مدت زمان رشد قد در نوزادان و نوجوانان

اولين مرحله رشد انسان دوران شيرخوارگي است که دو سال اول زندگي را شامل مي‌شود. در بدو تولد قد متوسط نوزاد 50 سانتي‌متر است. در دو سال اول زندگي 30 تا 35 متر افزايش قد ديده مي‌شود که اين ميزان در سال اول بيشتر يعني حدود 25 سانتي‌متر است. اين رشد سريع، ادامه رشد جنيني است و سرعت آن با افزايش سن کاهش مي‌يابد.

دومين مرحله رشد دوران کودکي از دو سالگي تا شروع بلوغ را دربرمي‌گيرد. دراين دوران کودک هر سال پنج تا هفت سانتي‌متر قد مي‌کشد که اين رشد در نزديکي رسيدن به سن بلوغ کاهش مي‌يابد.
سومين مرحله رشد دوران بلوغ است که طي اين دوران يک جهش رشدي وجود دارد. در اين مرحله پسران به‌طور متوسط 25 تا 30 و دختران 20 تا 25 سانتي‌متر قد مي‌کشند.
طي دوران بلوغ سرعت رشد قدي 8 تا 14 سانتي‌متر در سال است. حداکثر جهش رشد در دختران پيش از شروع عادت ماهيانه است و پس از آن دختران به طور متوسط 7 سانتي‌متر قد مي‌کشند. در پسران نيز حداکثر جهش رشد در مراحل انتهايي‌تر بلوغ ديده مي‌شود. با پيشرفت بلوغ به علت توليد و ترشح هورمون‌هاي جنسي، تدريجا صفحات رشد استخوان بسته مي‌شود و امکان افزايش قد پس از آن وجود نخواهد داشت. بنابراين اين باور که تا 25 سالگي قد مي‌کشيم به‌طور کامل غلط است.
سرعت رشد قدي در دختران، در کنار ديگر عوامل، به ميزان ترشح هورمون رشد و هورمون ج ن س ي استروژن نيز مربوط مي‌شود.
هورمون رشد باعث افزايش رشد، به خصوص در استخوان‌ها و غضروف مي‌شود، ولي هورمون ج ن س ي زنانه (استروژن) سبب بسته شدن مرکز رشد استخواني و کاهش رشد استخوان مي‌شود. به همين دليل است که بعد از شروع قاعدگي، سرعت رشد قدي در دختران کندتر مي‌شود و معمولاً قد دختران در اين زمان بيش از 6 سانتيمتر افزايش نمي‌يابد.
البته طول مدت رشد قدي در پسرها طولاني‌تر از دخترها است، به‌طوري که معمولاً مردها قد بلندتر از زن‌ها مي‌شوند. جهش رشد معمولاً در دختران (در حدود11- 10سالگي) حداقل 2 سال زودتر از پسران اتفاق مي‌افتد که مربوط به دوران بلوغ بوده و بسيار چشم‌گير است، به گونه‌اي که در مدت يک سال ميزان رشد 2 برابر مي‌شود.
جهش رشد قدي و حداکثر افزايش آن، معمولاً يک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق مي‌افتد. بهترين توصيه براي رشد قدي دختران نوجوان اين است که از توجه زياد به مطالب مربوط به جنسيت بپرهيزند، چرا که هيجانات جنسي باعث ترشح بيش‌تر هورمون‌هاي ج ن س ي و در نتيجه شروع زودتر قاعدگي و بلوغ زودرس مي شود. همانطور که در بالا اشاره شد،افزايش هورمون ج ن س ي زنانه و بلوغ زودرس باعث بسته شدن زودرس اپي فيز استخوان‌هاي بلند(مرکز رشد استخواني) و در نتيجه کوتاهي قد در دختران مي‌شود.
