اوقات فراغت از دیدگاه سازمان ملی جوانان

اوقات فراغت, یكی از نیازهای اساسی و پایه ای انسان است و مانند هر نیازی, بسته به وضعیت فرد و محیط اجتماعی, متغیر بوده و میان جوانان و بزرگسالان تفاوت داشته و دائماً در حال تغییر است

اوقات فراغت چنان در پدیده جوانی تنیده است كه باید آنرا منشاء شناخت و به رسمیت شناخته شدن دوران جوانی و هویت دانست. تأثیرات مهمی كه گذران اوقات فراغت در دوران معاصر بر فضای سیاست فرهنگ، اقتصاد و بر جوامع و خانواده و جوانان گذاشته است نه تنها مصرف كنندگان صنعت اوقات فراغت بلكه تولیدكنندگان كالاهای فراغت را نیز به تنوع طلبی و ساختار شكنی بنیادها وادار كرده است، تا دائماً و خلاقانه عناصری از اوقات فراغت را ابداع كنند و با انتخاب اجزاء متفاوت فرهنگی وتركیب آنها با یكدیگر، هویتهای جدید را بجویند. این پیوند مستحكم، در گفتمانی كه جوانی را به عنوان سرمایه نه تهدید می‌شناسد. عامل تداوم فرهنگ و ادغام و یكپارچگی اجتماعی و توسعه روزافزون تولید فرهنگ شده است.

اوقات فراغت، یكی از نیازهای اساسی و پایه‌ای انسان است و مانند هر نیازی، بسته به وضعیت فرد و محیط اجتماعی، متغیر بوده و میان جوانان و بزرگسالان تفاوت داشته و دائماً در حال تغییر است. به همین منظور سازمان ملی جوانان در راستای تحقق آرمانهای چشم انداز بیست ساله كشور و با توجه به مصوبه مرداد ماه هیأت دولت و بدنبال تصویب سند ویژه فرابخشی ساماندهی امور جوانان جهت ایجاد رفاه و سلامت جسمی و روانی و ایجاد انگیزه و امید به آینده برنامه ساماندهی امور جوانان ارائه می‌نماد.

شایان ذكر است علیرغم آنكه دامنه سنی جوانی در كشور بین ۲۹ – ۱۵ ساله تعریف شده است ولی با توجه به بررسی‌های آماری اكثر استفاده كنندگان از برنامه‌های فراغتی، نوجوانان و جوانان می‌باشند لذا گروه هدف این گزارش نوجوانان و جوانان ۱۰ تا ۲۴ ساله هستند. به گزارش خبرنگار سازمان ملی جوانان این گزارش سعی دارد نگاهی به اجمالی به تاریخچه، كاركردها، ارزیابی وضع موجود، تبیین وضع موجود، فرصتها و تهدیدها درخصوص اوقات فراغت جوانان داشته باشد. ●تاریخچه اوقات فراغت: طبق بررسی‌های به عمل آمده برخلاف تصور همگان اوقات فراغت خاص جامعه صنعتی نیست. تاریخ نشان می‌دهد كه در تمام مراحل زندگی بشر، زمان اوقات فراغت وجود داشته و در دوره ماقبل شهرنشینی، دوره شهرنشینی و قرن اخیر، توجه بر چگونگی گذران اوقات فراغت شده است. از دیدگاه الهی اوقات فراغت در كنار اوقات كار قرار دارد و فرصتی است كه باید از آن برای پاسخ دادن به حسن كمال‌جویی بهره برداری كرد. كاركردهای اوقات فراغت: اندیشمندان، كاركردهای گوناگونی برای اوقات فراغت و فعالیتهای فراغتی قائل شده‌اند اما وجوه مشترك دیدگاههای این اندیشمندان حداقل شامل مواردی از جمله استراحت، تجدید قوا و تمدد اعصاب، تفریح و سرگرمی، كسب معلومات و شكوفایی استعدادها می‌شود. لذا برنامه ریزی برای اوقات فراغت جوانان مانع از گسترش بزهكاری جوان شده و در شكل توسعه یافته فرد می‌تواند جوانان را مسئولیت پذیر، جامعه پذیر و مشاركت جو به بار آورد. كاركردهای اوقات فراغت به شرط فارغ بودن از اجبار و وظایف اجتماعی نداشتن هدف سودجویانه، احساس رضایت مندی، انتخاب به نحو آزاد و دلخواه نداشتن هدف سیاسی یا عقیدتی، محقق می‌شود.

