پشت صحنه دستان توانمند

● نگاهی به تاریخچه یک ابزار پزشکی
در پزشکی نام بسیاری از شیوه های جراحی یا ابزارهای پزشکی و همچنین بسیاری از سندرم ها، نشانه ها یا بیماری های خاص، همان نام پزشکان ابداع کننده …

نگاهی به تاریخچه یک ابزار پزشکی

در پزشکی نام بسیاری از شیوه های جراحی یا ابزارهای پزشکی و همچنین بسیاری از سندرم ها، نشانه ها یا بیماری های خاص، همان نام پزشکان ابداع کننده یا کشف کننده آنهاست. معمولاً آنقدر درگیر خواندن خود مبحث علمی می شویم که از این نکته غافل می شویم که در پشت هر یک از این نام ها داستان و تاریخچه مفصلی قرار دارد و چه بسا هر یک از این نام ها ثمره زندگی پرتلاش یک پزشک بوده است.

یکی از همین پزشکان که مخترع یکی از ابزارهای روتین در پزشکی یعنی «کاتتر سوان-گنز» بود، هفته گذشته درگذشت. دکتر «ویلیام گنز» هفته گذشته در ۹۰سالگی به مرگ طبیعی چشم از دنیا فروبست. او پزشکی بود که «کاتتر شریان ریوی» یا «کاتتر سوان -گنز» را اختراع کرد.

بعضی مواقع در پزشکی نیازمند دانستن لحظه به لحظه فشارهای دهلیزها و بطن های قلب یا فشارخون در شریان های ریوی هستیم، مثلاً در بیماری که مبتلا به نارسایی شدید قلبی یا عفونت شدید (sepsis) است یا بیمارانی که سوختگی شدید دارند، برای تعیین مقدار تجویز مایع یا تعیین دوز داروهای قلبی، نیازمند پایش مداوم فشار دهلیز و بطن راست و شریان ریوی هستیم. «کاتتر سوان-گنز» به همین کار می آید.

«کاتتر سوان -گنز» لوله انعطاف پذیری است که در انتهای آن بالنی تعبیه شده که پس از رسیدن به مقصد، می تواند باد شود. تا پیش از ابداع «کاتتر سوان -گنز» پزشکان مجبور بودند کاتترهای سخت و غیرقابل انعطاف را از طریق عروق بزرگ کشاله ران و با راهنمایی فلوروسکوپی به سمت قلب هدایت کنند؛ کاری که هم وقت گیر بود و هم مخاطرات زیادی داشت. اما دکتر «گنز» به دنبال راه ساده تری بود. ایده اختراع «کاتتر سوان-گنز» هم خیلی غیرمترقبه به ذهن او خطور کرد؛ روزی او مشغول تماشای حرکت قایق های بادبانی بود و ناگهان به فکرش رسید که اگر در انتهای کاتتر، بالنی تعبیه شود، فشار جریان خون می تواند کاتتر را با دقت به جای درست راهنمایی کند. او در سال ۱۹۷۰ با همکاری پزشک دیگری به نام دکتر «جرمی سوان» موفق به انجام این مهم شد.

اختراع «کاتتر سوان-گنز» تنها کار برجسته «گنز» نبود. «گنز» نقش مهمی در ابداع ترومبولیز یا حل کردن لخته های مسدودکننده عروق با استفاده از آنزیم داشت. با این شیوه درمان طبی او روی زندگی و بقای میلیون ها بیمار تاثیرگذار شد. در سال ۱۹۸۲، بعد از انجام چند آزمایش روی حیوانات، او نخستین پزشکی بود که یک کارآزمایی بالینی ترومبولیز را روی انسان ها انجام داد.

جالب است بدانید دکتر «گنز» برای رسیدن به این موفقیت ها و درجات علمی، راه ساده یی را طی نکرد. «ویلیام گنز» در سال ۱۹۱۹ در شهر کوچکی به نام «کوزیک» در اسلواکی به دنیا آمد. او یک دانش آموز خوب و یک بازیکن خوب فوتبال در دوره دبیرستان بود. در سال ۱۹۳۷ او موفق به ورود به دانشکده پزشکی دانشگاه چارلز در پراگ شد، ولی دو سال بعد نازی ها چکسلواکی را اشغال کردند و او به زندانی در مجارستان فرستاده شد. یک سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم، او به دانشگاه برگشت و در سال ۱۹۴۷ به عنوان یک دانشجوی ممتاز فارغ التحصیل شد. «گنز» ۲۰ سال در چکسلواکی زندگی کرد، ولی سیستم انعطاف ناپذیر کمونیست ها را نتوانست تاب بیاورد. او در سال ۱۹۶۶ با همسر و دو پسرش به بهانه سفر تفریحی به ایتالیا از کشور خارج شدند و وقتی به وین رسیدند، تقاضای ویزای امریکا کردند. به خاطر اینکه او خویشاوندانی در لس آنجلس داشت به او اجازه ورود داده شد. بعد از رسیدن به امریکا، به او کاری در مرکز پزشکی Cedars-Sinai داده شد. یکی از پسران «گنز» هم اکنون متخصص ریه و دیگری متخصص قلب در هاروارد است. بنابراین بار دیگر که یک کتاب پزشکی را ورق می زنید و نام بیماری یا ابزاری را می خوانید، بد نیست جست وجویی در گوگل کنید تا ببینید در پشت صحنه، چه مغزها و دستان پرتوانی درگیر بوده اند.

دکتر علیرضا مجیدی