اين نکته مسلم است که مدتي پس از بلوغ و حداکثر حدود سن 20 سالگي رشد قدي متوقف مي‌گردد. امروزه تبليغات زيادي در دنيا و از جمله در کشور ما درباره‌ي افزايش دادن قد در جوانان به چشم مي‌خورد. با توجه به اين مسئله که پس از دوران بلوغ و بسته شدن مرکز رشد استخواني، احتمال افزايش قدي وجود نخواهد داشت، دروغين بودن چنين ادعاهايي مشخص مي‌شود. ضمناً برخي از افراد سودجو مدعي مي‌شوند که تزريق برخي هورمون‌ها يا ديگر مواد، از ترشح استروژن در بدن دختران نوجوان جلوگيري مي‌کنند و در نتيجه به مدت زمان رشد قدي آن‌ها اضافه مي‌گردد. اين نکته نيز از نظر علمي هنوز مورد اثبات قرار نگرفته و استفاده از اين مواد ممکن است ضررها و لطمات جبران ناپذيري را به بدن دختران وارد سازد. استفاده‌ي نابجا و نادرست از مکمل‌هاي غذايي اعم از ويتامين‌ها، املاح، پروتئين‌ها يا کربوهيدرات‌ها، چه به منظور افزايش رشد قدي و چه براي بدنسازي، بدون مشاوره با متخصص تغذيه يا پزشک ممکن است علاوه بر اينکه نتايج دلخواه را به ارمغان نياورد، موجب وارد آمدن لطمه‌ به سلامت و رشد و نمو افراد در حال رشد نيز گردد.
يادآوري مي‌شود که بسياري از املاح در جذب با يکديگر رقابت مي کنند، لذا مصرف نابجاي مکمل يک عنصر به جذب عنصر ديگر مي تواند براي بدن مضر باشد. همچنين مصرف زياد برخي از املاح و ويتامين‌ها، مسموميت‌زا و مختل‌کننده‌ي نظم بدن بوده و قابل توصيه نيستند. صدمات و لطماتي که با اجراي رژيم‌هاي نامناسب (که موادي را کمتر يا زيادتر از حد به بدن مي رسانند) به بدن وارد مي‌شود بسيار قابل اهميت و گاه غيرقابل جبران است.
ضايعاتي که بر کبد، کليه، دستگاه‌هاي حياتي بدن از جمله سيستم عصبي و دستگاه قلب و عروق ممکن است تحميل شود، بايد کاملاً مورد توجه باشد. در هر حال مشاوره با متخصصين تغذيه براي مادران باردار و شيرده و کودکان در حال رشد اهميت ويژه‌اي داشته و در موارد بسياري به رشد قدي و وزن‌گيري مناسب کودکان در حال رشد کمک شاياني مي‌کند.
- هورموني براي رشد
هورمون رشد از بخش جلويي غده هيپوفيز ترشح شده و وارد خون مي‌ شود و با اثر بر استخوان‌ ها، باعث رشد طولي استخوان ‌ها و بلندتر شدن قد مي ‌شود. ترشح هورمون رشد از غده هيپوفيز يك جريان دائمي و هميشگي نيست، بلكه اين هورمون به صورت دوره اي يا پريوديك ترشح مي ‌شود و ميزان آن در خون، در طول شبانه ‌روز تفاوت دارد و تحت تاثير عواملي ترشح آن افزايش مي ‌يابد.
خوابيدن، ورزش كردن ، گرسنگي، سرما ، اعمال جراحي ، شوك ‌هاي عصبي و خوردن غذاهاي پروتئيني باعث مي ‌شود كه هورمون رشد بيشتر ترشح شود. در واقع هورمون رشد يك خاصيت فيزيولوژيك مهم دارد كه از كاهش غلظت گلوكز (قند) خون جلوگيري مي‌ كند تا آن را براي نياز سلول‌ هاي مغزي حفظ كند. بنابراين كاهش غلظت
مدتي پس از بلوغ و حداکثر حدود سن 20 سالگي رشد قدي متوقف مي‌گردد
گلوكز به هنگام گرسنگي و ورزش سبب افزايش ترشح هورمون رشد در خون مي ‌شود.
در حين خواب عميق نيز بيشترين مقادير هورمون رشد ترشح مي ‌شود. در دوران كودكي، ترشح کافي هورمون رشد اهميت زيادي دارد، زيرا مقادير متناسب آن سبب رشد طبيعي كودك مي ‌شود و كاهش آن به كوتاهي قد و كاهش رشد كودك منجر مي ‌شود.
از طرف ديگر افزايش ترشح هورمون رشد نيز در سنين كودكي، باعث رشد و بلند قدي غير طبيعي و غول‌ پيكري وي مي ‌شود و عارضه‌اي به نام "ژيگانتيسم" را به وجود مي ‌آورد. حتي بعد از سنين رشد كه صفحات رشد استخوان ‌ها بسته مي‌ شوند، با افزايش ترشح هورمون رشد، اگرچه طول استخوان‌ ها افزايش نمي ‌يابد، اما قطر استخوان‌ها زياد شده و درشت هيکلي در ناحيه فك، پيشاني، دست و پاها عارضه ‌اي را به وجود مي‌ آورد كه "آكرومگالي" ناميده مي ‌شود.
