زیر مجموعه های فرش ایران

غیر از فرش ,بافته های دیگری نیز در مناطق مختلف ایران تولید می شوند

● چنته وکیف دستی

این نوع کیف کاربردهای گوناگونی دارد وبرای حمل اشیایی چون زیور آلات شخصی ، آینه ولوازم دوخت ودوز وتعمیر ،‌پول‌،تنباکو، نوشت افزار،‌کاغذ

وحتی قرآن مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر کیف کاربرد متفاوت ودر عین حال انتشار ویژه‌ای دارد. برای مثال کیف های مخصوص حمل پول برای بهتر نگاه داشتن سکه و اسکناس در قسمت فوقانی خود جمع شده وگره می‌خوردواز دیگر کیف‌ها بزرگتر است. کیف‌های مخصوص جمع آوری مالیات از بزرگترین انواع این کیفها است.

● کلای چرق" کیف های مخصوص دیرک چادر

این نوع کیفها به شکل پوششی آستین مانند برای حمل مجموعه‌ای از دیرکهای چادرها به هنگام کوچ به کار می‌رود. این کیفها مخصوص ترکمنهای "ارساری" ‌ودیگر چادر نشینانی است که از چادرهای یورت مانند استفاده می‌کند. فرم استوانه‌ای این کیفها در انتها به شکل مخروطی بسته شده ودارای تزیینات برودری ومنگوله است. این نوع کیفها بخش مهمی از جهیزیه دختران چادر نشین را تشکیل می‌دهد.

● نمکدان

این نوع کیفها را ((دوز تورباسی))‌می‌نامند. نمک سنگ برای بسیاری از مردم آسیا به علت دوری از دریا، ‌ماده‌ای گرانبها به شمار می‌آید. این کیف ها نه تنها نمک سنگی را که چوپانان برای گله‌های خود نیاز دارند،‌در خود نگه می‌دارد، بلکه برای ذخیره نمک آشپزی نیز در چادرها بکار می‌رود. در فرهنگ شرق نیز مانند غرب ،‌ریختن نمک بد شگون است.

به همین دلیل نمکدانها با اسلوب های محکمی چون گلیم باف متصل جفت قلاب وپیچ بافی بافته می‌شود. این نمکدانها مانند بطری ،‌قسمت تحتانی پهن وقسمت فوقانی باریک دارد که به منظور جلوگیری از ریختن نمک به هنگام بسته شدن به طرف پایین تا می‌خورد.نمکدان ها توسط تعداد معدودی از قبایل چون ((ازبک،تاتاری)) ، ((تایمانی)) و((شاهسون))‌ بافته می‌شود. در این میان بلوچ ها بیشترین سهوم را در بافت نمکدان دارند.

● مفرش

مفرش‌ها در میان منسوجات،‌از مناسب ترین وسایل است وبه عنوان صندوق نیز به کار می‌رود. چادر نشینان مناطق گوناگون ترکیه از ((‌مفرش)) استفاده می‌کنند،‌اما تنها ترکهای شمال شرقی ((آناتولی)) آن را بااسلوب‌های پیچ بافی وچاک‌دار می‌بافند. این کیفها در استان آزربایجان ایران نیزبافته می‌شوند،‌اما چادر نشینان آسیای مرکزی یعنی افغانها به جای این کیفها از جوال استفاده می‌کنند.

مفرش وصندوق هنوز هم در روستا ها به کار می‌رود، ولی در شهرها قفسه ها وکمد های کوناگون ،‌جایگزین آنها شده است.

از مفرش برای نگه داری لباس ،‌اشیاء‌ و وسایل خواب استفاده می‌شود وبرای جهیزیه دختران ، ‌این کیفها جزء‌ ضروری ترین لوازم به شمار می‌آید. به همین دلیل در سنین پایین یعنی ۶تا ۷ سالگی باکمک زنان فامیل وبابهره گیری از بهترین مهارتها ،‌این کیفها را می ‌بافند.

