خط لوله ای كه همه چیز را به هم می زند

احداث خط لوله ۲۶۰۰ كیلومتری گاز از ایران به پاكستان و هند اگرچه پس از بالا گرفتن نزاع میان دهلی نو و اسلام آباد طی چند سال گذشته در محاق فرو رفت, اما فروكش كردن این نزاع از یك سو و افزایش تقاضای انرژی در هند و پاكستان از سوی دیگر باعث شد تا پرونده این پروژه از بایگانی موقت بیرون بیاید

صرف نظر از اختلاف نظرهایی كه در مورد هزینه های احداث این خط لوله میان طرف های ذینفع وجود دارد، سایه حضور یك بازیگر ناخوانده اما پرنفوذ، چشم انداز امضای توافق نهایی بر سر این پروژه عظیم و آغاز مراحل اجرایی آن را تیره كرده است. این بازیگر كسی نیست جز آمریكا.با وجودی كه «مان موهان سینگ» نخست وزیر هند پیش از سفرش به آمریكا و انتخابات ریاست جمهوری در ایران از ابهام در مورد وضعیت سیاسی ایران و وجود ریسك سرمایه گذاری برای اجرای خط لوله جدید خبر داده بود، اما وی بلافاصله پس از بازگشت از واشینگتن صریحاً اعلام كرد كه آمریكا هیچ نقشی در روند شكل گیری توافق نهایی در این مورد ایفا نخواهد كرد. این اظهارنظر دو پیام عمده را با خود به همراه داشت. اول اینكه با وجود تمام هزینه ها و ریسك های پیش بینی شده در زمینه خط لوله پیشنهادی، دهلی نو مصمم است تا انرژی مورد نیاز خود را از ایران تهیه كند. این برداشت با اظهارات وزیر نفت و گاز طبیعی هند كه یكی از طرفداران پروژه خط لوله از ایران نیز هست مطابقت دارد. «مانی شانكار ایار» تاكنون بارها به مردم هند اطمینان داده است كه این خط لوله به هر صورت ساخته خواهد شد. او تاكید كرده است كه دهلی نو به عقب بازنخواهد گشت. ایار در پارلمان هند اعلام كرد كه هیچ فشاری از سوی آمریكا بر دهلی نو نیست. نكته دوم اینكه با وجود تهدیداتی كه از سوی آمریكایی ها در مورد عدم همكاری های هسته ای با هند وجود دارد، هندی ها به سادگی نمی توانند از كنار منافعی كه پروژه خط لوله ایران دارد، بگذرند. بی تردید مهم ترین بحثی كه در جریان سفر نخست وزیر هند به آمریكا مورد بررسی قرار گرفت، همكاری دو كشور در زمینه انرژی هسته ای بود. این همان «رگ خواب» دهلی نو است كه در دستان واشینگتن قرار دارد. اما این تنها یك روی سكه است. نیازهای روزافزون هند به نفت و گاز و تلاش برای تبدیل شدن به یكی از قدرت های پرنفوذ در منطقه و همچنین دنیا این كشور را ناگزیر خواهد كرد تا با در نظر گرفتن تمام هزینه های عقب نشینی از پروژه خط لوله گاز تصمیم نهایی خود را در مورد آن اعلام كند. هند یك بازار عظیم انرژی و تشنه گاز طبیعی است كه در سال ۲۰۰۲ بالغ بر ۲۵ میلیارد مترمكعب مصرف گاز داشت و پیش بینی می شود در سال ۲۰۱۰ این میزان ۳۴ میلیارد مترمكعب و در سال ۲۰۱۵ به رقم ۳/۴۵ میلیارد مكعب افزایش یابد. از این نظر هندی ها بسیار شبیه چین هستند. با این تفاوت كه در صف بندی های موجود در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان هند در زمره كشورهای نزدیك به آمریكا ارزیابی می شود، این در حالی است كه چین تقابل با هژمونی آمریكایی ها را در ذهن می پروراند.اكنون این سئوال اساسی وجود دارد كه آیا هندی ها حاضر هستند برای دستیابی به فواید خط لوله گاز از ایران، هزینه های اقتصادی و سیاسی آن را متحمل شوند. این سئوالی است كه به نظر می رسد تنها با بررسی زوایا و عوامل تعیین كننده در آن قابل پاسخ گفتن باشد.

