لطفاً عمیق نفس نکشید

خداوند آسمان را به ما هدیه کرد اما رنگ آمیزی آن را به ما سپرد کاش در میان مدادرنگی هایمان فرق آبی را از سیاه فهمیده بودیم

خداوند آسمان را به ما هدیه کرد. اما رنگ آمیزی آن را به ما سپرد. کاش در میان مدادرنگی هایمان فرق آبی را از سیاه فهمیده بودیم...

بررسی آمارهای جهانی نشان می دهد که سالانه حدود ۴/۵میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند. صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضایی برای نفس کشیدن باقی نمی گذارد و استشمام هوای پاک را که همواره مایه شادمانی زندگی بشر بوده، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل می کند . آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی منجر به مرگ و میر انسانها شده است. محاسبات انجام شده نشان می دهد با توجه به جمعیت تهران، در شرایط بحران آلودگی هوا احتمال مرگ و میر سالانه پنج هزار نفر وجود دارد . مشکل آلودگی هوای کلان شهرها عمدتا ناشی از حرکت وسایل نقلیه و کارخانجات صنعتی است که اینها از آلاینده های ناشی از فعالیتهای انسانها به شمار می روند .

مثال زیر شاید عمق فاجعه را بهتر به شما نشان دهد:

دکتر «منصور غیاث الدین»، متخصص بهداشت هوا و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران می گوید براساس تحقیقات انجام شده، شمار زیادی از پرندگان با افزایش آلودگی هوا، تهران را ترک کرده اند و پرندگان مهاجر به ویژه گنجشک های مهاجر دیگر وارد تهران نمی شوند .

وی تصریح می کند که براساس بررسی های انجام شده، از گونه های کم نظیر دامنه های البرز همچون عقاب طلایی و هما سالهاست که نمونه ای در تهران دیده نشده است . این متخصص در بهداشت هوا می گوید، آلودگی هوا و سروصدا، دو عامل اصلی برای کاهش پرندگان بومی در تهران است که این روند با افزایش غلظت آلاینده های هوا تشدید می شود .

غیاث الدین معتقد است: با توجه به وضعیت آلودگی هوا در تهران و همچنین روند ساختمان سازی و شکل ساختمان های جدید، این امر موجب شده است تا پرندگان حتی محل مناسبی برای تولید مثل و لانه گذاری درتهران نداشته باشند و در نتیجه جای دیگری را با هوای پاکتر و سروصدای کمتر برای زندگی انتخاب کنند .

● منابع آلودگی هوا

هر ماده ای در هوا که برای سلامت و رفاه انسان و محیط زیست مضر باشد به عنوان آلاینده هوا تلقی می شود و در تعریف علمی آن گفته می شود: منظور از آلودگی هوا یعنی افزایش میزان گازهای سمی و ذرات ریز جامد و مایع در هوا در غلظت هایی که تهدیدکننده سلامتی هستند . منابع آلودگی هوا در سه دسته اصلی منابع متحرک شامل انواع خودروها، منابع ثابت مثل نیروگاهها و صنایع و منابع تجاری و خانگی تقسیم بندی می شوند . لازم به ذکر است حدود ۷۵درصد آلودگی هوای تهران ناشی از وسایل نقلیه ۷۰ تااست .

● مهمترین آلاینده های هوا

« ذرات جامد » این ذرات از سد دفاعی طبیعی بدن عبور می کنند و به طور عمقی به ریه ها نفوذ کرده و باعث تشدید آسم و اختلال عملکرد ریوی می شوند .

« ذرات معلق » موجود در هوا اگر غلظت آنها بالاتر از یک حد باشد باعث مرگ و میر خواهد شد .

به اینصورت که اگر غلظت ذرات معلق به حدود ۳۵میکروگرم در مترمکعب باشد میزان مرگ و میر بالا می رود که با این محاسبه سالانه در شهر تهران اگر غلظت ذرات جامد به این میزان (۳۵میکروگرم) برسد احتمال مرگ و میر سه تا چهار هزار نفر وجود دارد .

