جایی برای آرامش روح

بزرگ ترین سوپرمارکت فرهنگی در قلب تهران

«فروشگاه مرکزی شهر کتاب» از معدود مکان‌های عام‌المنفعه‌ای است که به خوبی توانسته از حضور «چهره‌ها» برای تولید آگاهی در مردم عادی استفاده کند. برخلاف موارد بسیاری که از چهره‌ها استفاده ابزاری شده شهرکتاب از نوادر مکان‌هایی است که به شعور مخاطب احترام می‌گذارد و با انتخاب مناسب چهره‌های فرهنگی، هنری، ادبی و اندیشه می‌داند چه می‌کند و می‌داند به کجا می‌خواهد برود. حضور همین چهره‌های ماندگار است که موجب رخداد رویدادهای خبری متعددی در شهرکتاب شده.

فروشگاه مرکزی شهر کتاب وابسته به موسسه شهر کتاب - و نه شهرداری تهران- سوپرمارکتی فرهنگی‌ ا‌ست. سابقه فعالیت این موسسه به حدود یک دهه می‌رسد اما فعالیت در استانداردی که فروشگاه مرکزی سرلوحه خود قرار داده، حاصل برآیند چندین سال تحقیق و پژوهش میدانی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای درجه یک دنیا و مشاهده‌های میدانی است. به گفته مدیریت داخلی فروشگاه مرکزی شهر کتاب: «تحقیقات مربوط به راه‌اندازی فروشگاه مرکزی از یک سال قبل از افتتاح آغاز شد و برای رعایت تمام استانداردهای مربوط به یک سوپرمارکت فرهنگی به نقاط مختلف دنیا سفر و فروشگاه‌های زنجیره‌ای سراسر دنیا را از نزدیک رصد کردم.»

«موسسه شهر کتاب» ۶۰ شعبه دارد که ۴۰ شعبه آن در تهران و ۲۰ شعبه در کلانشهرهای دیگر دایر است و هریک طبق استاندارد موسسه به فعالیت فرهنگی خود مشغول است.

کافه فروشگاه مرکزی شهر کتاب، شب چله، ساعت ۱۷

کافه دنج و چهارگوش شهر کتاب رویدادهای بسیاری را به خود دیده است. کاربرد این کافه دیگر از نام خود فراتر رفته و کم‌کم دارد تبدیل می‌شود به محلی برای تبادل فرهنگ و اندیشه؛ کافه‌ای که ساعت پنج‌عصر بعضی روزها پر می‌شود از مردمی که به هنر و ادبیات علاقه‌مند هستند. امشب هم کافه پر از جمعیت شده. با اینکه امشب شب یلداست باز هم مردم حاضر در کافه ترجیح دادند با دانه‌های سرخِ انارِ آگاهی به استقبال یلدای امسال بروند. میهمان امشب شهر کتاب اسماعیل جنتی، شاعر، نویسنده و گوینده رادیوست. تقریبا حضور هفته‌ای یک میهمان شاخص و فرهیخته در اینجا، سیاست ثابت و کاربردی فروشگاه مرکزی شهر کتاب است. دعوت از کسانی که از لحاظ تصویری چهره معروفی محسوب نمی‌شوند اما نام‌شان بسیار شهره است از اهداف فروشگاه است. مژگان امجد مدیر داخلی فروشگاه مرکزی برنامه‌های جنبی موسسه شهرکتاب را تشریح می‌کند: «این برنامه‌ها برای دو گروه سنی کودکان- نوجوانان و بزرگسالان برگزار می‌شود. برگزاری «نقاشی و قصه‌گویی» مهم‌ترین برنامه برای قشر کودک و نوجوان است. در این برنامه شرایطی فراهم کردیم که بچه‌ها بیایند و قصه بشنوند. البته قصه‌گو تمام قصه را تعریف نمی‌کند، بخشی از آن را نگه می‌دارد و ما از کودکان می‌خواهیم به ابتکار خودشان قصه را تمام کنند. این بخش از کار جذابیت بالایی دارد چون فهمیدیم کودکان واقعا تخیلی قوی دارند. برای بزرگسالان هم «دیدار با اهل قلم» جزو برنامه‌های ثابت و مداوم این فروشگاه است.»

