تجارت الكترونیكی و پیش نیازهای آن در ایران

امروزه پیشرفت و توسعهٔ روزافزون فناوری اطلاعات در سطح جهانی حتی در ایران باعث تغییر و تحولات بنیادین در ساختار اقتصادی جوامع شده است بازرگانی, بانكداری, رسانه های گروهی و بسیاری از زیرمجموعه های خدمات فناوری از جمله بخش هایی هستند كه بشدت تحت تأثیر این روند بوده اند پیدایش و گسترش حوزه هایی همچون تجارت الكترونیك و بانكداری الكترونیك طی دهه های اخیر نوید بخش تغییرات بسیاری خواهد بود كه در نهایت به سهولت بیشتر در امر خدمات رسانی و عرضهٔ كالا و به عبارت دیگر, به تخصیص كاراتر منابع اقتصادی منجر خواهد شد

امروزه پیشرفت و توسعهٔ روزافزون فناوری اطلاعات در سطح جهانی (حتی در ایران) باعث تغییر و تحولات بنیادین در ساختار اقتصادی جوامع شده است. بازرگانی، بانكداری، رسانه‌های گروهی و بسیاری از زیرمجموعه‌های خدمات فناوری از جمله بخش‌هایی هستند كه بشدت تحت‌تأثیر این روند بوده‌اند.پیدایش و گسترش حوزه‌هایی همچون تجارت الكترونیك و بانكداری الكترونیك طی دهه‌های اخیر نوید بخش تغییرات بسیاری خواهد بود كه در نهایت به سهولت بیشتر در امر خدمات‌رسانی و عرضهٔ كالا و به عبارت دیگر، به تخصیص كاراتر منابع اقتصادی منجر خواهد شد. این امر بویژه در بازار پول و سرمایه و در ارتباط با منابع مالی و اعتباری از اهمیت بسزایی برخوردار است. چراكه كاهش هزینه‌های مبادلاتی در این بازار به كاهش هزینه‌های تأمین مالی در امور سرمایه‌گذاری و نهایتاً به منابع مالی ارزانتر منجر می‌شود و این خود محرك رشد اقتصادی بالاتر در سطح كلان می‌باشد. گرچه این چشم‌انداز بسیار مطلوب بنظر می‌رسد ولی باید دقت داشت كه تجارت الكترونیك حتی صرفاً بعنوان یك روش انجام مبادلات تجاری دارای ملزوماتی است كه بدون شكل‌گیری آنها، بستری جهت ایجاد تقاضای موثر برای آن وجود نخواهد داشت و این به معنای فقدان عملكرد بازار تجارت الكترونیك می‌باشد و تبعاً این عدم بازار بطور متقابل اثر خود را بصورت كند شدن روند استقرار اجزاء و زیرمجموعه‌های تجارت الكترونیك از جمله بانكداری الكترونیك جلوه‌گر می‌سازد.

از سوی دیگر در صورت برآورده شدن معدودی از این ملزومات (و نه همگی آنها) ممكن است تنها پاره‌ای از نتایج عام فناوری اطلاعات. خود را نمایانگر سازد و در نهایت تلفیق نتایج بدست آمده به‌معنای شكل‌گیری و نهادینه شدن تجارت الكترونیك در سطح ملی نباشد. لذا توجه به روند شكل‌گیری این زیربناها و وضعیت فعلی آنها برای سیاستگزاران و استراتژیست‌های بازارهای تجاری و مالی قطعاً بسیار مهم خواهد بود، زیرا تغییر ساختار بازار (حداقل از نظر نوع ابزارهای مبادله) لزوم اعمال تغییرات مقتضی در استراتژی‌های آنان را ایجاب می‌كند، بنابراین آگاهی از پیش‌نیازها از هر جهت برای ایشان مفید است.

● مفهوم تجارت الكترونیك

بطوركلی واژهٔ تجارت الكترونیك اشاره به معاملاتی دارد كه عمدهٔ فرآیند آنها بدون نیاز به حضور فیزیكی طرفین آن و صرفاً از طریق شبكه‌های ارتباطی انجام می‌پذیرد و بطور خلاصه این فرآیند شامل یافتن عرضه‌كنندگان، ارسال و ثبت سفارش و ارسال و تحویل (كالا یا خدمات درخواستی) می‌باشد و بجز مرحلهٔ آخر (ارسال و تحویل كالا) كه ماهیتاً فیزیكی می‌باشد بقیهٔ مراحل از طریق ارتباط اینترنتی (بطور كلی ارتباط شبكه‌ای و غیرفیزیكی) انجام می‌گیرد. پرداخت صورت حسابها نیز در این فرآیند با رعایت یكسری ترتیبات، بصورت نقدی (آنی) یا حواله‌ای و یا از طریق كارت‌های اعتباری (قبل یا بعد از تحویل كالا) امكان‌پذیر است. در این ارتباط، مقایسهٔ ویژگی‌های تجارت الكترونیك در مقایسه با تجارت سنتی جالب خواهد بود:

• تجارت الكترونیك ضعفها و مشكلات را در معرض نمایش جهانی قرار می‌دهد.