یکی دیگر از آلاینده هایی که سرطان زا هستند «موادآلی یا هیدروکربن ها» هستند که در هر ۱۰۰هزار نفر اگر میزان غلظت آلاینده ۳۵میکروگرم باشد ۵۵ نفر می میرند .

مواد آلی احتمال سرطان زایی بیشتری دارند و عمده سرطان ناشی از آنها سرطان ریه است .

عامل تشدیدکننده سرطان ریه در کنار عامل آلودگی هوا سیگار است بر اساس بررسی های انجام شده بین میزان مرگ و میر سیگاری هایی که در شهرهای بزرگ و در معرض آلودگی های هوا زندگی می کنند در مقایسه با سیگاری هایی که به دور از این آلودگی ها و در هوای پاک روستاها به سر می برند بیشتر است .

همچنین در دود سیگار حدود ۵۰نوع ماده سرطان زای تایید شده یا مشکوک به سرطان زایی وجود دارد که غیر از سرطان ریه منجر به بروز مشکلات دیگری همچون آب مروارید، احتمال سقط جنین و یا تولد نوزادانی نارس و کم وزن می شود .

« ازن »، این گاز از واکنش های شیمیایی در جو و تحت تاثیر نور آفتاب تولید می شود و محرک قوی سیستم تنفسی است .

دی اکسید نیتروژن، منواکسید کربن، سرب، دی اکسید گوگرد، سولفات ها و سولفیدهیدروژن، آکرولئین Acrolein و دیوکسین از دیگر ذرات آلوده کننده هوا هستند .

آکرولئین باعث تشدید آسم و دیوکسین باعث تشدید اختلال در تکامل جنین و افزایش خطر سرطان می شود .

● شاخص آلودگی هوا

اگر شاخص آلودگی هوا را ۱۰۰فرض کنیم چنانچه غلظت آلاینده ها کمتر از این میزان باشد هوا استاندارد و چنانچه غلظت آلاینده ها کمتر از این میزان باشد کیفیت هوا خوب یا متوسط است و اگر بالاتر از ۱۰۰باشد نشان دهنده افزایش غلظت آلاینده های هوا است .

شاخص آلودگی هوا بر اساس تقسیم بندی هوا بصورت هوای سالم، هوای ناسالم یا غیر بهداشتی، هوای خیلی ناسالم و هوای خطرناک یا بحرانی تعریف می شود .

سازمان های حفاظت محیط زیست، شاخص های کیفی هوا را با ۵نوع آلوده کننده هوا محاسبه می کنند که شامل ازن روی سطح زمین، منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن و گرد و غبار است .

برای هر یک از این موارد، سازمان های حفاظت محیط زیست، استانداردی را جهت حفظ سلامت تعریف کرده اند .

میزان آلایندگی هر یک از این آلاینده ها بر اساس اندازه گیری حدود ۱۳ تا ۱۱ایستگاه دائمی تعیین آلودگی هوای تهران صورت می گیرد این ایستگاهها بطور شبانه روزی آلودگی هوا را مورد سنجش قرار می دهند .

اعداد و ارقامی که در نتیجه این سنجش ها حاصل می شود تحت عنوان شاخص آلودگی هوا یا شاخص کیفیت هوا به کار برده می شود .

عدد شاخص کیفیت هوا را با استفاده از فرمول های خاصی بدست می آورند اگر این عدد بین ۱۵۱تا۲۰۰پی پی ام (یک میلی لیتر آلودگی هوا در یک متر مکعب هوا) باشد هوا غیر بهداشتی، صفر تا۵۰هوا پاک و از ۳۰۰ تجاوز کند آلودگی هوا خطرناک است و اگر از۴۰۰ تجاوز کند شرایط بحران آلودگی هوا اعلام می شود .

در چنین شرایطی باید یک سری اقدامات را در جهت کاهش منابع آلودگی هوا مانند تعطیلی مدارس و یا تعطیل عمومی انجام شود که به دنبال آن دود ناشی از استفاده از وسایل نقلیه نیز کاهش می یابد .