● فلاش بک: شب تاسوعا؛ پرده‌خوانی مرشد محسن میرزا

پرده‌خوانی مرشد محسن میرزاعلی هم در آستانه عاشورا و سالگرد تراژدی کربلا با استقبال زیادی مواجه شده. کسانی که نشسته‌اند همه از مردم عادی هستند. کسانی که یا اتفاقی به فروشگاه آمده‌اند و با دیدن پوستر برنامه در کافه نشسته‌اند یا از طریق پیامک مطلع شده‌اند و برای حضور آمده‌اند، کسانی هستند که می‌خواهند عاشورا را به گونه‌ای دیگر پاس بدارند.

امجد درباره چرایی برگزاری این برنامه می‌گوید: «علاوه بر نشست‌های روتین شهرکتاب که تقریبا سعی می‌کنیم هفته‌ای یک نشست تخصصی برای مردم داشته باشیم، طرح فرهنگی دیگری هم داریم که به «برنامه‌های مناسبتی» معروف است. مثلا به مناسبت «پایان سرایش شاهنامه» برنامه «شاهنامه‌‌خوانی» داشتیم. در ماه رمضان «پرده‌خوانی» توسط مرشد سعیدی را داشتیم. وقتی دیدیم مردم استقبال می‌کنند برای عاشورای امسال هم تصمیم گرفتیم عاشورا را به گونه‌ای دیگر برای مردم تصویر کنیم، بنابراین پرده‌خوانی را که از هنرهای اصیل اسلامی-ایرانی ماست برای گرامیداشت این سوگ بزرگ انتخاب کردیم.» او تاکید می‌کند: «سعی ما این است تمام مراسم شاخص مذهبی- ملی خود را که گنجینه‌ای بسیار غنی است در قالب پرده‌خوانی، مثنوی‌خوانی، خیام‌خوانی، شاهنامه‌خوانی و... به مردم‌مان معرفی کنیم.»

● قهوه و موسیقی؛ موسیقی کلاسیک با شوپن‌شناسی

در برنامه «قهوه و موسیقی» از کارشناسان موسیقی دعوت می‌شود، بیایند و با زبانی همه‌فهم به مردم درباره موسیقی توضیح بدهند. یکی از برنامه‌های شهر کتاب در این زمینه معرفی موسیقی کلاسیک خارجی بود که با استقبال زیاد مردم مواجه شد. به گفته امجد: «ما این دوره را با «شوپن» آغاز کردیم. حین پخش موزیک هم تصاویری از اجرای او پخش می‌شد. همزمان با هر برنامه بروشورهایی مرتبط با آن تهیه و بین مردم توزیع می‌کنیم تا مردم اطلاعات بیشتری درباره برنامه به دست آورند. مردم می‌آیند در کافه می‌نشینند، هم قهوه می‌خورند هم به این نشست‌ها و برنامه‌ها گوش می‌دهند. از طرح‌های آتی فروشگاه، نمایشنامه‌خوانی و تئاتر خیابانی در داخل فروشگاه را در برنامه داریم و تمام این برنامه‌ها را با توجه به بضاعت خود برگزار می‌کنیم.»

● بخش گالری آثار هنری فروشگاه

فروشگاه مرکزی شهر کتاب بخشی دارد به نام گالری اثرهای هنری که در آن آثار نقاشان، مجسمه‌سازان و سایر استادان هنر را قرار داده و گاه در معرض فروش هم گذاشته می‌شود؛ آثاری از «آیدین آغداشلو»، «بهرام دقیقی»، «حسین ماهر» و عکس‌هایی از عکاسان مطرح، مجسمه‌های سنگی «نادره حکیم‌الهی» و... با این هدف که یکی در حین خرید پاک‌کن یا نوشت‌افزار با این آثار هنری آشنا شود. امجد فلسفه این کار را در این می‌داند که اغلب مردم ما وقت چندانی برای مراجعه به گالری‌ها و دیدن آثار فاخر هنری صرف نمی‌کنند: «ما شرایطی فراهم کردیم که اینجا بتوانند با این آثار و گاه با خالقان آن از نزدیک آشنا شوند. ما این آثار را برای فروش گذاشتیم اما معمولا کارها‌ گران و از قدرت خرید مردم خارج است. هدف ارایه آثار در اینجا، فروش نیست. قصد هنرمندان هم فروش صرف نیست. هدف ما معرفی کار، شناساندن آنان و نشان دادن این فرهنگ به مردم است. در کنار تمام اینها مشاوران فرهنگی نیز داریم.»