● علل کوتاهي قد
دو علت شايع براي کوتاهي قد وجود دارد.
علت اول کوتاهي قد ژنتيک است. در اين حالت کودک کوتاه قد است زيرا پدرو مادر کوتاه قد بوده‌اند. در اين کودکان رشد طبيعي است و سن استخواني کودک نسبت به سن تقويمي عقب نيست. سن استخواني در واقع نشان‌دهنده سن بيولوژيک واقعي کودک است. به‌عنوان مثال اگر کودکي 10ساله، سن استخواني هفت تا هشت ساله داشته باشد نشان‌دهنده يک اختلال يا بيماري در کودک است. کم‌کاري تيروييد، کمبود هورمون رشد، سوءتغذيه و بيماري‌هاي دستگاه گوارش مي‌تواند عامل عقب افتادن سن استخواني نسبت به سن تقويمي کودک باشد.migna.ir
دومين علت شايع کوتاهي قد، تاخير سرشتي در رشد است. در اين کودکان از سن دو سالگي کوتاهي قد ديده مي‌شود و اين در حالي است که پدر و مادر کوتاه قد نيستند. سرعت رشد کودک در سال تقريبا طبيعي است ولي سن استخواني عقب است. درواقع قد کودک براي همان سن استخواني مناسب است ولي نسبت به سن تقويمي، کوتاه است. بلوغ دراين کودکان با تاخير همراه است. علاوه براين دو علت شايع، علل ديگري مانند بيماري عمومي مانند سوءتغذيه، کمبود ويتامين‌هاي ‌D و کلسيم که موجب نرمي استخوان مي‌شوند، بيماري سلياک که به حساسيت به پروتئين گندم منجر مي‌شود، بيماري‌هاي مزمن مانند کم‌خوني، بيماري‌هاي التهابي و... نيز مي‌توانند موجب کوتاهي قد شوند.
● درمان کوتاهي
قد پس از تشخيص علت کوتاهي قد بايد درمان مناسب صورت گيرد. براي مثال اگر کم‌کاري تيروييد وجود دارد، بايد درمان شود. تشخيص کمبود هورمون رشد تا زماني که کم‌کاري تيروييد به طور کامل اصلاح نشود، امکان‌پذير نيست. چون در حضور کم‌کاري تيروييد، ترشح هورمون رشد از غده هيپوفيز، کاهش مي‌يابد. يا اگر سوءتغذيه وجود دارد بايد اصلاح شود.
به اين مفهوم که هورمون رشد به طور کافي ترشح مي‌شود ولي نمي‌تواند اثر کند. يا اگر بيماري‌ سلياک وجود دارد، حذف مواد غذايي حاوي اين پروتئين از رژيم غذايي ضروري است. در غير اين صورت درمان‌هاي ديگر موثر نخواهد بود.
امروز هورمون رشد انساني با استفاده از مهندسي ژنتيک ساخته مي‌شود که قيمت بسيار گراني دارد. مدت درمان با هورمون رشد که به صورت تزريقي انجام مي‌شود بهتر است هر شب صورت گيرد. مدت درمان اغلب طولاني است و تا زماني که رشد متوقف شود، درمان ادامه مي‌يابد.
در برخي موارد ممکن است درمان پس از يک تا دو سال قطع شود و ترشح هورمون رشد با پيشرفت بلوغ طبيعي شود. درمان با هورمون رشد پس از تشخيص قطعي کمبود هورمون رشد تنها در صورتي موثر است که صفحات رشد استخواني باز باشند. يعني پيش از بلوغ يا اوايل بلوغ، در زماني که صفحات رشد در حال بسته شدن هستند، درمان با هورمون رشد به هيچ‌وجه موثر نيست.
براي بررسي‌ تناسب قد کودک بايد ارزيابي قد کودک به طور مرتب انجام شود. براي اين ارزيابي بايد به پرسش‌هاي زير پاسخ داده شود.
