رسوبات محیطهای قاره ای

محیطهای قاره ای توسط دو عامل آب و هوایی , گرما و رطوبت متاثر و کنترل می شوند

محیطهای قاره‌ای توسط دو عامل آب و هوایی ، گرما و رطوبت متاثر و کنترل می‌شوند.

▪ این محیطها با مشخصات متعددی از محیطهای دریایی تشخیص داده می‌شوند:

ـ حضور و وجود فسیلهای آب شیرین و فسیلهای مناطق خشکی

ـ وجود ساختمانهای رسوبی فراوان از قبیل ترکهای خشک رسوبی (Desiccation cracks)

ـ وجود خاکهای فسیل یا منابع زغالی.

ـ وجود انبوه رنگهای قرمز و اکسیدهای آهن که نتیجه اکسیداسیون در مناطق قاره‌ای است.

ـ آثار فرسایش از قبیل آب ، اثر باد و یا یخچالها.

ـ برتری رسوبات تخریبی نسبت به رسوبات شیمیایی.

ـ نبود و یا میزان پایین شوری قدیمی (Paleo salinicies).

● انواع محیطهای قاره‌ای

▪ محیطهای رودخانه‌ای (Fluvial-environments)

▪ مخروط افکنه (Alluvial - cones)

وقتی که چشمه‌ها و رودخانه‌ها در دره‌ها و یا دشتها سرازیر می‌شوند، مواد تخریبی خود را به شکل مخروط افکنه یا سیلابها دشت (Plains Food) رسوب می‌دهند. این جریانها عموما از زمینها مرتفعی که منشا رسوبات به حساب می‌آیند، سرچشمه گرفته است که مشخصات آنها عبارتند از :

ـ وجود مقدار کمی خرد و تجزیه شدگی در رسوبات بر اثر فرسایش تند و سریع و حمل و نقل آب.

ـ وجود رسوبات مخروطی شکل یا گردشدگی بسیار کم (به دلیل منشا محلی و مسیر کوتاه حمل و نقل) از اینرو به آنها رسوبات نابالغ و یا رسوبات نارس (Immature) گویند.

ـ جورشدگی ( Sorting ) و لایه بندی (bedding) ضعیف.

● نهشته‌های رودخانه‌ای (Fluvial deposits)

نوع رسوبات حمل شده بوسیله چشمه‌ها و رودخانه‌ها ، بستگی به آب و هوا و شیب توپوگرافی دارد که مشخصات آنها عبارتند از :

▪ وجود لایه بندی عدسی (Lenticular bedding) از زمانی که رسوبات در کانالها و یا آبگیرها نهشته می‌شوند.

▪ در اینها کراس بدینگ‌های انحنادار (Curved cross bedding) فراوان مشاهده می‌شوند.

▪ جهت جریان توسط ساختمانهای رسوبی که یک جهته و معمولا ثابت است، تعیین می‌شوند.

▪ سکانسهای رسوبی ، نوعا نشان دهنده کاهش قدرت حمل جریان با گذشت زمان می‌باشد.

▪ منشأ فرسایش یا تخریب دارای دانه بندی مشخص و لایه‌های افقی است که بوسیله کراس بدینگ مشخص می‌شود.

● انوع رخساره‌ها در سکانسهای رودخانه‌ای

▪ رخساره‌های کانال یا آبراهه (Channel Facies) جایی که بیشترین رسوبات زغالدار به هنگام سیلاب نهاده می‌شوند.

▪ رخساره‌های لایه‌ای یا ورقه‌ای (Sheet Facies) ، این رخساره‌ها در مناطقی که حاوی جریانهای آرام و سطحی نهشته شده و شکل می‌گیرند. این رسوبات دانه ریزند.

● سیستم جریان رودخانه‌ای

▪ سیستم رودخانه‌ای شاخه شاخه (گسترده) :

شیب آن زیاد و دارای بار رسوبی فراوان است. شاخه‌های کانالها و آبراهه‌ها مرتبا بر اثر سیلابهای ناگهانی تغییر می‌کند.

▪ سیستم رودخانه‌ای مئاندری :

جریان آب آرام و مرتب بوده و مواد با دانه بندی ریز را حمل می‌کنند. نهشته‌ها بر روی قسمتهای برآمده آبراهه‌ها جمع شده و نقطه برجسته‌ای را بوجود می‌آورند که نشانگر کاهش انرژی در طول زمان می‌باشد. برای هر رودخانه ، رژیم گسترش بر اثر رژیم مئاندری بوجود می‌آید که هر دو از قسمت بالای چشمه‌ها و رودخانه‌ها به سمت پایین آنها ، در طول زمان بوجود می‌آیند.

● محیطهای دریاچه‌ای (Lacustrine environments)

▪ نحوه شکل گیری نهشته‌ها در دریاچه : بجز در مورد دلتاها ، لایه بندی به صورت سطوح موازی و مشابه انجام می‌شود و نهشته‌ها تمایل دارند به صورت دایره‌های متحدالمرکز شکل گیری نمایند که در آنها اندازه ذرات از سواحل به طرف مرکز دریاچه کاهش می‌یابد.

▪ تاثیر تغییرات آب و هوایی بر رسوبات دریاچه‌ای: تغییرات آب و هوایی باعث تغییرات مهم در ترکیبات ژئوشیمیایی آب دریاچه شده و تغییرات فصلی نیز باعث ایجاد واروها (Varves) و رسوبات فصلی می‌شود. یک دوره آب و هوایی خشک باعث رکود و ایستایی آب ، به همراه تسریع در تبخیر یا افزایش غلظت آهن خواهد شد.