● جوال"،‌"جلار" و"تورب"

در ترکیه این نوع کیفها را "چوال" یا "تورب" می‌نامند. این کیفها درگوشه‌ای از چادر آویزان می‌شود وبرای نگه داری پوشاک ولوازم خواب ، ‌ظروف ووسایل آشپزی به کار می‌رود. قبایل ترکمن شمال ایران وافغانستان ، بویژه طوایف "تکه" ،‌"یموت" وازبکهای منطقه‌ی "میمنه"،‌بلوچ‌های غرب افغانستان وشمال شرقی ایران وکردهای خراسان، مهارت فراوانی در بافت این نوع کیفها دارند.

در ترکیه از "چوال " به منظور نگه داری خوراک حیوانات وغلات استفاده می‌شود. در تونس این گونه کیفها را "گرارار" و "مخل" می‌نامند. "چوال" از بزرگترین انواع کیفهای چادر نشینان است وبه صورت جفت در ابعاد ۹۰/۰در۲۰/۱ متر بافته می‌شود. در گذشته این کیفها را برای حمل مواد غذایی در قسمتی از پشت شترها آویزان می‌کردند.

"جلار" ‌کیف پهن وکوتاهی است که به دیواره چادر وصل می‌شود ومعمولاً دارای ریشه‌های پشمی بلندی است. این کیفها برای نگه داری لوازم خانگی ووسایل آشپزخانه به کار می‌رود. "تورب" ‌کوچکترین نوع این کیفهاست ومساحتی در حدود۴۵ سانتی متر مربع دارد. گونه ی دیگری از این کیفها نیز در ناحیه‌ی "هاکاری" ‌در نزدیکی "وان" ‌در شرق ترکیه بافته می‌شود. این کیفها مثلث شکل استوزنان برای حمل نوزادان بر پشت شان از آن استفاده می‌کنند.

● بالش

در ترکیه به پشتی "یاستیک" در مراکش "تات رایین" ‌ودر الجزایروتونس "اوساد" می‌گویند. پشتی یا بالشتک کیف بزرگی است که از پنبه خام پر شده است وتوسط چادر نشینان وشهر نشینان به شکل مخده به کار می‌رود. گاه از این بالشتها در خانه‌های شهری نیز به جای صندلی ومبل استفاده می شود.

● پرده

این نوع منسوجات در داخل چادرها برای جدا کردن قسمت زنان از مردان به کار می‌رود. در بافت پرده معمولاً‌ از شیوه‌ی قالی گره بافت استفاده می‌شود وگاهی اوقات نیز این منسوجات گلیم باف است. با توجه به اینکه این پرده‌ها برای آویزان کردن به کار می‌رود، سبک وزن است. این منسوجات با کمک ریشه‌های اضافی در امتداد یک ضلع طویل وحلقه‌هایی متناوب در طول شیرازه‌های معکوس،‌مزین می‌شود.

● یراق آلات چهار پایان

در ترکیه برای تزییناتی که برای سر شتر استفاده می‌کنند،‌ ((دوه باشلیق))‌ می‌گویند. یراق آلات با صدفهای ریز تزیین میشوند. برای مردم مسلمان آفریقای شمالی وآسیای غربی ومرکزی،‌حیوانات نقشی حیاتی دارند وبه همین دلیل در یراق آلات وپوشش حیوانات،‌تزیینات وسلیقه بیش تری به کار می‌رود. نقشی که این حیوانات در فرهنگ سنتی مردم این نواحی بازی می‌کنند،‌ بسیار مهم است،‌این حیوانات نه تنها برای حمل ونقل و کار مورد استفاده قرار می‌گیرند،‌بلکه نشانه‌ای از ثروت مردم به شمار می‌آیندوبخش مهمی از جهیزیه دختران را تشکیل می‌دهند. جل اسب وشتر،‌مهمترین وبزرگترین این منسوجات است. جل اسب مربع شکل ودارای دو قسمت است که در زیر گردن حیوان به یکدیگر بسته می‌شود. چنین پوششهایی بافتی یکدست با تزییناتی بسیار محدود دارند وتوسط دختران تمام قبایل چادر نشین ایران باقته می‌شوند.