▪توصیف وضع موجود: در توصیف وضع موجود باید گفت كه در مقایسه كشور ایران با جهان اوقات فراغت در ایران ۹۰ روز در سال و در جهان ۸۰ روز در سال است. همچنین از ۸۷۵۰ ساعت عمر یكساله انسان، ۶۸۳۰ ساعت به كار تأمین نیازهای ضروری و ۱۹۲۰ ساعت اختصاص به فراغت دارد. میانگین ساعت فراغت روزانه جهانی ۵ ساعت و ایرانی ۲۳/۵ ساعت می‌باشد. آمار كلیه دستگاههای فعال در برنامه فراغتی نشان می‌دهد كه ۸۲ میلیون نفر (۲۱ درصد) از نوجوانان و جوانان كشور تحت پوشش برنامه‌های فراغتی قرار دارند این آمار مربوط به سال ۸۳ می‌باشد در حالی كه این شاخص در سال ۱۳۸۱ برابر با ۲/۸ درصد بوده است. درصد هزینه اوقات فراغت از كل سبد هزینه خانوار شهری در سال ۸۲ برابر ۱/۱درصد بوده است. این گزارش می‌افزاید كه سازمان ملی جوانان به طور متوسط در سال ۸۲ برای هر جوان شركت كننده در برنامه‌های فراغتی تابستان مبلغ ۲۳۳۱ ریال اختصاص داده است.

▪تبیین وضع موجود: در توضیح نقاط قوت تبیین وضع موجود به موارد زیر باید توجه داشت: توسعه تشكلهای غیردولتی و نهادهای مدنی درخصوص برنامه‌های اوقات فراغت جوانان در طی سالهای اخیر، حضور جدی بخش خصوصی در تولید ابزارها و كالاهای فراغتی، متنوع شدن كالاها، اقبال استفاده كنندگان، شیوه‌های مدرن گذران اوقات فراغت، افزایش استقبال جوانان برای حضور در برنامه‌های فراغتی. اما چنانچه بخواهیم به نقاط ضعف اشاره كنیم باید به مواردی همچون: عدم تناسب برنامه‌های ارائه شده با میزان فراغتی مورد نیاز جوانان، پایین بودن سهم هزینه‌های اوقات فراغتی در سبد خانوار ، بالا بودن جمعیت جوان و محدودیت امكانات و فضاهای فراغتی در سطح ملی، رشد كند صنعت اوقات فراغت توجه داشته باشیم. فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی اوقات فراغت: این گزارش نیم نگاهی نیز به فرصتها و تهدیدهای اوقات فراغت داشته است. فرصتهای همچون فرهنگ و هویت غنی دینی و ملی جوانان ایرانی متنوع شدن برنامه‌های فراغتی و ارائه برنامه‌های جدید فراغتی، بالا رفتن آگاهی افراد جامعه، افزایش امكان دسترسی آسان جوانان برای استفاده از امكانات فراغتی. شایان ذكر است كه غلبه نمودن گذران اوقات فراغت جوانان از طریق فضاهای مجازی، افزایش گرایش جوانان به استفاده از برنامه‌های فردی گذران اوقات فراغت، بالا بودن نرخ بیكاری جوانان در مقایسه با بزرگسالان پایین بودن سطح رفاه اجتماعی نیز از جمله تهدیدها به حساب می‌آید.

▪چالشها و تنگناهای موجود: گزارش فوق نیز به بررسی چالشهای موجود درخصوص ساماندهی اوقات فراغت جوانان نظر داشته است.

كه نتایج این بدین شكل تشریح كرده:

۱- فقدان مبانی تئوریک منطبق با فرهنگ دینی، اسلامی و ایرانی

۲- خلاء موجود در نظام مدیریت عالیه در امور مربوط به گذران اوقات فراغت اعم از سیاست گذاری، برنامه ‌یزی، هماهنگی، اجرا و نظارت

۳- تصدی گری دولت در اجرای برنامه های مربوط به گذران اوقات فراغت

۴- نامتعادل بودن سهم بخش دولتی، غیر دولتی، خصوصی، خانواده ها و جوانان

۵- رقابتی نبودن فعالیتهای مربوط به گذران اوقات فراغت

۶- نامتناسب بودن شیوه های گذران اوقات فراغت فعال و غیر فعال، رسمی و غیر رسمی و فردی و جمعی