▪ فسیلهای دریاچه‌ای :

فسیلهای جانوری دریاچه در مقایسه با فسیل جانوری دریایی بسیار ناچیزند. فسیلهای جانوری دریاچه‌ها را بیشتر دو کفه‌ایهای آب شیرین و گاستروپودها به همراه ماهیها تشکیل داده‌اند. موجودات حفار به دلیل کمبود اکسیژن ، عموما کمیابند. گیاهان هم منحصرا در سواحل وجود دارند.

▪ نحوه تشکیل دریاچه :

دریاچه‌ها (Lakes) معمولا با انواع روندهای فرسایشی و تکتونیکی شکل می‌گیرند.

▪ فرورفتگی سنگ بستر بر اثر وزن یخچالها ، مسدود شدن آب حاصل از ذوب یخچالها بین قسمت یخ و انتهای رسوبات یخچالی (moraine).

▪ مسدود شدن آب یک رودخانه بوسیله گدازه ، یا صخره‌های گسل یا زمین لغزش (Land slide) ممکن است منجر به تشکیل دریاچه گردد.

▪ رسوبات دریاچه‌ای :

این رسوبات معمولا از رسوبات تخریبی ریزدانه تشکیل شده‌اند. اگر چه عمر کم اغلب دریاچه‌ها نقطه ضعفی جهت ارزش رسوب شناسی آنها بشمار می‌روند، ولی سرعت رسوبگذاری در آنها در ضبط جزئیات یک دور یا عصر (Epoch) بسیار سودمند می‌باشد.

▪ رنگ رسوبات دریاچه‌ای :

رنگ این رسوبات می‌تواند مشخص کننده محیط رسوبگذاری دریاچه باشد. شیلهای سیاه دریاچه نشانه رسوبگذاری در محیط احیایی در حالی که رنگ قرمز حاکی از محیط اکسیدان قوی می‌باشد. همانند نمونه‌هایی که در رسوبات پلایا (Playa) مشاهده می‌شود. در شرایط عادی رنگ این رسوبات اغلب خاکستری تا قهوه‌ای می‌باشد.

● رسوبات بادی (Aeolian sediments)

این رسوبات بیشتر از جنس ماسه‌های بادی بوده و اندازه دانه‌ها بین ۲ تا ۶% میلیمتر مشاهده می‌شوند. دانه‌ها بر اثر اصابت به یکدیگر مات (Fronsted) و گرد شده‌اند. تلماسه‌ها اغلب دارای ساختمان چینه بندی متقاطع (Cross bedding) می‌باشند.

▪ ساختمان چلیپایی (Cross bedding) :

این ساختمان اغلب به صورت تورفتگی به سمت بالا ، دیده می‌شود. این فرورفتگی ممکن است حتی به ۴۰ درجه نیز برسد. جهتهای تورفتگی به علت تغییرات جهت باد دارای تغییرات فروانی هستند.

▪ لس ( Loess ) :

در دوره کواترنری ، لسها (Loess) از نهشته‌های گرد و غباری دانه ریز ، با اندازه‌های ۰.۰۱۵ تا ۰.۴۴۵ میلیمتر ، تشکیل شده‌اند. این ذرات گرد و غبار مسافت بسیار زیادی را بوسیله بار پیموده‌اند. لسها معمولا بدون لایه بندی بوده و ممکن است، حاوی بقایای گاستروپودها و استخوانهای مهره داران باشند.

▪ ریپل مارک :

بر روی سطح تلماسه‌ها بوجود می‌آیند، اما هرگز فرم متغیر ندارند.

● محیطهای یخچالی (Glacial-environments)

▪ مورفولوژی یخچالها بسیار مشخص و روشن است. معمولا به صورت دره‌های U شکل ، سطوح مخطط ، تپه‌ها و سنگهای تقریبا کروی و غیره تظاهر می‌کنند.

▪ رسوبات یخچالی :

این رسوبات منشا ناحیه‌ای و محلی دارند و کانیهای بستر آنها از قبیل فلدسپاتها و کانیهای فرومنیزین به دلیل وجود درجه حرارت پایین ، تجزیه شده‌اند. دانه‌ها و ذرات ، زاویه‌دار و رسوبات نارس هستند. مواد رسوبی یخچالها که مورن (Moraine) نام دارد اغلب فاقد دانه بندی مشخص می‌باشند.

▪ نهشته رودخانه یخچالی (Fluvo glacial-deposites) :

رسوبات یخچالی مطبق (Stratified drift) توسط جدا شدن قسمتهای مذاب از یخچالها نهشته می‌شوند. بنابراین به آنها نهشته رودخانه یخچالی می‌گویند. این نوع بسیار شبیه رسوبات رودخانه هستند.

▪ تیل (Till) :

تیل مستقیما بوسیله یخچال نهشته می‌شود و کاملا بدون جورشدگی قطعات و دانه‌ها و بدون لایه بندی است. اندازه دانه‌های آن از رس (کمتر از ۲۵۶/mm۱) تا قطعاتی به بزرگی یک خانه متغیر است. وجود قلوه سنگها ، پاره سنگها و تخته سنگهای خراشیده شده می‌تواند دلیلی برای یخچالی بودن منشا رسوبات باشد.

▪ تیلیت (tillite) :

تیل در اثر سنگ زایی به تیلیت تبدیل می شود که به آن دیامیکیت (Diamicite) یا میکسیت (Mixite) نیز می‌گویند.

▪ فسیلهای یخچالی :

چوب عمده ترین نوع فسیل در رسوبات یخچالی است که در حین عبور یخچال از جنگلها در آن قرار می‌گیرد. انواع دیگر فسیلها در این رسوبات اغلب نایاب هستند.