عوامل خطر و راه های پیش گیری از سرطان روده

یکی از شایع ترین سرطان ها در کشور ما سرطان روده است این سرطان که با رژیم غذایی ارتباط مستقیمی دارد, در کشور ما به ترتیب سومین و پنجمین سرطان شایع در زنان و مردان محسوب می شود

یکی از شایع ترین سرطان ها در کشور ما سرطان روده است. این سرطان که با رژیم غذایی ارتباط مستقیمی دارد، در کشور ما به ترتیب سومین و پنجمین سرطان شایع در زنان و مردان محسوب می شود.

بروز و شیوع آن در بیشتر استان ها تقریبا یکسان است اما از نظر سنی بیشتر افراد بالای ۵۰ سال به آن مبتلا می شوند. در ابتلا به این نوع سرطان عوامل محیطی، تغذیه ای و ارثی نقش موثری دارد. درباره جزئیات این بیماری پای صحبت یکی از آنکولوژیست های کشور نشستیم.

● سرطان کولون و رکتوم در آمار

دکتر محمدرضا میر، جراح و آنکولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره حوزه درگیری سرطان کولون به خراسان می گوید: بیشتر منظور ما از سرطان کولون، بخش تحتانی دستگاه گوارش یا Lower Gastro intestinal است که شامل قسمت ابتدایی روده بزرگ یا «سکوم»، کولون صعودی یا بالارونده، کولون عرضی و کولون نزولی یا پایین رونده و سیگموئیت می شود. سپس راست روده شروع می شود که سیگموئیت و تا ۴-۳ سانتی متر مانده به انتهای روده بزرگ را شامل می شود. آخرین قسمت روده بزرگ رکتوم است و سرطان کولون و رکتوم ممکن است در هر یک از این بخش ‌ها اتفاق بیفتد.

نکته این جاست که سرطان های بخش تحتانی دستگاه گوارش از سرطان های بخش فوقانی درمان پذیرتر است و معمولا مبتلایان به این دسته از سرطان ها بهتر نتیجه می گیرند و افزایش طول عمر بیشتری نسبت به مبتلایان به سرطان های بخش فوقانی دستگاه گوارش دارند.

طبق آمارها حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر سالانه به این دسته از سرطان ها مبتلا می شوند و ۱۰ درصد تمام سرطان ها را سرطان های کولون و رکتوم تشکیل می دهد.

در برخی از کشورها با تدابیر ویژه ای که به کار بستند آمار شیوع این سرطان کاهش پیدا کرده اما در برخی کشورها مثل کره، چین و ژاپن این آمار افزایش داشته است. نسبت شیوع بیماری در مردان و زنان مساوی است و تنها تفاوت این است که علایم ابتلا به این بیماری در زنان ۵ تا ۱۰ سال زودتر از آقایان بروز می کند.

دکتر میر با اشاره به این که طبق آمارها سرطان کولون و رکتوم سومین سرطان شایع در زنان کشور ماست، تصریح می کند: در مردان پنجمین سرطان شایع، این سرطان است و از نظر پراکندگی در بیشتر استان های کشور مشاهده می شود و از نظر شیوع سنی از ۵۰ سالگی به بالا بروز پیدا می کند.

● عوامل خطر

این جراح و آنکولوژیست ضمن برشمردن عوامل خطر ابتلا به این سرطان می گوید: عوامل محیطی، تغذیه ای و ارثی از مهم ترین دلایل ابتلا به این سرطان است که به اهم آن ها اشاره می کنیم.

کشیدن سیگار، بی تحرکی و برخی از سبک های زندگی ناسالم، چاقی و افزایش وزن در بروز این بیماری نقش دارد و مصرف مواد غذایی پرانرژی، گوشت قرمز و به خصوص کباب شده و سرخ شده آن در احتمال بروز این بیماری ثابت شده است.

