارت دوجانبه با استفاده از پول ملی دو کشور و بدون دخالت مستقیم و مبادله ارز خارجی انجام شود، این امکان وجود دارد که ضمن کاهش هزینه‌های مبادله و قیمت تمام شده محصول، خطرات ناشی از به کارگیری ارزهای خارجی به حداقل برسد. بدون تردید هر کشوری با هدف تامین حداکثری منافع ملی در تجارت خارجی، خواستار استفاده بیشتر از پول ملی است. رعایت اصل تامین منافع متقابل در تجارت خارجی مستلزم استفاده از پول کشور مبدا برای واردات است. اجرای این سیاست نیازمند توافق در سطوح کلان تصمیم‌گیری دو کشور است تا مصالح ملی در سطحی فراتر از منافع بنگاه در نظر گرفته شود. حجم و گستردگی سوابق تجاری طرفین مهم‌ترین عامل برای حصول توافق در این زمینه محسوب می‌شود. به هر ‌صورت عملیاتی کردن استفاده از پول‌های ملی در تجارت دو جانبه، مستلزم توافق بانک‌های مرکزی طرفین تجاری است. بر اساس این توافق، بانک‌های مرکزی اعتبار معینی را به واحد پول ملی خود برای یک دوره معین زمانی (مثلا یک ماهه) جهت تجارت میان دو کشور در حسابی به نام بانک مرکزی طرف مقابل نزد خود ایجاد می‌کنند. میزان این اعتبار بر اساس نرخ متقابل یا به عبارتی نرخ برابری هر یک از پول‌های ملی با یک ارز جهان‌روا تعیین می‌شود.

بر اساس این طرح پیشنهادی واردکننده کشور الف برای خرید از کشور ب نیازمند منابع مالی به واحد پول کشور ب است؛ در صورتی که تنها به منابعی به واحد پول کشور خود دسترسی دارد، لذا بانک مرکزی کشور واردکننده (الف) در ازای دریافت مبلغ مورد معامله به واحد پول خود از واردکننده داخلی، حساب خود نزد بانک مرکزی کشور صادرکننده (ب) را معادل مبلغ مذکور بدهکار می‌کند تا به صادرکننده کشور (ب) پرداخت شود. به این ترتیب واردکننده، واحد پول کشور خود را پرداخت کرده است و صادرکننده، واحد پول کشور خود را دریافت نموده است، در صورتی که کشور الف، صادرکننده به کشور ب باشد، عکس این جریان اتفاق می‌افتد به گونه‌ای که در پایان هر دوره، برای دو کشوری که توازن تجاری دارند، به طور خودکار بخش قابل ملاحظه‌ای از حساب‌های بانک‌های مرکزی نزد یکدیگر تسویه می‌شود. بدهکاری بیشتر هر حساب می‌تواند با نرخ بهره تعیین شده و با نرخ ارزی توافقی به طرف مقابل بازپرداخت شود. به این ترتیب تا آنجا که تجارت دوجانبه کشورها موجب تسویه بدهکاری و بستانکاری حساب‌ها می‌شود از ارز ثالث استفاده نشده است و صرفا برای تسویه مابه‌التفاوت حساب‌ها در پایان هر دوره از ارز ثالث یا هر چیز توافق شده دیگر استفاده می‌شود. این راهکار به خصوص برای کشورهایی که توازن تجاری بیشتری دارند موثرتر است. در پایان هر دوره میزان موجودی حساب‌ها با نرخ برابری پول‌های ملی با یک ارز جهان‌روا یا یک سبد ارزی همچون SDR تعیین شده و کسری حساب‌ها در مقایسه با حجم اولیه ارز جهان‌روا توسط بانک‌های مرکزی طرفین برای دوره جدید به‌روز می‌شود.

۴- ترویج ریال در کشورهای منطقه

اصولا به هر میزانی که پول یک کشور در مبادلات بین‌المللی استفاده شود، منافع اقتصادی بیشتری نصیب آن کشور می‌شود. برای مثال فرض کنید ریال ایران در مبادلات تجاری یا مبادلات داخلی یک اقتصاد خارجی مثل عراق مورد استفاده قرار گیرد. ریالی که در آن اقتصاد استفاده می‌شود در ازای ورود کالای رایگان به ایران به آن کشور انتقال یافته است. مشابه این فرآیند در ابعاد بسیار عظیم‌تر برای دلار در حال اجرا است؛ بنابراین ایالات‌متحده در ازای چاپ دلار بدون هزینه، کالای رایگان از دیگر کشورها وارد می‌کند.

حال در مورد ایران پیشنهاد می‌شود با توجه به زمینه‌های موجود در کشورهایی مثل عراق و عربستان در استفاده از ریال ایران، استفاده از واحد پول ایران ترویج شده و مورد استفاده بیشتر قرار گیرد. قاعدتا استفاده از ریال در دیگر کشورها، علاوه بر منافع اقتصادی، امنیت سیاسی بیشتری را نیز برای ایران فراهم می‌آورد.

این پیشنهاد به دلیل ماهیت آن می‌تواند به صورت مکمل پیشنهاد فروش ریالی نفت و انرژی مورد توجه قرار گیرد.

● مقابله با تحریم نفت

۱- راه‌اندازی بورس نفت

راه‌اندازی بورس نفت در داخل کشور، می‌تواند مزایایی برای کشور ایجاد کند. این بورس با توجه به اینکه قیمت‌گذاری در آن با چه واحد پولی انجام گیرد می‌تواند کارکردهای مختلفی داشته باشد.

۲- بورس با قیمت‌گذاری توسط دلار

در صورتی که در بورس نفت قیمت‌گذاری به واحد دلار انجام شود از لحاظ امنیتی منافعی نصیب ایران خواهد شد. این امر به این دلیل خواهد بود که بازار نفت تحت کنترل ایران بوده و اثرگذاری‌های دیگر کشورها در آن کاهش می‌یابد، البته در این نوع قیمت‌گذاری، مسائل ناشی از واسطه بودن دلار در مبادلات همچنان باقی خواهد ماند و تحریم‌ها می‌تواند به آن ضربه بزند.

۳- بورس با قیمت‌گذاری توسط ریال

در صورتی که قیمت‌ها در بورس مورد نظر بر پایه ریال تعیین شوند، منافع اقتصادی بسیاری نصیب ایران شده و در ضمن ابزارهایی برای مقابله با تحریم تولید می‌شود. در واقع در این صورت واسطه گری دلار در مبادلات نفت و انرژی کشور را حذف کرد. قاعدتا لازمه اجرای این مکانیزم، ایجاد بازار ارز مستقلی در کشورهای عضو بورس است که در آن ریال ایران قابل تبدیل به ارزهای کشورهای عضو باشد.

با چنین مکانیزمی، می‌توان به اهداف مورد نظر در پیشنهادهای فروش ریالی نفت، ترویج ریال در کشورهای عضو و همچنین ایجاد اوراقی بهادار که بر پایه کالا بوده و قابلیت استفاده در تجارت بین‌الملل به عنوان پول را دارند، دست یافت.

عبدلله کلانتر مهرجردی

دانشجوی ارشد توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی