مدیریت زنجیره تأمین

یکی از بحث­­هایی که در سال­های اخیر با گسترش فناوری توجه زیادی به آن شده­است, مدیریت زنجیره تأمین SCM است

یکی از بحث­­هایی که در سال­های اخیر با گسترش فناوری توجه زیادی به آن شده­است، مدیریت زنجیره تأمین (SCM) است. در این مقاله، سعی شده­است که با ارائه کلیتی از این موضوع، شناختی نسبی در این رابطه به دست آید. در این مقاله، همچنین به جزئیاتی مانند اثر شلاقی و تأثیر آن در زنجیره تأمین، مدیریت موجودی­ها به وسیله فروشندگان (VMI)، تفکیک با تأخیر و لجستیک معکوس اشاره شده­است.

● مقدمه

شرکت­ها در فضایی که رقابت در آن به شدت در جریان است به دنبال سرعت­بخشی به فعالیت­­ها و عملیات خود می­باشند. همچنین بحث­هایی نظیر جهانی­سازی و گسترش شبکه­هایی مانند اینترنت از موضوعات مهمی هستند که در تأمین منابع، بازاریابی و دیگر مواردی که شرکت­ها با آن درگیرند، اثر گذارند. با گستردگی منابع و افزایش کانال­های توزیع مختلف شرکت­ها به تنهایی قادر به تولید و توزیع تمامی قطعات موردنیاز و کالاهای تولیدی خود نیستند. در این حالت، ضرورت دارد که مواد و قطعات از عرضه­کننده­ها تهیه شده و در شرکت­ها با اجرای فرایندی، خروجی حاصل شده در کانال­های توزیع وارد شده و به‌دست مشتری برسد. پس باید زنجیره­ای از شرکت­های گوناگون تشکیل شود که با همکاری یکدیگر به تولید و عرضه محصول، اقدام کنند. در اینجاست که بحث زنجیره تأمین مطرح می­شود. شرکت­ها به‌طور روز­افزون به زنجیره­های تأمین می­پیوندند و ترجیح می­دهند که به‌عنوان بخشی از یک زنجیره تأمین در مقابل زنجیره­های تأمین دیگر، رقابت کنند. می­توان زنجیره تأمین را زنجیره­ای تعریف کرد که همه فعالیت­­های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف­کننده را در بر می­گیرد. در ارتباط با جریان کالا دو جریان دیگر که جریان اطلاعات و جریان منابع مالی و اعتبارات هستند نیز حضور دارند. شکل ۱، الگویی از زنجیره تأمین را ارائه می­دهد.

با توجه به این که معمولاً شرکت­ها و اجزا به­طور جداگانه فعالیت می­کنند و صرفاً خروجی­ها و ورودی­ها آن­ها را باهم مرتبط می­سازد، ضرورت مدیریت زنجیره تأمین احساس می­شود. مدیریت زنجیره تأمین (SCM) را فرایند یکپارچه­سازی فعالیت­های زنجیره تأمین و نیز جریان­های اطلاعاتی مرتبط با آن، از طریق بهبود و هماهنگ­سازی فعالیت­ها در زنجیره تأمین تولید و عرضه محصول، تعریف می­کنند.

شکل۱: الگویی از زنجیره تأمین

● اجزای کلیدی مدیریت زنجیره تأمین

مدیریت زنجیره تأمین، موضوعی است که بسیاری از عناوین مختلف را دربر گرفته­است و از ابزار کمی و کیفی گوناگونی استفاده می­کند. در این مقاله، از دسته­بندی جانسون و پیک که مدیریت زنجیره تأمین را به ۱۲ ناحیه مختلف تجزیه کرده­اند استفاده می­کنیم.

۱)موقعیت، جنبه­های کیفی و کمی تصمیم­گیری در مورد مکان و موقعیت تسهیلات را در بر می­گیرد. این حوزه شامل مدل­سازی برای موقعیت تسهیلات، سیستم­های اطلاعات جغرافیایی(GIS)، تفاوت­های بین کشورها، مالیات­ها و عوارض، هزینه­های حمل و نقل، مشوق­های دولتی و ... است. البته نرخ ارز هم در این بحث مورد توجه است. در این حوزه، باید به امکان دسترسی به منابع و تسهیلات و همچنین به وضعیت بازارهای هدف شرکت­ها هم توجه شود.

۲) لجستیک و حمل و نقل، همه بحث­های مربوط به جریان کالا را در زنجیره تأمین در بر می­گیرد که می­توان به حمل و نقل، انبارداری، نگهداری مواد و... اشاره کرد. همچنین می­توان به مواردی در انبارداری و توزیع مثل سیستم فرابارانداز (Cross Docking) که در آن کالاها در محل، بدون انبار شدن،از وسیله نقلیه به وسیله دیگر انتقال داده می­شوند اشاره کرد که باعث کاهش موجودی و هزینه­های مرتبط با آن می­شود. به دلیل مباحث پیش­آمده در مورد جهانی‌سازی این حوزه بیشتر مورد توجه قرار دارد.

۳) موجودی و پیش­بینی، شامل مدل­های سنتی موجودی و پیش­بینی می­شود. هزینه موجودی از ساده­ترین مواردی هستند که در زنجیره تأمین قابلیت پیش­بینی و کاهش را دارند. یکی از بهترین روش­هایی که می­تواند به این امر کمک کند به اشتراک­گذاری اطلاعات در بین اعضای زنجیره تأمین است. البته باید توجه کرد که یکی از مشکلات که باعث اختلال در پیش­بینی­ها می­شود وجود تصمیم­گیرندگان مختلف است. چون هریک از این افراد و شرکت­ها با توجه به شرایط خود تصمیم­گیری می­کنند و دیگر اعضای زنجیره را مورد توجه قرار نمی­دهند. به‌این‌خاطر، هماهنگی بین اعضای مختلف زنجیره تأمین یکی از مهم­ترین وظایف مدیریت زنجیره تأمین است.

۴) بازاریابی و بازسازی کانال­ها، تفکر بنیادی ساختار زنجیره تأمین است. موجودی­ها بعد کمی روابط در زنجیره تأمین هستند، در حالی که این حوزه مدیریت روابط، مذاکرات و حتی ابعاد قانونی را هم پوشش می­دهد. موضوعی که اهمیت بیشتری دارد نقش مدیریت کانال­ها و ساختار زنجیره تأمین در روشن­شدن نقش اثر شلاقی است، که در مقدمه هم اشاره شد.

تقویت تغییر­پذیری تقاضا از سطوح پایین زنجیره به سمت سطوح بالای زنجیره را اثر شلاقی می­نامند. بسیاری از محققان به این موضوع اشاره کرده­اند که وجود انبارهای مرکزی به این علت است که کارخانه در مقابل تغییرات تقاضا مصون بماند. موجودی این انبارها می­تواند باعث انعطاف­پذیری بیشتر در مقابل تقاضای متغییر شود.

از میان مواردی که منجر به ایجاد اثر شلاقی می­شود می­توان به پیش­بینی تقاضا (پیش­بینی تقاضا باید با توجه به تقاضای مشتری نهایی صورت گیرد)، سفارش عمده (شرکت­­ها برای کاهش هزینه­های سفارش­دهی، سعی می­کنند به صورت عمده سفارش دهند)، نوسانات قیمت( تغییر در قیمت کالاها و تغییر در الگوی تقاضای مشتریان)، زمان تأخیر(زمان بین رسیدن سفارش به کارخانه و تهیه و عرضه سفارش) و ... اشاره کرد.

بعضی از نوآوری­ها مانند اینترنت، تبادل الکترونیکی داده­ها و... می­توانند منجر به کاهش اثر شلاقی شوند. اطلاعات موجود و در دسترس اعضای زنجیره تأمین و سرعت دسترسی به این اطلاعات می­تواند پتانسیل خوبی برای کاهش موجودی­ها و افزایش خدمات به مصرف­کننده­ها را ایجاد کند.

مورد موثر دیگر در کاهش اثر شلاقی، مدیریت موجودی­ها به وسیله فروشنده­ها (VMI) است. در این روش که به وسیله فروشگاه­های زنجیره­ای وال مارت مشهور شد، عرضه­کننده­ها تصمیمات مربوط به موجودی را برای سازمان تولید­کننده می­گیرند. به‌طور مثال تولید­کننده­های مواد شوینده، موجودی کالای خود را در فروشگاه­های عرضه­کننده کنترل کرده و با توجه به مقادیر موجود، تصمیماتی برای جایگزینی، ارسال یا سفارش موجودی می­گیرند.

۵) مدیریت عرضه­کننده­ها و منابع، این حوزه به سطوح بالای زنجیره تأمین توجه می­کند. مواردی مانند تصمیم­گیری­های تولید یا خرید، منبع­یابی جهانی و... در این حوزه قرار دارند. این حوزه، موقعیت عرضه­کننده­های شرکت را مورد توجه قرار می­دهد. همچنین مدیریت روابط با تأمین کنند­ه­ها هم در این مقوله قرار می­گیرد. بسیاری از شرکت­ها ترجیح می­دهند با بررسی منابع و عرضه­کنندگان بسیار، انتخاب­های بهتری در مورد عرضه­کننده­های خود داشته باشند. در مقابل شرکت­­هایی هم وجود دارند که ترجیح می­دهند با عرضه­کننده­های کمتر ولی با کیفیت کار کنند.

۶) محیط­های واسط الکترونیکی و اطلاعات، به کاربرد دیرین فناوری اطلاعات در کاهش موجودی اشاره دارد. این حوزه به کاربرد تجارت الکترونیک هم مربوط است. تجارت الکترونیک باعث پیدایش علاقمندی­های زیادی به بحث­هایی مانند کانال­های خرده­فروشی مشهوری نظیرAMAZON.COM یا ابتکاراتی نظیر B۲B شده­است. به هر حال، تجارت الکترونیک باعث تغییرات بنیادین در مفروضات و ابزار تجارت شده­است.

در شکل ۲، محصولات از ابتدا تفکیک نشده و به‌راحتی برای بازارهای محلی در صورت عدم موفقیت در بازارهای دیگر مشتری‌پسندسازی می­شوند.

۸) پشتیبانی و خدمات بعد از فروش، از موارد مهمی است که اغلب در شرکت­ها نادیده گرفته می­شود، در صورتی که یکی از اصلی­ترین نقاطی است که شرکت با استفاده از آن می­تواند به موقعیت و اعتبار خود در بازار اضافه کند. ارائه خدمات خوب بعداز فروش باعث وفاداری مشتری و رضایت او از خدمات و کالای شرکت خواهد شد و به افزایش فروش و در نهایت سود، منجر خواهد شد.

۹) لجستیک معکوس و بحث­های محیط­زیست، در اثر فشارهای وارده از طرف مشتریان و قوانین به یکی از موضوعات مهم مدیریت زنجیره تأمین تبدیل شده­است. لجستیک معکوس را فرایند حرکت و انتقال کالاها و تولیداتی می­دانند که در زنجیره تأمین قابل برگشت هستند. یکی از مباحث لجستیک معکوس بازیافت مواد است که در افزایش ارزش اقتصادی و کاهش ضایعات نقش دارد. شکل ۳، نشان می­دهد که محصولاتی که در لجستیک معکوس باز می­گردند تحت چه عنوانی می­توانند به زنجیره بازگردند یا به‌طور کلی حذف شوند.

شکل ۳: گزینه­های بازیافت محصول

۱۰) منبع­یابی خارجی و پیمان­های استراتژیک با رشد سریع تعداد عرضه­کننده­ها و تأمین­کننده­ها بررسی روابط با آن­ها اهمیت پیدا کرده­است. البته در مورد شکست چنین پیمان­هایی باید به این نکته اشاره کرد که در بستن آن­ها باید نهایت دقت را به خرج داد که ناکامی در آن­ها موجب خسارت غیر­قابل جبرانی به شرکت می­شود.

۱۱) مشوق­ها و سنجه­ها، سنجش­ها و دیگر مباحث اقتصادی و سازمانی را در بر می­گیرد. همچنین موضوعاتی مانند الگوبرداری صنعتی و سنجش در زنجیره تأمین را نیز در بر می­گیرد. در الگوبرداری می­توان از پیشرفت شرکت­های دیگر به ­عنوان الگو استفاده کرده و تلاش کرد که به آن سطح از عملکرد ارتقا یافت.

این موضوعات می­توانند موجب حرکت و پیشرفت شرکت شوند. همچنین موضوعات بسیاری در مورد سنجش عملکرد و بهبود زنجیره تأمین وجود دارند که باید به آن­ها پرداخته شود.

۱۲) موضوعات جهانی، در آخر باید به این حوزه هم اشاره کرد که تمام موارد و نواحی ذکر شده در مقیاس جهانی را در بر می­گیرد. برای مثال، می­توان به دسترسی به فناوری­های نوین، استراتژی­های فروش جهانی شرکت­ها، کیفیت بالای محصولات در بازارهای جهانی، قیمت پایین مواد، نیاز به حضور در بازارهای بین­المللی و ... اشاره کرد. جهانی­سازی و سازمان­های بین­المللی تجاری در سطح جهان باعث شده­اند که این حوزه در چند سال اخیر موردتوجه قرار گیرد.

● نتیجه­گیری

مدیریت زنجیره تأمین(SCM)، موضوعی است که در عرصه عمل و تحقیقات، در حال گسترش است. در این مقاله، سعی کردیم ۱۲ حوزه­ای که در مطالعات و تحقیقات در مورد مدیریت زنجیره تأمین وجود دارند را بررسی کنیم. با وجود این که به‌نظر می­رسد این ۱۲ حوزه متفاوت باشند، همگی به ماهیت یکپارچه مسئله مربوط می­شوند. بنابراین باید تمامی موارد را در زنجیره تأمین با دیدی یکپارچه نگریست و به آن توجه کرد.

شرکت­هایی که در محیط جهانی، فعالیت می­کنند با مشتریان و عرضه­کنندگان متفاوتی سروکار دارند که نیاز است موجودی­های خود را با روش­های جدید مدیریت کرده و کانال­های خود را تا حد امکان، بازسازی کنند.

در پایان باید توجه داشت که اینترنت، پایه­ها و مفاهیم را در سطح تجارت به صورت بنیادی، تغییر داده­است. بنابراین لازم است شرکت­ها، این پدیده جدید را بشناسند و عکس­العمل مناسب را در قبال آن بروز دهند و از آن به عنوان ابزاری برای مبادله سریع اطلاعات در زنجیره تأمین و تسریع این زنجیره بهره­مند شوند.

نویسنده : میرسجاد مسجد موسوی - محمد جلیل‌زاده

منابع:

۱. M . Eric Janson & David F.pyke . (۱۹۹۹). Supply chain management . The School of Business . hanover .

۲. Joerg Nienhaus, Arne Ziegenbein & other . How human behaviour amplifies the bullwhip effect – a study based on the beer distribution game online . Centre for Enterprise Sciences (BWI), Swiss Federal Institute of Technology (ETH) Zurich, Zuerichbergstrasse ۱۸, ۸۰۲۸ Zurich, Switzerland .

۳. Rebecca A. Morgan . (۲۰۰۵) . Inventory: Friend or Foe? . Fulcrum ConsultingWorks, Inc.

۴. Jeffrey Jackson . Effectively Implementing Vendor Managed Inventory . North American Supply Chain ManagerPioneer Standard Electronics, Incorporated .

۵. Dragana Makaji?-Nikoli?, Biljana Pani?, Mirko Vujo?evi? . BULLWHIP EFFECT AND SUPPLY CHAIN MODELLING AND ANALYSIS USING CPN TOOLS . Operations Research Laboratory Jovan Petric, Faculty of Organizational Sciences, University of Belgrade .

۶. Matt Waller . M. Eric Johnson & … . VENDOR-MANAGED INVENTORY IN THE RETAIL SUPPLY CHAIN . www.datalliance.net