۷- فقدان تقسیم کار ملی منسجم و مدون و برنامه ریزی شده در زمینه گذران اوقات فراغت

۸- کمبود منابع مالی در بخش های دولتی، نهادهای عمومی و غیر دولتی

۹- عرضه محوری در برنامه ریزی و اجرای گذران اوقات فراغت

۱۰- کمبود امکانات و منابع فراغتی متناسب با نیازهای جوانان

۱۱- توزیع نامناسب امکانات و فضاهای فراغتی در سطح کشور و محدود بودن برنامه های فراغتی به فضاها و دوره های زمانی خاص

۱۲- روزآمد نبودن و رشد کند صنعت اوقات فراغت پایه و مبانی نظری اصول و سیاستهای كلی: به گزارش خبرنگار سازمان ملی جوانان، توجه به نیازهای خاص جوانان، در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، اجتماعی، خانواده و جامعه، توجه به تفاوتهای فرهنگی، قومی و جنسیتی، استفاده از الگوهای فعال جمعی، روزآمد و استفاده از الگوهای نوین اوقات فراغت از سیاستهای كلی برنامه ساماندهی اوقات فراغت جوانان است.

▪ اهداف: اهداف برنامه ساماندهی اوقات فراغت جوانان در ۲ بخش اهداف كلی و اهداف اختصاصی تقسیم می‌شود كه ساماندهی گذران اوقات فراغت جوانان در چارچوب برنامه ۴ توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جزء هدف كلان به شمار می‌رود و ارتقای كمی وكیفی امكانات فراغتی به منظور بهینه نمودن گذران اوقات فراغت، هماهنگ سازی فعالیتهای بخشهای دولتی، عمومی، خصوصی ونهادهای مدنی در رویكردها، تعاریف، مفاهیم و روشهای مربوط به اوقات فراغت در چارچوب تقسیم كار ملی، مشاركت موثر جوانان در سیاست گذاری، تقویت نهاد خانواده، تنوع بخشیدن و خلاقیت بیشتر در برنامه‌های فراغتی از جمله اهداف خصوصی این برنامه می‌باشد. البته شایان ذكر است كه هرگونه برنامه ریزی در زمینه اوقات فراغت جوانان باید متضمن شناخت اقتضائات، ظرفیتها و انتظارات دوره جوانی باشد و هرگونه فعالیت در موضوع نیازهای جوانان با مشاركت فعال آماده صورت گیرد. همچنین برنامه‌های اوقات فراغت جوانان باید مستمر، پویا و پیوسته باشد و از اجرای برنامه‌های مقطعی و ناهماهنگ پرهیز گردد.

▪ سیاست‌ها و خط مشی‌های اجرایی:

۱ـ در این بخش می‌توان به گسترش مشاركت بخش و تشكلهای غیردولتی در زمینه اوقات فراغت جوانان از طریق بسیج امكانات و جلب مشاركتهای مردمی ـ ایجاد فضا و عزم و اراده ملی در سطح جامعه در جهت اهتمام به اوقات فراغت جوانان ـ گسترش مداخله و مشاركت جوانان ـ مشاركت همه جانبه سازمانها و نهادهای فعال در حوزه اوقات فراغت

۲ـ بهینه سازی امكانات موجود و افزایش زیرساختهای سیاحتی و گردشگری، گسترش فضاهای فراغتی و لحاظ نمودن نیازهای فراغتی جوانان، حمایت صنعت بیمه از صنعت اوقات فراغت

۳ـ توسعه كمی و كیفی برنامه‌های فراغتی جوانان از طریق ارتقا و اصلاح نگرش جامعه، روزآمد كردن محتوای برنامه‌های فراغتی و استفاده بهینه از شبكه‌های اطلاعاتی و ارتباطی، توجه به اصل انعطاف پذیری، اصلاح پذیری و تحقق پذیری در برنامه‌های اوقات فراغت جوانان؛ اشاره كرد و توجه كرد.

▪برنامه‌ها و اقدامات اجرائی: به گزارش خبرنگار سازمان ملی جوانان در پایان برنامه‌ها ومطرح شده كه در صورت اجرایی این برنامه‌ها می‌توان آینده امیدوار كننده‌ای نسبت به اوقات فراغت جوانان داشت این برنامه شامل مواردی همچون برنامه اصلاح نگرش و فرهنگ سازی، تقویت نقش خانواده و نهادهای مدنی و همچنین بخش خصوصی در برنامه‌های فراغتی بهینه سازی زیرساخت‌های فراغتی، توسعه كمی و كیفی برنامه‌های فراغتی، توانمند سازی ساختارهای اجرایی مرتبط با اوقات فراغت جوانان می‌شود.