خندیدن اخمالو خان

نگاهی به نمایش ”اخمالوخان” نوشته و کار ”امیر مشهدی عباس”

امیر مشهدی عباس یکی از کارگردان‌های فعال و پرکار تئاتر کودک و نوجوان است که در چند سال اخیر تعداد زیادی نمایش را در سالن‌ها مختلف اجرا کرده است. یکی از ویژگی‌های آثار امیرمشهدی عباس علاقه او به هجو و موقعیت‌های طنز و خلق تیپ‌های ایرانی در آثارش است.

"اخمالوخان" نمایش جدید این کارگردان اثری هجو آمیز و طنز با تاکید بر ایده‌های تجربی و خلاقیت گروه بازیگران است.

نمایش اخمالوخان داستان ساده و آشنایی دارد. مردی به نام اخمالوخان که توپ بچه‌های محله را که به خانه‌اش می‌افتد، پاره می‌کند. این داستان ساده نوعی قصه و روایت آشنا برای کودکان و نوجوانان معاصر است که با توپ بازی و شکستن شیشه خانه همسایه خاطره تلخ و یا شیرینی را از برخورد آدم‌های مختلف در ذهن دارند. امیر مشهدی عباس این داستان را دستمایه کار جدید خود قرار داده تا با خلق موقعیت‌های مختلف با شخصیت بداخلاق اخمالوخان بیشتر آشنا شویم.

شکل‌گیری نمایش اخمالو خان متکی بر تحلیل رفتار شخصیت است. نمایش با یک سوال بزرگ برای مخاطب شکل می‌گیرد. اینکه چرا اخمالوخان این اندازه بداخلاق است و هیچ وقت نمی‌‌خندد؟! زن راوی که به ظاهر همسایه اخمالوخان است روایت می‌کند که اخمالو خان از کودکی بداخلاق بوده است. یکی از مواردی که در داستان و ساختار نمایش جای پرسش دارد این است که چرا باید برای تحلیل شخصیت نمایش و رفتار اخمالو خان این همه بر گذشته او تاکید شود. در طول نمایش و با شکل‌گیری روایت ما با شخصیت و رفتار اخمالو خان از کودکی تا بزرگسالی آشنا می‌شویم. اخمالو خان در همه موقعیت‌های زندگی آدم بد اخلاق و تنهایی بوده که با کسی دوست نشده و همیشه تنها زندگی کرده است و البته در پایان نمایش تصمیم می‌گیرد با بچه‌ها توپ بازی کند و ناگهان متحول می‌شود. امیر مشهدی عباس به عنوان نویسنده و کارگردان بازگشت به گذشته شخصیت را بهانه شکل‌گیری نمایش و موقعیت‌های نمایشی قرار داده است.

نمایش "اخمالو خان" متکی بر خلق موقعیت‌های متفاوت در شکل‌گیری رفتار شخصیت اخمالوخان است. ایده اثر در بداهه‌پردازی بازیگران شکل گرفته و صحنه‌های متفاوت و متنوعی خلق شده است. خلاقیت کارگردان و بازیگران صرف خلق موقعیت‌های نمایشی می‌شود که متکی بر کار کارگاهی است. صحنه بازی حیوانات مختلف با اخمالو خان و یا دوران جوانی و سفر او موقعیت‌های نمایشی بسیار جذابی را شکل داده است. مشهدی عباس در ”نوع نمایش و موقعیت‌های طنز و خنده‌آوری که در نمایش اخمالو خان ایجاد می‌شود، آنقدر مخاطب را درگیر می‌کند که در پایان این سوال پیش‌ می‌آید که چرا اخمالو خان نمی‌خندد.“

نمایش جدیدش از تجربه‌های اجرایی خود در تئاتر کودک و نوجوان بهره می‌برد.

این روش یعنی کار بداهه و کارگاهی در اجرای نمایش، باعث جذابیت و شکل‌گیری ایده‌های نو می‌شود؛ اما آنچه به عنوان نکات سوال برانگیز نمایش ایجاد می‌شود، حاصل فقدان یک متن مکتوب است. نمایشنامه یک متن مکتوب شامل ایده‌های منطقی و هدفمند است که با تحلیل و نتیجه مشخص شکل گرفته است. اگر تلاش گروه نمایش صرف شکل‌گیری یک نمایشنامه به عنوان ایده اولیه شود خلاقیت و نبوغ گروه در جهت تکمیل شدن یک طرح نمایشی صرف می‌شود که بدون شک نتیجه موثر و قابل قبولی خواهد داشت.