• عوامل اقتصادی

برخی از كارشناسان اقتصادی در هند معتقد هستند كه مشاركت هند در پروژه خط لوله از ایران اشتباهی بزرگ است. زیرا هزینه اجرای این پروژه بسیار بیشتر از آن میزانی است كه در ابتدا پیش بینی شده بود. بر اساس گزارش رسانه های هندی، دهلی نو اكنون پیش بینی می كند كه این خط لوله پیشنهادی ۸/۷ میلیارد دلار آمریكا هزینه دربر داشته باشد. این در حالی است كه برآورد اولیه تنها حدود نصف این میزان یعنی ۱۶/۴ میلیارد دلار بود. به گفته این كارشناسان عدم محاسبه تغییرات به وجود آمده در زمینه تورم و بالا رفتن قیمت جهانی فولاد، باعث افزایش برآورد هزینه شده است. اما به هر حال این برآورد جدید نیز متغیر است. زیرا احتمال پایین آمدن آن به دلیل كاهش قیمت مواد خام تا ۱۰ درصد نیز قابل پیش بینی است. اتلاف وقت از سوی طرف هندی حكایت از این دارد كه باید عوامل دیگری را نیز در غیراقتصادی خواندن پروژه خط لوله ایران از سوی هندی ها دخیل دانست. این پروژه بر اساس پیشنهاد ارائه شده قرار است طی ۵ سال به اتمام برسد. اما هنوز زمان آغاز آن با توجه به نهایی نشدن توافق میان تهران و دهلی نو مشخص نیست.در اولین روز نشست دوروزه گروه كاری مشترك ایران و هند كه اوایل ماه جاری میلادی در دهلی نو و به منظور بررسی جوانب مختلف احداث این خط لوله انجام شد، ایران یادداشت تفاهمی مشابه آنچه با پاكستان به امضا رساند را به هند پیشنهاد كرد كه در آن یك چارچوب زمانی مشخص تعیین شده بود. مقامات نفتی كشورمان سعی دارند تا با مشخص شدن سریع ساختار اجرای پروژه و مكانیزم مالی آن روند احداث خط لوله را در نیمه دوم سال ۲۰۰۶ آغاز كنند. این در حالی است كه به نظر می رسد هندی ها چندان عجله ای در این مورد ندارند و احتمالاً درصدد هستند تا قیمت ها را باز هم پایین بیاورند. برخی ناظران در هند بر این باور هستند كه تاخیر در امضای توافق نهایی با ایران می تواند به شكلی مثبت زمینه ارزیابی مجدد هزینه ها برای هند را فراهم آورد. این بدان معنا است كه دهلی نو درصدد است تا در مورد اهداف خود بر سر قیمت ها و هزینه ها همچنان پافشاری كند. به عقیده حامیان این رویكرد با توجه به اینكه تحقق پروژه خط لوله گاز به هند از جمله دغدغه ها و طرح های مهم مسئولان نفتی در كشورمان به حساب می آید، به نظر می رسد كه بتوان در نهایت به این اهداف دست یافت. صحت چنین تحلیلی زمانی قوت می گیرد كه فاكتور تحریم های آمریكا علیه ایران وارد معادله شود. هنگامی كه مان موهان سینگ در آمریكا بود به یك باره اعلام كرد كه اطمینان ندارد خط لوله انتقال گاز ایران از سوی سرمایه گذاران بین المللی مورد حمایت قرار گیرد. وی گفت: «آن قدر واقع بین هستم كه ابهام در مورد وضعیت موجود را تشخیص دهم. نمی دانم كه آیا هیچ كنسرسیوم بانكی بین المللی حاضر به سرمایه گذاری خواهد بود یا نه.»این بدان معنی است كه هندی ها در محاسبات هزینه ای و مالی خود برای احداث خط لوله گاز از ایران نمی توانند تاثیری را كه فشارهای واشینگتن بر اقبال سرمایه گذاران بین المللی برای حضور در این پروژه خواهد گذاشت در نظر نگرفته و آن را در مذاكرات خود با طرف ایرانی لحاظ نكنند. اما هنوز روشن نیست كه توجه به تحریم های آمریكا از سوی هند بیشتر بر مبنای راضی كردن واشینگتن است یا هراس دهلی نو از تامین نشدن منافعش در صورت رویارویی احتمالی ایران و آمریكا. آنچه مسلم است این است كه طرف هندی در چانه زنی های خود برای یافتن دست بالا در انعقاد قرارداد گازی با ایران و كاهش هزینه ها برای خود بر عامل تحریم های آمریكا تاكید دارد. هر چند كه رویدادهای داخلی در هند نشان می دهند كه عامل تحریم های آمریكا بیشتر به یك بهانه و اهرم چانه زنی شباهت دارد تا یك واقعیت انكارناپذیر در محافل اقتصادی و سیاسی این كشور.یكی از این رویدادها بروز اختلاف شدیدی است كه میان وزارت نفت و گاز طبیعی هند و برخی از اعضای مجلس این كشور در جریان است. وزیر نفت هند در روزهای پایانی ماه گذشته میلادی با شركت در یكی از جلسات پارلمان اظهار داشت كه هیچ راه برگشتی برای پروژه خط لوله از ایران نیست. مانی شانكار ایار تاكید كرد كه در ملاقات های پی درپی خود با موهان سینگ وی بر برگشت ناپذیر بودن پروژه اصرار داشته است. ایار اضافه كرد كه تاكید نخست وزیر چین بر خطراتی كه انتقال گاز از ایران در پی دارد، به معنای عقب نشینی از آن نیست. وزیر نفت هند همچنین در پاسخ به اعتراض یكی از نمایندگان عضو BJP (حزب اصلی مخالف دولت هند) كه با استناد به اظهارات سینگ نسبت به پا پیش گذاشتن یك كنسرسیوم بین المللی ابراز تردید كرده بود، پاسخ داد كه این درست است تحریم هایی از سوی آمریكا در سال ۱۹۹۶ علیه ایران اعمال شده اند، اما این به معنای تحمیلی بودن این تحریم ها نیست. ایار تصریح كرد كه بانك های بین المللی زیادی در حال سرمایه گذاری در ایران هستند.

---