نتایج تحقیقات ثابت کرده است که مصرف بالای گوشت قرمز بدون شک باعث ابتلا به سرطان روده می شود و ربطی به نوع پخت آن ندارد البته اگر سرخ شود تاثیر آن نامطلوب تر است. نقش مستقیم چربی در سرطان روده اثبات نشده است اما با افزایش وزن احتمال ابتلا را بالا می برد، مصرف چربی های اشباع شده نیز در رژیم غذایی احتمال بروز بیماری را افزایش می دهد.

نکته این جاست که در بحث پیش گیری نیز عوامل تغذیه ای نقش مهمی ایفا می کند. مواد غذایی حاوی فیبر، سبزیجات تازه و گوجه فرنگی که به صورت روتین و با حجم زیاد در رژیم غذایی گنجانده شود، در کاهش بروز سرطان روده تاثیر دارد. همچنین اثبات شده که ویتامین دی و کلسیم در پیش گیری از سرطان روده موثر است. مصرف روزی ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در زنان بالای ۴۰ سال به کاهش بروز این سرطان می انجامد.

علاوه بر این وجود پولیپ در کولون در اندازه های مختلف از نیم سانتی متر تا ۴ سانتی متر خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می دهد. علت بروز پولیپ ناشناخته است اما گفته می شود ژنتیکی است. همچنین سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده احتمال بروز بیماری را تا ۲ برابر افزایش می دهد. کسانی که یکی از بستگان درجه یک و ۲ نفر از بستگان درجه ۲ آن ها به سرطان کولون مبتلا شده اند، باید نسبت به علایم اولیه این سرطان حساسیت زیادی نشان دهند.

همچنین افرادی که دچار بیماری های التهابی روده بزرگ مثل کولیت اوسرو هستند، ممکن است در معرض ابتلا قرار داشته باشند. مبتلایان به سندروم موسوم به «پست جگر» که ضایعاتی روی مخاط دهان و روده کوچک دارند، در طول زمان ممکن است به سرطان روده مبتلا شوند.

از طرفی دیگر انواع سرطان همواره علایم سرطان روده را تشدید می کند. به عنوان مثال فرد مبتلا به سرطان سینه پس از بهبودی بیش از دیگران در معرض ابتلا به سرطان روده قرار دارد.

● تشخیص زودهنگام، کلید درمان

دکتر میر با اشاره به این که تشخیص زودهنگام این سرطان نقش کلیدی در درمان دارد، تصریح می کند: تمام افرادی که دچار یک یا چند عامل خطر هستند، بهتر است در مراجعه به متخصص، آزمایش مدفوع از نظر خون مخفی شده در مدفوع بدهند. معاینه رکتوم و این آزمایش از ۴۰ سال در افراد با ریسک بالا و از ۵۰ سال در افراد با ریسک پایین تر ضروری است.

مدفوع سیاه و خون روشن یکی از علایم اولیه سرطان کولون در بسیاری از موارد است. پس از آن پزشک معالج کولونوسکوپی کامل برای بررسی تمام روده در نظر می گیرد تا با بررسی روده و در صورت مشکوک بودن بیوپسی یا نمونه برداری صورت گیرد. کولونوسکوپی برای افراد در معرض خطر هر ۳ تا ۵ سال یک بار و اگر مشکوک نبود ۱۰ سال یک بار تکرار می شود تا در صورت بروز بیماری تشخیص سریع تر انجام شود.

بیشتر مبتلایان به سرطان روده با علایمی چون خون در مدفوع، خون ریزی از رکتوم، سوءهاضمه، درد شکم، اسهال و یبوست طولانی مراجعه می کنند.

به طور کلی گفته می شود هر کس بیش از ۲ هفته تغییراتی در اجابت مزاج داشته باشد، بهتر است توسط متخصص معاینه شود. پس از تشخیص عارضه، سرطان مرحله بندی می شود. اگر در مرحله ۱ و ۲ باشد احتمال درمان زیاد است اما در مرحله ۳ و ۴ متاستاز رخ می دهد و ممکن است کبد یا ریه را درگیر کند.