▪ آيا کودک شما کوتاه قد است؟
▪ سرعت رشد کودک به چه ميزان است؟
▪ آيا عدم تناسب ميان رشد اندام‌ها و تنه وجود دارد؟
▪ آيا قد و وزن کودک متناسب است؟
▪ آيا کودک شما اختلال رشد در دوران جنيني داشته است و وزن او در موقع تولد کم بوده است؟
درمان با هورمون رشد اغلب بدون عارضه است و به ندرت ممکن است موجب افزايش فشار داخل مغزي خوش‌خيم، التهاب لوزالمعده و تنگي کانال عصب در مچ دست شود. استفاده از هورمون رشد تا زماني که صفحات رشد بسته نشده است مي‌تواند در درمان کوتاهي قد ميسر باشد. در برخي از کودکان ممکن است براي به تاخير انداختن بلوغ براي بازماندن صفحات رشد از داروهاي متوقف ‌کننده بلوغ همزمان با هورمون رشد استفاده شود.
رژيم غذايي مناسب به خصوص مصرف کافي پروتئين، مواد لبني و ميوه و ورزش مستمر در رشد قدي تاثير موثري دارند، به خصوص در کودکاني که تحت درمان با هورمون رشد هستند.
كمبود روي و كوتاهي قد
عنصر روي يكي از مواد معدني مورد نياز بدن است كه پس از آهن، بدن بيشترين نياز را به آن دارد. اين عنصر كمياب در بدن نقش‌ هايي حياتي دارد و كمبود آن سبب خستگي و ضعف، كوتاه قدي، عوارض پوستي و ديررس بودن صفات ثانويه جنسي مي ‌شود.
در كشور ما يكي از دلايل مهم كوتاهي قد در كودكان و نوجوانان، كمبود روي است كه بيشتر ناشي از جذب ناكافي اين عنصر است. غلات و نيز غذاهاي حيواني مانند گوشت و تخم ‌مرغ ، لبنيات و غذاهاي دريايي مثل ماهي و ميگو سرشار از روي هستند. مصرف نان‌ هايي كه به خوبي تخمير نشده‌اند يا در تهيه آنها از جوش شيرين استفاده شده است، از جذب روي و املاح معدني ديگر جلوگيري مي کنند و باعث كوتاهي قد در جوانان مي شوند. در واقع در غلات و به ويژه پوسته آن ها ماده‌اي به نام فيتات وجود دارد كه مانع جذب روي است. ولي در اثر تخمير، تجزيه مي‌ شود و از بين مي‌ رود.
با اين تفاسير درمي ‌يابيد كه مصرف نان‌ هايي كه به روش سنتي تهيه مي ‌شوند و به خوبي تخمير مي‌ شوند، بهترين منبع روزانه براي تامين روي هستند. امروزه مكمل‌
استفاده‌ي نابجا و نادرست از مکمل‌هاي غذايي اعم از ويتامين‌ها، املاح، پروتئين‌ها يا کربوهيدرات‌ها، چه به منظور افزايش رشد قدي و چه براي بدنسازي، بدون مشاوره با متخصص تغذيه يا پزشک ممکن است علاوه بر اينکه نتايج دلخواه را به ارمغان نياورد، موجب وارد آمدن لطمه‌ به سلامت و رشد و نمو افراد در حال رشد نيز گردد.
هاي روي به صورت شربت ‌هاي در داروخانه‌ ها وجود دارند كه پزشكان براي كودكاني كه دچار كوتاه قدي و تاخير رشد هستند، تجويز مي‌ كنند. علاوه بر روي، ويتامين‌ها و مواد معدني ديگر همچون ويتامينA ، B12 ، آهن و كلسيم براي رشد قد ضروري هستند.
*سوالات مرتبط
يکي از دغدغه هاي خيلي افراد امکان رشد قد پس از بلوغ است. خوب البته پوشيدن کفش هاي پاشنه بلند يکي از اين راه هاست اما تکنيک هاي مُد خاصي وجود دارد که اگر درست رعايت شوند به بلندتر ديده شدن قد کمک مي کنند.
سعي ما بر اين بوده که به سوالات مربوط به اين موضوع تا حد امکان پاسخ دهيم و از شما نيز تقاضا داريم نظرات و تجربيات خود را در بخش نظرات مطرح کنيد.