● ماسک وسیله دفاعی در مقابل آلودگی هوا

استفاده از ماسک یکی از راههای حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا است ولی در استفاده از همین ماسک ها هم باید نکاتی را رعایت کرد .

دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران در این خصوص می گوید : ماسک های کاغذی به لحاظ اینکه آلاینده ها را از خود عبور می دهند به هیچ وجه توصیه نمی شوند و بهتر است از ماسک های فیلتر دار و ماسکی که دهان و بینی را بطور کامل پوشش دهد استفاده شود .

وی می گوید ماسک ها باید هر یک و نیم تا دو ساعت تعویض شوند با توجه به وجود میکروبها در سطح آنها چنانچه مرتب تعویض نشوند خود منبعی از آلودگی می شوند .

بررسی آمارهای جهانی نشان می دهد که سالانه حدود ۵/۴میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند .

● تاثیر آلاینده های هوا بر سلامت انسان

بطور طبیعی بعضی از آلاینده ها اثرات کوتاه مدت و گاها شدید دارند مثلا افزایش منواکسیدکربن افزایش سردرد و سرگیجه را در فضاهای آزاد به دنبال دارد اما در داخل منزل و فضاهای بسته منجر به مرگ هم خواهد شد .

منواکسیدکربن مانع رسیدن اکسیژن به قلب و مغز می شود و باعث مرگ می شود .

این گاز هیچ رنگ و بویی ندارد به تدریج باعث می شود فرد به خواب رود گاهی برای گرم کردن حمام از وسایل گرمازا استفاده می شود که کاری خطرناک است و به هیچ وجه نباید در چنین فضاهایی از وسایل گرم کننده استفاده کرد .

استفاده از بخاری های گازی بدون دودکش نیز بسیار خطرناک است و به علت تجمع گاز منواکسیدکربن باعث ایجاد سردرد و سرگیجه و تهوع در فرد می شود زمانی که دودکش باشد خود دودکش در تهویه هوای اتاق موثر است . بطورکلی آلودگی هوا باعث تحریک مجاری هوایی و تشدید آسم می شود .

دکتر مسعود موحدی- دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران می گوید : تماس درازمدت با آلودگی هوا و در معرض آلاینده های هوا بودن باعث برونشیت مزمن و اختلالات تنفسی می شود . همچنین آلودگی هوا با گازهای ناشی از سوخت موتورهای دیزلی و صنایع سنگین در بروز سرطان ریه موثر است .

به گفته دکتر موحدی کودکان و سالمندان دو گروهی هستند که بیش از سایر افراد در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا قرار دارند .

کودکان به دلایلی نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض خطر آلودگی هوا قرار می گیرند از جمله این دلایل، کودکان و شیرخوارگان با سرعت بیشتری تنفس می کنند و این باعث تماس بیشتر با مواد آلوده کننده هوا می شود . کودکان بیشتر تنفس دهانی دارند که به این ترتیب فیلتر بینی که قسمتی از آلودگی هوا را می گیرد نمی تواند بطور موثر عمل کند . آلودگی هوا باعث تحریک انسداد راههای هوایی و تشدید آسم می شود و بر رشد و نمو سیستم عصبی، تنفسی و ایمنی و غدد داخلی تاثیر می گذارد که این امر می تواند خطر سرطان را در سال های بعدی زندگی افزایش دهد .

● تاثیر آلودگی هوا در گوش و حلق و بینی

آلودگی هوا و آلاینده های موجود در هوایی که تنفس می کنیم می توانند سبب گلودرد و سوزش گلو شوند سرب ناشی از بنزین های حاوی سرب سبب کاهش شنوایی می شود .

دکتر علی محمد اصغری- عضو جامعه جراحان گوش و حلق و بینی می گوید: این نوع آسیب شنوایی با همراهی صداهای بلند محیط مثل صدای ترافیک یا کارخانجات تاثیر بیشتری بر کاهش شنوایی می گذارد .