در نمایش اخمالو خان سوال اصلی که برای مخاطب طرح می‌شود این است که چرا باید این مرد اخمو و بداخلاق که هیچ وقت نمی‌خندد رفتارش این طور شده باشد. گذشته شخصیت و تحلیل آن در جهت خلق موقعیت‌های نمایشی این فرصت را به مخاطب می‌دهد که چرایی این سوال را پیدا کند ولی تغییر و تحول این شخصیت محوری که به عنوان یک تیپ به ما معرفی می‌شود، ناگهانی و کلیشه‌ای است. نوع نمایش و موقعیت‌های طنز و خنده‌آوری که در نمایش اخمالو خان ایجاد می‌شود، آنقدر مخاطب را درگیر می‌کند که در پایان این سوال پیش‌ می‌آید که چرا اخمالو خان نمی‌خندد. همین نکته، به عنوان تحلیل نویسنده و کارگردان برای خنده شخصیت اخمالو خان در پایان نمایش شده است. وقتی اخمالو خان توپ بازی می‌کند و می‌خندد هجو نمایش درباره رفتار او به نتیجه می‌رسد.

یکی از وی‍ژگی‌ها و نقاط قوت نمایش اخمالو خان بازی بسیار خوب بازیگران نمایش است که با انعطاف بدنی و تجربه خود به درستی وظایف خود را انجام می‌دهند. مهرداد باقری در چند نقش متفاوت بازی قابل قبولی دارد. کاراکترهای متفاوت و متنوع و استفاده مناسب از بدن و حرکت اهمیت حضور این بازیگر با استعداد را در صحنه به خوبی نشان می‌دهد. همچنین حمیدرضا حسینعلی که نقش اخمالو خان را بازی می‌کند با انعطاف بدنی در خلق ویژگی خاص و فیزیکی اخمالو خان و حس مناسب از نقش در تقابل با سایر بازیگران موقعیت‌های نمایشی جذابی را شکل می‌دهد.

ویژگی خاص دیگر در نمایش اخمالو خان، نوع روایت است. یکی از مشکلات و معایب همیشگی نمایش‌های کودک و نوجوان، قصه‌گویی و نوع روایت برای مخاطب است که معمولاَ به شکل کلیشه‌ای با حضور شخصیت راوی یا قصه‌گو از ساده‌ترین شکل ممکن استفاده می‌شود. روایت در نمایش اخمالو خان با حضور شخصیت و روایت او به ساده‌ترین شکل صورت می‌گیرد و در طول نمایش و توالی وقایع حضور این شخصیت حل می‌شود. نوعی روایت آگاهانه که علاوه بر پیش بردن داستان نمایش منجر به شکل‌گیری یک شخصیت موثر در نمایش می‌شود. لحن و گفتار سمانه سپنتا به عنوان بازیگر نمایش که سعی دارد به عنوان یک شخصیت شاهد معرفی شود در شکل‌دهی نوع روایت بسیار موثر بوده است. برخلاف شیوه‌های اجرایی مرسوم در تئاتر کودک و نوجوان روایت در نمایش اخمالو خان به عنوان یک نکته موثر و خلاق کاربرد دارد.

اما در این نمایش طراحی صحنه و فضایی که ایجاد می‌شود در تضاد با شکل و شیوه اجراست. نمایش و روایت‌های آن در وضعیت‌های مختلف نمایشی شکل می‌گیرد. شیوه اجرای نمایش و بازی در بازی بازیگران باعث می‌شود که صحنه‌های مختلف چون خانه و کوچه و دریا و غیره ایجاد شوند. شکل‌‌دهی این صحنه‌ها به ساده‌ترین صورت یعنی استفاده از لته‌های نقاشی شده به وجود می‌آید. در شیوه اجرایی نمایش که نوع روایت و تنوع شخصیت‌های نمایش، صحنه‌های مختلف را برای مخاطب باورپذیر می‌کند، مشهدی عباس می‌توانست با توجه به این مهم از عناصر خلاقانه‌تری استفاده کند.

به هر رو مشهدی عباس در آخرین نمایش خود اثری موفق در تئاتر کودک و نوجوان را خلق کرده که منجر به رضایت مخاطب می‌شود. نمایش اخمالو خان به جهت حضور بازیگران موفق و روایت یک داستان ساده، تجربه موفقی در کارنامه این هنرمند به حساب می‌آید.

شهرام کرمی