1- چه عواملي بر رشد قد انسان تاثير دارند؟
قد با مجموعه پيچيده اي از ژنتيک و محيط تعيين مي شود. قانون اصلي آن را مي توان به شکل زير تعريف کرد: (ژنتيک + هورمون ها + تغذيه) - استرس
2- چه زمان قد کشيدن ما متوقف مي شود؟
از نظر ژنتيکي طوري برنامه ريزي شده ايم که پس از اتمام دوران بلوغ قد کشيدن متوقف شود. در اين نقطه، فعل و انفعالات پيچيده ژن ها، موادمغذي و هورمون ها به اوج خود مي رسد. وقتي ژن ها با همکاري هم رشد بدن را به نقطه اي رساندند که قادر به توليد مثل باشد، هدف رشد به اتمام رسيده است. اين اتفاق به طور متوسط در سن 16 سالگي براي دختران و 18 سالگي براي پسران مي افتد.
3- آيا پس از اتمام دوران بلوغ هم قدمان بلندتر مي شود؟
شواهد بسيار کمي از رشد قد بعد از دوران بلوغ ديده شده است. انسانها معمولاً در دوران کودکي سريعترين رشد را دارند. همچنين در دوران بلوغ نيز به خاطر جهش هاي رشد، رشد سريعي دارند.
4- جهش هاي رشد چيستند؟
جهش رشد اصطلاحي است که براي افزايش سريع قد و وزن به کار مي رود که معمولاً در دوران بلوغ اتفاق مي افتد. کودکان در دوران نوجواني به بالاترين حد قد دوران بزرگسالي خود مي رسند. اين رشد قابل توجه، از قسمت هاي خارجي بدن شروع شده و به قسمت ها داخلي تر ادامه مي يابد. دست ها و پاها اولين جاهايي هستند که بزرگ مي شوند. نياز به کفش هاي تازه اولين نشانه تجربه جهش رشد است. دومين ناحيه بدن، طول پاها و دست ها است که بلندتر مي شود. و آخر ستون فقرات ما رشد مي کند. آخرين رشد پهن تر شدن سينه و شانه ها در پسران و پهن شدن لگن و ران ها در دختران است.
5- چه نوع رژيم غذايي به افزايش قد کمک مي کند؟
يک رژيم غذايي سرشار از موادمغذي که شامل ميوه ها و سبزيجات، لبنيات، سيريال، گوشت و ميزان کافي آب باشد موجب تقويت فرايند طبيعي افزايش قد مي شود.
6- آيا خواب در رشد انسان تاثير دارد؟
بهره بردن از ميزان کافي خواب براي عملکرد خوب هورمون هاي رشد ضروري است. نداشتن خواب کافي مي تواند ميزان هورمون رشدي که بدن توليد مي کند را کاهش دهد.
7- هورمون هاي رشد چيستند؟
هورمون رشد انسان ماده اي است که توسط ساختاري نخود مانند که در عمق مغز درست پشت چشم ها وجود دارد توليد مي شود. اين ماده معمولاً طي ساعات اوليه خواب و پس از ورزش توليد مي شود. عملکرد اين هورمون ها تحريک و تقويت رشد در بدن انسان تا اتمام دوران بلوغ است.
8- آيا مصرف هورمون رشد باعث بلندتر شدن قد مي شود؟
مصرف هورمون رشد فقط طي سالهاي شکل گيري موثر هستند. مصرف بيش از حد آن به صورت مصنوعي موجب رشد غيرطبيعي و نامناسب مي شود. اين واژه توسط توليدکننده هاي مختلف مورد استفاده و سوءاستفاده براي فروش محصولات خود که ادعاي تقويت رشد را دارند، قرار گرفته است. واقعيت اين است که فروش داروهاي هورمون رشد شديداً تحت کنترل است و فقط توسط متخصين تجويز مي شود.
9- آيا داروهايي وجود دارد که به افزايش قد پس از بلوغ کمک کند؟
هيچ دارويي وجود ندارد که موجب افزايش قد پس از دوران بلوغ شود. محصولات زيادي در بازار امروز همچنين ادعايي دارند اما همه آنها هيچ سند و مدرک علمي نداشته و فاقد اعتبارند.
10- آيا تمرينات کششي به افزايش قد کمک مي کند؟
برخي تمرينات کششي به افزايش قد در دوران بلوغ کمک مي کند. پس از دوران بلوغ، اين تمرينات فقط به اصلاح فرم و شکل بدن افراد بزرگسال کمک مي کند. در خيلي افراد قوز پشت موجب کوتاه نشان دادن قد مي شود و در همه سنين مي توان با اصلاح چنين مشکلاتي قد را تا چندين سانتيمتر بالاتر برد.