کارهای جاجیم مانند و تاررو نیز در بسیاری از این جلها به چشم می‌خورد. وسایل تزیینی شترها،‌اغلب پیچیده‌ترین وجالب ترین منسوجات گلیم بافت کوچک اند وظرافت وهنر استادانه طبقه زحمت کش را به معرض نمایش می‌گذارند. نوارهای گردن شکل طویل و۷ مانند دارند وبرای حمل زنگوله به کار می‌روند. نوارهای کوتاه‌تر وعریض تر ‌حالتی لایی مانند دارند ومانع ساییده شدن بار بر بدن حیوانات می‌شوند. این منسوجات توسط بلوچ‌ها،‌ترکمن ها وقبایل عرب ایران بافته می‌شود.

● سوترنجی

سوترنجی‌ها تخت بافتهایی نخی است که در بافت آنها از شیوه گلیم بافت چاکدار یاجفت قلاب استفاده می‌شود.

● ورنه

‌ورنه" ها نوعی کف پوش است که شاهسون‌ها آنها را بیشتر به کار می‌برند. مهمترین ویژگی ورنه‌ها در بافت،‌استفاده از پیچ باف های اضافی در زمینه یکدست است.

ورنه‌های کوچک که در حدود ۸۰/۱ سانتی متر مربع است. از دو، چهار یا شش پلاس که به یکدیگر دوخته می‌شود،‌به وجود می‌آید وبه عنوان روکرسی،‌جل اسب یا شتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. ورنه‌های بزرگتری ابعادی در حدود ۵/۱ در ۳ متر داردواز دو یا چهار پلاس تشکیل می‌شودوبه صورت کف پوش در اطراف نمدها به کار می‌رود.

● جاجیم

این منسوجات تارروی فشرده از محرمات باریکی با عرض ۶تا ۸ سانتی متر به وجود آمده که در طول شیرازه‌ها به یکدیگر دوخته شده است. باریکی این محرمات در جاجیمها اجتناب ناپذیر است،‌‌زیرا برای ایجاد کشش همتراز در بافت این منسوجات نمی‌توان عرض محرمات را بیشتر کرد.

جاجیمها معمولاً ‌توسط شاهسون‌ها وقشقاییان در ایران بافته می‌شود،‌اما در میان قبایل دیگر نیز به شکلی محدودتر مشاهده می‌شود. ازبک ها وترکمن ها به جاجیم "قوجری" ‌نیز می‌گویند.

در "آناتولی" ‌در جاجیمها از بافت یکدست ومحرماتی عریض تر در حدود ۳۰ سانتی متر استفاده می‌شود وبه همین دلیل تعداد محرمات از پنج عدد بیشتر نیست. در این محرمات رنگهای متنوع ،‌پودهای اضافی ومعلق نبافت برجسته‌ی گل‌دار به کار می‌رود.

جاجیم‌ها موارد استفاده‌ی گوناگونی چون پتو، روتختی ،‌جل اسب وکف پوش دارداز جاجیم می‌توان روکرسی ،‌خورجینهای در اندازه‌های مختلف و کیسه‌ی حمام نیز تهیه کرد. بختیاری‌ها از جاجیم کت‌های بلندی درست می‌کنندکه مردان به تن می‌کنند.

لسترهال وجوزه لوچیک ویووسکا،‌گلیم،تاریخچه،طرح،بافت وشناسایی، نشر کارنگ تهران‌۱۳۷۷

آلستر هال ونیکلاسبارنارد،‌گلیم‌های ایرانی ،‌کرامت الله افسر،‌تهران ۱۳۷۵

جزایری ،‌زهرا. شناخت گلیم،‌سروش،‌تهران ۱۳۷۰