این متخصص اضافه می کند بعضی از آلاینده ها می توانند سبب بروز سرطانهای حنجره، بینی و سینوسها شود . بیشترین آسیبی که آلایندهای هوا بر انسان

می گذارند بر سیستم ریه و قلب انسان است. آسیبی که به ارگانهای بدن می رسد به نوع و میزان آلاینده ها ارتباط دارد . افرادی که در محیط کارشان با مواد شیمیایی و یا فلزات سنگین در ارتباطند بیش از دیگران در معرض آسیب هستند. بعضی آلاینده ها خاص کارخانجات چوب، چرم است و می تواند سبب افزایش خطر سرطان سینوس در کارگران این کارگاهها گردد .

● آلودگی هوا در زمستان و پدیده وارونگی هوا

در ماههایی از فصل زمستان گاهی شریط جوی خاصی ایجاد می شود که در نتیجه آن جریان حرکت و جابجایی هوا بصورت صعودی و به عبارتی از پایین به بالا کاهش می یابد . در این حالت حرکت هوای آلوده به سمت بالا کند می شود و حالت پایداری هوا ایجاد می شود و این امر باعث می شود بر شدت غلظت آلاینده های هوا افزوده شود و بصورت رقیق در نیاید . مقدار هوایی که برای کاهش غلظت هوا و رقیق شدن هوا لازم است کاهش می یابد و در ارتفاع ۴۰۰تا ۵۰۰متری زمین جریانی از هوا مثل یک سقف قرار گرفته است که مانع از جابجایی هوا و رقیق شدن آن می شود . حالت اینورژن Inversion یا وارونگی هوا در طول زمستان ممکن است چند بار اتفاق بیافتد در شرایط وارونگی هوا دود ناشی از اگزوز اتومبیل ها، موتورخانه ها و کارخانه ها در محدوده هوای شهر باقی می ماند این حالت پایدار می ماند تا تغییرات جوی همچون باد و یا باران باعث رقیق شدن هوا شود . در سال ۱۹۵۲ در حادثه مه دود شهر لندن حادثه غم انگیز فوت ۴۰۰۰ نفر درهوای بسیار سرد روی داد که به علت آلودگی هوا و واژگونی هوای توام با مه بود. در ایالات متحده آمریکا نیز در شهر دونورا در سال ۱۹۴۸ و در نیویورک در سال ۱۹۶۰ اتفاق مشابهی با تلفات کمتر روی دادو در این حادثه به جز مرگ و میر شدید، تعداد زیادی از مردم به مراقبت های پزشکی و رسیدگی به مشکلات قلبی و ریوی نیاز پیدا کردند. مرگ های فراوان ناگهانی در افراد مسن و سالمند و همچنین در کودکان و نیز افرادی که به بیماری های مزمن قلبی و ریوی مبتلا هستند در مناطق آلوده بسیار مشاهده شده است.

● آلودگی در محیطهای بسته

آلودگی هوا در دو دسته آلودگی های هوا در فضای باز و آلودگی های هوا در فضای بسته تقسیم بندی می شود. از جمله آلودگی های فضاهای بسته آلودگی ناشی از دود سیگار است .

آلودگی ناشی از دود سیگار تاثیر بسیار منفی در سلامت انسان دارد به اینصورت که شیوع آسم در افرادی که در معرض این دود در فضای بسته قرار دارند ۲۴برابر است . سایر آلاینده های فضای بسته شامل دود مواد غذایی، دود وسایل گرمازا، آلودگی ناشی از وسایل و دستگاه های موجود در محیطهای کاری شامل دستگاه پرینتر و کپی، مانیتورها و سایر دستگاه ها است . باید توجه داشت که در برخی مواقع آلودگی محیطهای باز به فضای بسته وارد می شود که این امر باعث ایجاد آلرژی هایی از جمله ایجاد قارچ در فرد می شود .