11- آيا تنفس صحيح بر افزايش قد تاثير دارد؟
تنفس صحيح باعث مي شود اکسيژن لازم براي رشد در اختيار بدن قرار گيرد. فقط تنفس عميق تنفس موثر به شمار مي رود.
12- چطور مي توان با عمل جراحي قد را بلندتر کرد؟
عمل هاي جراحي زيبايي افزايش قد پاها مي تواند تا چندين سانتيمتر قد را بلندتر کند که البته عملي بسيار پيچيده، گران و دردناک است که نياز به زمان ريکاوري طولاني دارد. در برخي مراکز ابتدا ارزيابي مي کنند که بيمار تحمل دوران ريکاوري را دارد يا خير بعد به انجام عمل مي پردازند.
13- قد متوسط براي مردان و زنان چه ميزان است؟
قد متوسط به نسبت محل زندگي افراد متفاوت است. يک فرد با قد متوسط در هلند شايد در ژاپن بلندقد به حساب آيد.
14- آيا درست است که نسل حاضر از نسل هاي قبلي بلندقدتر شده است؟
به نظر مي رسد که بين رشد اقتصادي و قد انسانها ارتباط مستقيم وجود دارد. يک زماني تصور مي شد که آسيايي ها کوتاه قد هستند اما امروز به نظر مي رسد که قد متوسط چيني ها و ساير آسيايي ها به طرز قابل توجهي بالا رفته است. رشد انسان به تسهيلات پزشکي، مراقبتي و غذايي بهتر پاسخ مي دهد.
15- وزن ايدآل باتوجه به قد چه ميزان بايد باشد؟
با حساب تخميني وزن ايدآل مردها به طريق زير محاسبه مي شود: براي 152 سانتيمتر اول وزن بايد 48 کيلوگرم باشد. و براي هر 2/5 سانتيمتر اضافه 2 کيلو و 700 گرم به آن اضافه مي شود.
وزن ايدآل خانم ها نيز به اين طريق محاسبه مي شود: براي 152 سانتيمتر اول وزن بايد 45 کيلوگرم باشد و براي هر 2/5 سانتيمتر اضافه 2 کيلو و 200 گرم اضافه مي شود.
16- آيا بدنسازي از رشد قد جلوگيري مي کند؟
هيچ دليل و مدرکي براي اثبات اين گفته وجود ندارد. افرادي مثل ديويد رابينسون، شاک اونيل، آرنولد شوارتزنگر و بسياري ديگر هستند که بدنسازي را از سنين پايين شروع کردند و بااينحال قدي بالاتر از حد متوسط داشتند.
 17- قدگرايي چيست؟
قدگرايي نوعي تمايز براساس قد انسان است که به خاطر اندام بلند يا کوتاه کسي به او لقب داده مي شود. افراد کوتاه قد معمولاً در فرصت هاي شغلي از مزاياي کمتري برخوردارند. براي اکثر خانم ها قد مردان در جذابيت آنها نقش بسيار مهمي ايفا مي کند. همچنين يکي از علل زمينه اي قتل عام رواندا به شمار مي رود که در آن تقريباً يک ميليون انسان کشته شد. باور بر اين است که يکي از دلايل اينکه قدرت سياسي توسط بلژيکي ها به اقليت توتيس داده شد به خاطر قد بلند آنها بوده است که آنها را به نظر برتر و شايسته تر براي حکومت نشان مي داده است.
کانديداهاي قدکوتاه در انتخابات هم شانس کمتري دارند. از 54 انتخابات رياست جمهوري امريکا فقط 13 کانديداي پيروز از بقيه کانديداها کوتاه تر بوده اند.
18- آيا فضانوردان در فضا قدبلندتر مي شوند؟ ازآنجا که در فضا جاذبه وجود ندارد، استخوان فضانوردان کمتر به هم فشار آورده و درنتيجه به خاطر اين واقعيت قد آنها کمي بلندتر مي شود.
نی‌نی‌بان جدیدترین و بهترین مطالب خود را در تلگرام و از طریق سه کانال «راهنمای بارداری»، «کودک‌یاری» و «سلامت جنسی» در اختیار شما قرار می‌دهد.