در فرآیند درمان، تصمیم برای مواجهه با بیماری در پروسه Multi-diSciplinary Treatment گرفته می شود و پزشکان معالج به صورت گروهی تصمیم می گیرند که در مراحل۲ و ۳ و ۴ شیمی درمانی و رادیوتراپی انجام دهند. این اعمال ممکن است قبل یا بعد از عمل جراحی صورت بگیرد. ممکن است پزشکان پس از عمل به منظور درمان بهتر، شیمی درمانی را تجویز کنند و در نهایت این تصمیمات به نفع بیمار است.

وی درباره غربالگری این دسته از سرطان ها چنین توضیح می دهد: غربالگری شرایط بخصوصی دارد که به حمایت های جانبی بسیاری از دست اندرکاران سلامت نیاز دارد. در گروه با خطر بالا آزمایش مدفوع و کولونوسکوپی کامل صورت می گیرد اما در جمعیت عمومی انجام غربالگری موفق نبوده است.

● مصرف چربی ها و سرطان کولون

با توجه به این که مصرف چربی در رژیم غذایی ما بسیار زیاد است و تا اشاعه فرهنگ مصرف چربی ها فاصله زیادی داریم، کارشناسان درباره مصرف غذاهای چرب و خطر بروز سرطان روده هشدار می دهند.

آزیتا حکمت دوست، استادیار گروه تغذیه و بالینی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی به فارس می گوید: مصرف روغن هایی مانند روغن های جامد و کره که جذب بدن می شود خطر بروز سرطان کولون را افزایش می دهد.

آزیتا حکمت دوست افزود: کبد چرب بیماری است که بر اثر انباشته شدن چربی در سلول های کبدی ایجاد می شود و بر اثر انباشته شدن این چربی ها در کبد، هپاتیت چرب الکلی ایجاد می شود.

بهترین روش برای درمان کبد چرب، تغییر سبک زندگی است زیرا ثابت شده است ۲۰ دقیقه ورزش روزانه عوارض این بیماری را کاهش می دهد.

مبتلایان به این بیماری باید مصرف قندهای ساده را بسیار محدود کنند به این دلیل که قندهای ساده پس از مصرف وارد کبد می شود و به تری گلیسیرید تبدیل می شود.

این افراد بهتر است به جای کربوهیدرات ساده از کربوهیدرات های پیچیده استفاده کنند. استادیار گروه تغذیه دانشگاه شهیدبهشتی اظهار می دارد که حدود ۱۰ درصد ایرانیان مبتلا به کبد چرب هستند و این آمار در کشورهای غربی به ۳۰ تا ۴۰ درصد می رسد. کبد چرب بیماری است که علامتی ندارد و بالا بودن آنزیم های کبدی در آزمایش ساده بیماری کبد چرب را نشان می دهد. البته این بیماری دارای درجات مختلفی است که درجه ۳ و ۴ آن خطرناک است.

از سوی دیگر گفته می شود که غذاهای چرب خطر بروز بدخیمی ها از جمله سرطان ها را افزایش می دهد و کسانی که زیاد چربی مصرف می کنند، احتمال بروز سرطان در آن ها زیاد است.

نتایج تحقیقات نیز نشان می دهد که خطر بروز سرطان سینه در زنانی که چربی زیادی مصرف می کنند، بسیار زیاد است. وی گفت: از میان روغن ها نیز، روغن زیتون و کرچک جذب نمی شود بنابراین توصیه بیشتر متخصصان تغذیه این است که روغن زیتون وارد برنامه غذایی مردم شود. برخی از روغن ها مثل زیتون و کرچک جذب نمی شود اما روغن های حیوانی و کره می تواند جذب بدن شود و احتمال بروز سرطان کولون را افزایش دهد.

واقعیت این است که مواد غذایی همچنان که حاوی انرژی و مواد مغذی است، حاوی سموم و مواد خطرناکی هم می باشد و این مواد در اولین گام دستگاه گوارش را تحت فشار قرار می دهد. بروز سرطان های دستگاه گوارش طی سال های اخیر افزایش یافته که علت اصلی آن رژیم غذایی افراد و سبک زندگی است.

نویسنده: عظیمی مروی