• در امر تجارت الكترونیك هیچ حد و مرزی وجود ندارد ( برای بازاریابی، میزان سفارش، نوع كیفیت و نوع خدمات و كالای سفارشی).

• در تجارت الكترونیك نیاز به تفكر مداوم در تدوین استراتژی‌های تجاری احساس می‌شود چراكه عدم برنامه‌ریزی صحیح در این مسیر، جبران‌ناپذیر خواهد بود.

• در تجارت الكترونیك طراحی براساس نقطه‌نظر و دیدگاه مشتری بسیار حیاتی است.

•در تجارت الكترونیك نیاز به سرعت بالا در تصمیم‌گیری و اجرای برنامهٔ تدوین شده چشم‌گیر است.

● پیش‌نیازهای استقرار و نهادینه شدن تجارت الكترونیك

جهت استقرار و نهادینه شدن تجارت الكترونیك در بستر اقتصاد ملی، پاره‌ای ملزومات و پیش‌نیازها باید موجود باشد. این موارد بطوركلی شامل یكسری شرایط و عوامل مساعد محیطی و یكسری ویژگی‌های مناسب در ساختار بنگاه‌ها و سازمان‌های فعال در این زمینه می‌باشد. دستهٔ دوم نخست كه بطور عمده ناشی از تصمیم‌گیری سیاستگزاران كلان اقتصاد می‌باشد برای بنگاه‌های اقتصادی (بویژه بخش خصوصی) حالت برونزا دارد یعنی خارج از كنترل ایشان است، ولی دستهٔ دوم برای بنگاه‌های اقتصادی حالتی درونزا دارد و آنها با ایجاد تحولات استراتژیك در ساختار تولید (یا عرضهٔ خدمات) می‌توانند به استانداردهای مطلوب، جهت حضور در بازار جهانی تجارت الكترونیك دست یابند. اكنون به طرح این پیش‌نیازها پرداخته می‌شود.

● پیش‌نیازهای برونزای استقرار و نهادینه شدن تجارت الكترونیك

• وجود سیستم بانكی دقیق، سریع و روان كه بدون نیاز به حضور فیزیكی از طریق اینترنت قابل دسترسی باشد

• صدور كارتهای اعتباری و بكارگیری نظام انتقال الكترونیك اسناد توسط شبكهٔ بانكی

• تدوین قوانین داخلی بنحو سازگار با قوانین متحد‌الشكل بین‌المللی در ارتباط با تشریفات گمركی، نظام اخذ مالیات و بانكداری الكترونیك

• ایجاد سیستم استاندارد تخصیص كد تجاری محصول

• ایجاد نظام حقوقی اطلاع‌رسانی و تعریف حقوق مالكیت معنوی

• تأمین امنیت اطلاعات

• تعریف حقوق فردی در ارتباط با محرمانه بودن اطلاعات شخصی

• توسعهٔ فناوری‌های عام همچون مهندسی ارتباطات و مهندسی نرم‌افزار از لحاظ دانش فنی مورد نیاز برای پشتیبانی تجارت الكترونیك

• راه‌اندازی خطوط ارتباطی سریع و مطمئن، با نظام تعرفه‌ای رقابتی در جهت كاهش قیمت خدمات مخابراتی و كاهش هزینهٔ ارتباطات الكترونیك

• وجود یك بستر قانونی جهت اجرای تجارت الكترونیك

• پذیرش اسناد الكترونیكی توسط قوهٔ قضائیه (بااعتباری برابر با اسناد كاغذی)

• معرفی مراجع صدور گواهی امضاء دیجیتالی در كشور و تأیید احراز هویت خریدار و فروشنده توسط این مراجع

پیش‌نیازهای درونزای استقرار و نهادینه شدن تجارت الكترونیك

• برخورداری از بازدهی بالای تجاری: اگرچه محیط اینترنت، محیطی مناسب برای جذب مشتری است ولی بدلیل وجود رقابت شدید، محیطی مناسب برای از دست‌ دادن آن نیز می‌باشد لذا نباید مشتری را پشت خط، زیاد در انتظار نگه داشت.

•برخورداری از بازدهی اطلاعاتی بالا: فرآیندهای توسعهٔ سیستم‌های تجارت الكترونیك باید توانایی بهینه‌سازی سیستم را به‌سرعت و براساس نیاز مشتری و تقاضای بازار داشته باشند یعنی سازمان تجاری باید بتواند همواره بطرزی سریع و كارآمد به جمع‌آوری اطلاعات و پردازش آن در جهت تعدیل یا اصلاح سیاستهای تجاری خود اقدام كند.

•انسجام فعالیتها در راستای اهداف برنامه‌ریزی شده:اطلاعات ابتدا و انتهای فرآیندهای داخلی بنگاه باید منسجم شوند تا مجموعه‌ای از اطلاعات دقیق حاصل شود و تضادی از لحاظ كمی یا كیفی بین عرضه و تقاضای اعلام شده از سوی مشتری پیش نیاید.