● بخش کودک و نوجوان بسیار اهمیت دارد

امجد می‌گوید: «بخش کودک و نوجوان برای من بسیار حایز اهمیت است چون معتقدم هرچه برای کودک و نوجوان انجام دهیم نتیجه خواهد داشت زیرا بزرگسالان آنچه باید و شاید را گرفته‌اند و این کودکان و نوجوانان هستند که باید خوب پرورش داده شوند. به همین منظور برای ارایه هرچه بهتر خدمات‌مان به کودکان و نوجوانان همیشه از مشاوران فرهنگی کمک گرفته‌ام. به این صورت که در انتخاب کتاب، محصولات فرهنگی و نحوه ارایه کارهای فرهنگی به کودکان... مشاوران خوبی داریم و از راهنمایی‌‌ها و مشاوره‌های اعضای شورای کتاب و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بسیار بهره‌مند شدیم.»

● با مردم تعامل نزدیکی داریم

امجد درباره ارتباط فروشگاه با مردم می‌گوید: «برای دریافت نظرها و پیشنهادهای مردم فرم‌های نظرسنجی را میان آنان توزیع می‌کنیم. نظرهای ارایه‌شده مردم بررسی می‌شود. از آنجا که در قالب طرح‌ فرمان خاصی حرکت می‌کنیم تمام این نظرها قابلیت اجرایی ندارند. پیشنهادها بیشتر در حوزه بزرگسالان ارایه می‎شود چون با اینکه والدین تمام سعی خود را برای ارتقای آموزشی فرزندان صرف می‌کنند با این حال هنوز در حوزه کودک و نوجوان چهره‌های شاخص فرهنگی و ادبی را نمی‌شناسند. اجرای این برنامه‌ها برای تمام گروه‌های سنی با زحمت زیادی انجام می‌شود. ما از بزرگسالان بازخوردهای خیلی خوبی دریافت کردیم و با توجه به اینکه در حوزه کودک و نوجوان هم از تاپ‌ترین چهره‌های ادبی و هنری دعوت می‌کنیم اما با استقبال چندانی از جانب نوجوانان مواجه نشدیم. جالب است بدانید که در برنامه نوجوانان هم این بزرگسالان هستند که شرکت می‌کنند در حالی که ما برای نوجوانان اطلاع‌رسانی می‌کنیم.»

او در پاسخ به اینکه چرا دارد این اتفاق می‌افتد؟ می‌گوید: «درباره چرایی این عدم استقبال حرف نمی‌زنم فقط تجربه‌ای را که خودمان داشتیم شرح می‌دهم. ما اینجا حتی برای نوجوانان فرم عضویت و نظرسنجی متفاوتی طراحی کردیم. اما نمی‌دانم چرا نوجوانان به هیچ یک از برنامه‌ها پاسخ ندادند. شاید دغدغه نوجوانان بازی‌های هیجان‌انگیز رایانه‌ای باشد تا نشستن پای صحبت‌های هوشنگ مرادی‌کرمانی در کافه شهر کتاب. نمی‌دانم. ما همه با قصه‌های مجید کیف کردیم اما انگار نوجوانان این دوره جذب این چیزها نمی‌شوند. به همین دلیل است که برنامه‌های بخش نوجوان ما از آن شور و حالی که بخش کودک و بخش بزرگسال برخوردار است بهره‌مند نشده است.»

طبقه پایین فروشگاه مرکزی شهر کتاب اختصاص دارد به کودکان؛ فضایی شاد و کاملا کودکانه که با قفسه‌های پر از کتاب‌های قصه و کتاب‌های نقاشی به استقبال کودکان می‌آید و آنان را به سرزمین دانایی می‌برد. امجد می‌گوید: «از مدارس با ما تماس می‌گیرند. مدیران مدارس علاقه‌مند هستند بچه‎های مدرسه را به اینجا بیاورند و به صورت گردش علمی روز متفاوتی را برای آنان فراهم کنند. بخش پایین که کودکانه است فضایی‌ است که تمام برنامه‌های فرهنگی کودکان آنجا برگزار می‌شود. حتی پیش آمده مهدکودک‌ها آمدند و روزی را اینجا سپری کردند. درباره مهدها آنان ما را پیدا کردند نه ما.»

● کافه‌ای فراتر از کافه

فروشگاه مرکزی شهر کتاب در چند بخش طراحی شده است: بخش کتاب، کافه، سی‌دی، صنایع دستی، نوشت‌افزار، محصولات فرهنگی کودک و نوجوان و بخش آموزش. مدیر داخلی فروشگاه مرکزی درباره سایر خدمات اینجا می‌گوید: «در بخش کتاب قصد داریم تعداد بیشتری از عناوین مختلف داشته باشیم. اینجا مال همه مردم است نه برای قشر خاص. ما انتخاب مخاطب نداریم همه باید بتوانند وارد شوند و هر تقاضای فرهنگی دارند پاسخ بگیرند. کتاب‌ها تخصصی نیستند، عمومی هستند و سعی داریم برای تمام سلیقه‌ها کتاب عمومی ارایه و بیشتر تقاضای مردم را پوشش دهیم. در بخش موسیقی، موسیقی کپی‌شده نداریم، تمام سی‌دی‌ها اورژینال است. کافه فروشگاه را هم به امکانات ویژه‌ای مجهز کردیم و مردم می‌توانند بدون اینکه پولی پرداخت کنند از اینترنت وایرلس آن استفاده کنند. ضمن اینکه تمام برنامه‌های فرهنگی هم در کافه برگزار می‌شود. محیط اینجا خیلی آرامش‌بخش است، سعی کردیم فضایی باشد که اگر مردم می‌خواهند از تشنج و ترافیک شهری به فضایی آرام پناه ببرند اینجا را انتخاب کنند. ما شرایطی فراهم کردیم که حتی مردم بیایند و کتاب دلخواه‌شان را بدون اینکه بخرند اینجا بنشینند و مطالعه کنند. بارها شده آدم‌ها آمدند اینجا کتابی را خواندند و علامت گذاشتند و رفتند و فردا بازگشتند و اگر کتاب فروخته نشده باشد از ادامه دیروز کتاب را مطالعه کردند. ما مانع این کار نمی‌شویم.»

● اینجا عام‌المنفعه است

از امجد درباره مالکیت شهر کتاب می‌پرسم. می‌گوید: «برخلاف تصور عموم اینجا به شهرداری تهران تعلق ندارد. فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهر کتاب غیرانتفاعی و عام‌المنفعه هستند و پیشنهادهای فرهنگی خود را به نهادهای مختلف مردمی مثل شهرداری ارایه می‌دهند. شهرداری فضاهای شهری را در اختیار ما قرار می‌دهد مشروط بر اینکه فقط در قالب فضای فرهنگی اداره شود. بعد از واگذاری فضای شهری، شهر کتاب بدون آنکه بودجه‌ای دریافت کند خودش به صورت خودکفا موظف است هزینه‌هایش را تامین کند. بهتر است بدانید شهر کتاب تمام درآمدش را صرف تاسیس شعبه‌های جدید می‌کند. بر این باور هستم اگر فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهر کتاب حمایت مالی شوند مسلما قوی‌تر عمل می‌کنند. با این حال ما راضی هستیم. کم‌کم داریم شناخته می‌شویم. بیان اینکه این حمایت مالی در چه فرمانی باشد تخصص من نیست.

● چیدمان «ویترین» شهر کتاب یک شیوه بیان است

ویترین متفاوت فروشگاه مرکزی شهر کتاب، از دیگر جاذبه‌های این فروشگاه است که بر ارزش خبری این مکان می‌افزاید. ویترین این فروشگاه در مناسبت‌های متعدد ملی-مذهبی به شکل متفاوتی تزیین می‌شود. مدیریت این مرکز می‌گوید که ویترین متناسب با مناسبت‌های مختلف و نه با فرمی که تکراری شده و کلیشه است و چشم به آن عادت کرده، چیده می‌شود. با وجود وقت‌گیری و پرهزینه بودن، ما می‌خواهیم مناسبت‌ها را با ویترین به مردم معرفی کنیم. به نظرم احترام به مردم است. ویترین برای ما شیوه بیان و مفهوم‌رسان است. یک نگاهی در چیدمان ویترین‌هایمان قرار دادیم و در روزهای بدون مناسبت هم آن را با کتاب تزیین می‌کنیم. با اینکه کار پرهزینه‌ای است اما ما این شیوه بیان را رها نخواهیم کرد.»

ستاره جاوید