با توجه به اینکه بیشترین وقت مردم یعنی از ۲۴ ساعت حدود ۲۲ساعت آن، در محیطهای بسته (محیط کار یا منزل) سپری می شود و با توجه به نفوذ آلودگی فضای باز به فضای بسته محل کار یا منزل و توام شدن با آلودگی های محیطهای بسته، بیشترین مرگ و میرهای متعاقب آلودگی هوا در فضاهای بسته رخ می دهد . این آلاینده ها هر کدام می تواند منجر به بروز مشکلاتی در انسان شود به عنوان مثال آلاینده هایی همچون گوگرد و نیتروژن و ذرات گرد و غبار بر بیشترین تاثیر را بر دستگاه تنفسی دارند . اثرات این آلاینده ها بسته به طول مدت تماس و غلظت آلودگی، سلامت فرد را تهدید می کند . افرادی که بیشتر در معرض این تهدید قرار دارند شامل کودکان، سالمندان، زنان باردار، افراد مبتلا به بیماری های ریوی، قلبی، کلیوی و کبدی هستند که سیستم ایمنی بدن آنها در مواجهه با آلاینده ها آسیب پذیرتر است .

بطور کلی تمام آلاینده ها چه آلاینده های فضاهای باز و چه آلاینده های فضاهای بسته باید به دقت مورد توجه باشد و سعی کرد با اقدامات مناسب و ارایه آموزش های همگانی این آلاینده ها را کنترل کرد .

از جمله اقدامات پیشگیرانه کنترل و کاهش آلودگی هوا این است که کارخانجات صنعتی باید در فواصل معینی در خارج از شهرها باشند و جهت دود آنها به سمت شهرها نباشد .

برای کاهش دود اگزوز اتومبیل ها توصیه هایی همچون استفاده از وسایل نقلیه عمومی و استفاده کمتر از وسایل شخصی پیشنهاد می شود توصیه هایی که تازگی ندارند و بارها شنیده شده اند .

● در مقابل آلودگی هوا چه باید کرد؟

به گزارش های روزانه سازمان های کنترل کننده کیفیت هوا توجه کنید. در تهران می توانید به وب سایت شرکت کنترل کیفیت هوا wwwaqccorg مراجعه کنید و وضع آلودگی هوا را به تفکیک مناطق مختلف شهر ببینید.

برای سنجش کیفیت هوا از معیاری به نام »ضریب کیفیت هوا » ( Air Quality Index=AQI ) یا استفاده می شود که بر حسب شدت آلودگی از صفر تا ۵۰۰ درجه بندی می شود.این شاخص عمدتا میزان ازن در سطح زمین و ذرات معلق ( یه جز شمار گرده های گیاهی)

رامی سنجد، اما ممکن است اندازه دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن هم در آن لحاظ شود. این شاخص به علت حساسیت بیشتر امروزه جایگزین یک شاخص قدیمی تر یعنی »ضریب استاندارد آلودگی ( PSI ) شده است.

AQI بالاتر از ۱۰۰ نشان دهنده هوای ناسالم است. در صورتی که در منطقه زندگیتان AQI از ۱۰۰ بالاتر رفت به خصوص اگر هوا آفتابی باشد یا به علائمی مثل سنگینی قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه دچار شدید خودتان را از هوای آلوده دور نگه دارید و اقدامات زیر را انجام دهید:

حتی المقدور در طول روزهایی که میزان آلودگی هوا بالاست در خانه بمانید. میزان بسیاری از آلاینده هوا در داخل خانه کمتر از خارج خانه است.

اگر مجبورید از خانه خارج شوید، کارهای خود را صبح زود انجام دهید یا آنها را به پس از غروب آفتاب موکول کنید. این مسئله به خصوص از لحاظ اجتناب از ازن تولید شده در نتیجه تابش نور خورشید در هوای آلوده شهرهای بزرگ اهمیت دارد.

● ۲۰ توصیه بهداشتی

۱) برای پیشگیری از بروز عوارض نامطلوب آلودگی هوا نباید در معرض هوای آلوده قرار بگیریم .

۲) آثار آلودگی هوا بر دو نوع کوتاه و دراز مدت قابل تقسیم است، آثار سریع و کوتاه مدت آلودگی هوا به صورت اختلال در ضربان قلب (آریتمی) و حملات قلبی (برای افرادی با بیماری زمینه ای قلب) و درنهایت مرگ بروز می کند. بنابراین بیماران قلبی نباید در معرض این نوع آلودگی قرار گیرند.