• برخورداری از آموزش و تخصص لازم در ارتباط با بكارگیری فنون تجارت الكترونیك: برای كسب و حفظ مزیت تجاری در محیطی كه رقابت شدید در آن برقرار است جذب، تربیت و حفظ نیروی كار تخصصی كه در ارتباط با فنون تجارت الكترونیك به سطح حرفه‌ای رسیده باشد الزامی است. با توجه به روند هرچه سیالتر شدن نیروی كار در دنیای امروز، از دست دادن نیروی كار متخصص به معنای جذب آن توسط رقبا بوده و می‌تواند در بلند‌مدت زمینه‌های شكست تجاری را در پی داشته باشد.

•استمرار در بهینه‌سازی:برای كسب پیشرفت در حوزه تجارت الكترونیك، رسیدگی مداوم به فرآیندها و به‌روز نمودن آنها بسیار مهم و حیاتی است. وجود یك هستهٔ قوی تحقیق و توسعه كه برخوردار از امكانات و بودجهٔ كافی باشد می‌تواند در این زمینه بسیار كارگشا باشد.

• طراحی كارآمد برای رسیدگی به خواست مشتریان و تأمین رضایت آنها:هنگامی‌كه یك مشتری به سایت اینترنتی بنگاه یا سازمان مراجعه می‌كند باید بتواند اطلاعات بدست آورد و یا برای مشكل خود راه حل پیدا كند و در نهایت تصمیمی بگیرد، لذا ساختار مناسب جهت دسترسی مراجعه كننده به امكانات سایت اینترنتی و همچنین ملاحظات حفاظتی و آدرس‌دهی دقیق و سهل‌الوصول، از پارامترهای مهم و مؤثر در طراحی وب‌سایتهای تجاری می‌باشد كه عدم توجه به آن، موجب ناتوانی در امر تجارت الكترونیك خواهد شد.

•توانایی در همراهی با فناوری‌های جدید:امروزه بطور مداوم، جهان شاهد ظهور فناوری‌های جدید می‌باشد كه عدم توانایی در همراهی مناسب با آنها موجب از دست رفتن منافع بالقوهٔ ناشی از آنها برای بنگاه خواهد بود. در حقیقت، نوسازی در فن‌آوری‌های مورد استفاده باید بگونه‌ای انجام گیرد كه بنگاه همواره در فهرست جستجوی مشتریان برای دریافت خدمات و كالای مورد نظر قرار گیرد.

•سازگاری و عدم مغایرت در مسیرهای بازاریابی: ممكن است بر اثر عرضهٔ اینترنتی كالا، شبكه توزیع سنتی (عمده‌فروشان كالای بنگاه) از خرید كالا و ادامهٔ نمایندگی پخش امتناع كنند لذا در امر بازاریابی باید به این نكتهٔ ظریف دقت لازم را مبذول داشت.

در اینجا بی‌فایده نخواهد بود اگر به نتیجهٔ تحقیقاتی كه در ارتباط با موانع رشد تجارت الكترونیك در چند كشور اروپای شرقی انجام شده، اشاره شود. سهم این موانع به‌ترتیب اهمیت به‌شرح ذیل شناسایی شده است:

• فقدان امنیت منابع مالی و اعتباری در بانكداری الكترونیك (۳۸%)

• نفوذپذیری حریم شخصی معاملات (۳۲%)

• فقدان امنیت اطلاعات (اطلاعات مالی و فنی)(۲۹%)

• فقدان حمایت‌های قانونی در ارتباط با امور خرید و فروش اینترنتی (۱۷%)

• عدم اطمینان در معاملات اینترنتی از سوی مشتریان كه غالباً به افزایش هزینه‌های آن منجر می‌شود (۱۶%)

• عدم شفافیت در مورد میزان بدهی و تعهدات شركت‌های اینترنتی (عدم اطلاع از ریسك بدهی‌ها)(۱۳%)

• فقدان چهارچوب جامع تنظیم‌كنندهٔ مقررات و رفع دعاوی در تجارت الكترونیك (۱۳%)

• فقدان فرهنگ تجارت الكترونیك در سطح ملی (۹%)

البته چنانچه مشخص است این موانع كاملاً از یكدیگر تفكیك شده نیستند، بلكه دارای همپوشانی با یكدیگر می‌باشند ولی در جمع‌بندی نتایج این تحقیق می‌توان چنین گفت‌كه بطور كلی مشكلات عمدهٔ محدودكنندهٔ رشد تجارت الكترونیك در كشورهای در حال توسعه عبارتند از: عدم امنیت اطلاعات و فقدان پوشش‌های قانونی در ارتباط با معاملات تجاری و مالی كه در جهت تسریع رشد آن باید نسبت به رفع این موانع اقدام شود.

منبع : www.payam.co.ir

یوسف عزیززاده