۳) به یاد داشته باشید استنشاق هوای آلوده به ذرات معلق و گرد و غبار سبب نفوذ ذرات ریز به کیسه های هوایی می شود، بدین ترتیب اکسیژن رسانی به قلب محدود می شود و آثار سوء این ذرات به صورت بی نظمی در ضربان قلب (آریتمی) و ایجاد حملات قلبی برای افرادی با بیماری های زمینه ای قلب بروز می کند. درصورت مشاهده چنین علائمی فورا به مراکز درمانی مراجعه کنید.

۴) آترواسکلروز (تصلب شرایین) و تنگی عروق فراهم می کند. بنابراین اگر بیمار قلبی اجبارا در معرض چنین آلودگی قرار گرفت بعدا حتما به پزشک خود مراجعه کند تا آزمایش های لازم روی وی صورت گیرد.

۵) شهروندان باید در فضاهای آلوده از تنفس های عمیق خودداری کنند.

۶) پیش از بهبود شرایط آلودگی هوا حتی الامکان در منازل بمانند و از سفرهای غیرضروری خودداری کنند.

۷) ریه سالمندان بر اثر کارکرد طولانی و تغییراتی در ساختار حباب های ریوی، جدار قفسه صدری و عضلات و

غضروف ها (اعضای کمکی در تنفس) به فرسودگی دچار شده اند،

از این رو حتی اگر سالمند به بیماری خاص ریوی مبتلا نباشد در برابر آلودگی ها آسیب پذیر است.

۸) در مبتلایان به بیماری های مزمن ریوی، برونشیت مزمن، آسم ریوی و بیماری های انسدادی مجاری ریوی با جنبه مزمن سطح حباب های ریوی و متعاقب آن ظرفیت حیاتی تنفس سالمند کاهش می یابد و حتی اگر سالمند سالم باشد در آلودگی هوا با مشکل دچار خواهد شد.

۹) به سالمندان توصیه می شود از منازل خارج نشوند؛ چون میزان آلودگی در محیط های سربسته به طور نسبی کمتر از آلودگی های خارج منازل است.

۱۰) تنگی نفس، احساس خفگی و عوارض ثانویه چون تهوع و سردرد از علائم مشکلات تنفسی سالمندان در شرایط آلودگی هواست.

۱۱) در چنین شرایطی استراحت و پرهیز از تحرک، استفاده از پوشش آزاد و درصورت امکان استفاده از اکسیژن به سالمندان توصیه می شود.

۱۲) تمامی بیماران قلبی و تنفسی، سالمندان، خردسالان و بزرگسالان به دلیل وجود گرد و غبار در مناطق تهران حتی الامکان از تردد در هوای آزاد خودداری کنند.

۱۳) در روزهای آلودگی بیش از حد مجاز، همه افراد از انجام فعالیت های ورزشی خودداری کنند؛چون فعالیت ورزشی باعث افزایش ضربان قلب و افزایش فعالیت دستگاه تنفسی و متعاقب آن افزایش ورود هوای آلوده به ریه ها می شود.

۱۴) از شهروندان تقاضا می شود از تردد با خودروی شخصی در سطح شهر جدا خودداری کنند.

۱۵) درصورت مجبور بودن به حضور در سطح شهر از ماسک های توصیه شده استفاده کنند.

۱۶) ماسک تنها برای استفاده در یکی دو ساعت مفید است نه اینکه تمامی روز از آن استفاده شود. ماسک های کاغذی نیز به خودی خود مانع تنفس ریزگرد نیست.

۱۷) در محیط منزل در و پنجره ها را ببندید و از کولر یا پنکه استفاده کنید. حتی تحمل گرما ضرر کمتری از باز بودن پنجره ها دارد.

۱۸) در داخل خودرو نیز شیشه ها را بالا بکشید و از کولر و تهویه استفاده کنید.

۱۹) در شرایط خطرناک آلودگی موقتا ورزش و به خصوص کوهنوردی را کنار بگذارید.

۲۰) سفر به مناطق خوش آب وهوا در این ایام توصیه می شود. دور بودن از محیط آلوده بهترین پیشگیری و مناسب ترین درمان است.

طه حق شناس