بازیافت زباله , فقط دو درصد

در ایران از ۷ هزار تن زباله تولیدی در شهر تهران و دفن ۹۰ درصدی آنها, تنها ۱۰ درصد زباله ها تفكیك می شود كه تنها دو درصد آن قابل بازیافت است این در حالی است كه در كشورهایی مانند ژاپن از زباله به عنوان «طلای كثیف» یاد می شود كه صددرصد آن سود است, به شرط آنكه به شیوه صحیح بازیافت شود اهمیت دفع زباله و بازیافت صحیح آن در كشور ما در حالی از سوی مجامع ذیربط مورد تاكید است كه هنوز ساختار مشخصی برای بازیافت انواع زباله تعریف نشده است

روزانه ۷ هزار تن زباله شهر تهران برای دفع به منطقه كهریزك واقع در حاشیه و جنوب غربی تهران انتقال داده می شود و به گفته كارشناسان زیست محیطی، این سرمایه ملی یا همان طلای كثیف زیر خروارها خاك مدفون می شود بی آنكه هیچ استفاده مفید و كارآمدی از آن به عمل آید.در این میان گفته می شود چنانچه سیاست بازیافت صحیح پسماندها به كشور انتقال داده شود و روش های نوین و كارآمد بازیافت همراه با تكنولوژی سازگار با پارامترهای جامعه به كشور راه یابد و حمایت دولت در این خصوص بارزتر شود، می توان به تاكید متخصصان زیست محیطی، در عین حالی كه از این بازیافت، به اشتغال زایی رسید، منافع طبیعی را هم با تولید انواع كودهای كشاورزی ناشی از پسماندها حفظ كرد. در غیر این صورت اگر وضعیت تولید زباله در كشور به همین روال ادامه پیدا كند در آینده از سوی مجامع جهانی حفظ محیط زیست با هشدارهای جدی روبه رو خواهیم شد.اكنون با تصویب قانون مدیریت پسماندها از سال ۸۲ همه زباله هایی كه تا به حال تولید می شود و فاقد صاحب بوده با این قانون هر فرد مسئول زباله ای می شود كه تولید می كند و به ازای آن نیز باید هزینه اش را بپردازد.این قانون بدین معنی خواهد بود كه اگر یك خانه دار ۵ كیلوگرم زباله تولید می كند، باید به اندازه ۵۰ كیلوگرم زباله تولیدی، هزینه بپردازد و اگر فردی ۵۰ كیلو زباله تولید می كند كه اكثر این زباله ها حاوی مواد خطرناك و آلوده كننده است باید هزینه بیشتری نسبت به كسی كه ۵ كیلو زباله عادی تولید كرده است بپردازد.بنابر این اصل هر فردی موظف خواهد بود زباله های تولیدی خود را مدیریت كرده و اگر قادر به این مدیریت نیست هزینه اش را بپردازد تا دستگاه های مربوطه همچون شهرداری ها مدیریت آن را به عهده بگیرد.

•آموزش و مدیریت

اگر چه آموزش های پراكنده و ناكارآمد طی سال های گذشته برای جداسازی زباله نتیجه مطلوبی نداشته است، ولی با توجه به اینكه منطقه كهریزك قادر به بلعیدن چنان حجم بالایی از زباله نیست، باید تاكید بر این آموزش ها دوچندان شده و یك نوع آموزش عمومی جهت بسترسازی فرهنگی، فراهم شود.

آنچه شهروندان درخصوص فرهنگ جداسازی زباله باید بیاموزند این است كه زباله ها را به صورت تر و خشك در كیسه های جداگانه تحویل دهند. زیرا فناوری ما در حال حاضر در كشور تا همین حد است. تكنولوژی ما در آن مرتبه ای از پیشرفت نیست كه روی پلاستیك ها، آرم هایی زده شده و نوع پلاستیك و grade آن مشخص شود. این فرآیند تنها در مورد محصولاتی كه قرار است به كشورهای پیشرفته و صنعتی صادر شود اعمال می شود زیرا در غیر این صورت از ورود محصولاتی كه فاقد برچسب قابل بازیافت یا غیرقابل بازیافت باشند به چنان كشورهایی جلوگیری می شود.نكته قابل ذكر آنكه تركیب تولید زباله در ایران با سایر كشورهای اروپایی برعكس است، چنانچه در ایران ۷۰ درصد زباله های تولیدی تر و ۳۰ درصد آن خشك است اما در اروپا ۳۰ درصد تر و ۷۰ درصد خشك تولید می شود.زباله های تر كه به پسماند میوه ها، سبزیجات و مواد غذایی و تفاله های چای اطلاق می شود بیشترین بخش زباله های شهری را تشكیل می دهد. این زباله ها اگر در كیسه جداگانه ای جای گیرند پس از بازیافت تبدیل به كمپوست شده و این بهترین كود برای مصارف كشاورزی خواهد بود. زباله خشك نیز كه شامل كاغذ، پلاستیك، چوب، پارچه، فلزات و... می شود حتی در كشورهای پیشرفته به عنوان طلای سیاه نامیده می شود كه در صورت جدا شدن از زباله تر می توان دوباره آنها را وارد چرخه مصرف كرد و مورد استفاده قرار داد.بازیافت آلومینیوم نیز می تواند تا ۹۰ درصد در مصرف انرژی برای ساخت دوباره آن صرفه جویی به همراه داشته باشد كه در این صورت آلودگی مرحله تولید آن نیز تا ۹۵ درصد كاهش می یابد.در چنین فرهنگ سازی باید هر رنگی را برای یك نوع زباله در نظر گرفت و با نصب دستگاه های بازیافت نسبت به بازیافت زباله های قابل بازیافت در معابر عمومی اقدام شود. ولی از آنجا كه در كشور ما وظایف دستگاه ها در خصوص مدیریت هر نوع زباله مشخص نبوده و مشخص نیست كه مسئولیت زباله های تولید شده برعهده چه كسی است، همچنان آموزش فرهنگ جداسازی، چالش های خود را می پیماید و در میان شهروندان محلی از اعراب ندارد.دلیل آن هم نه تنها به نواقص این آموزش برمی گردد، بلكه وقتی صحبت از كیسه های جداگانه به رنگ های متفاوت برای هر زباله می شود ولی در عمل چنین امكاناتی در اختیار شهروندان قرار نمی گیرد و راهكارهای مناسب به آن نیز توصیه نمی شود همچنان معضل بازیافت زباله به عنوان نقطه عطف مسائل زیست محیطی در ایران باقی می ماند.

•زباله بیمارستانی

حجم زباله های بیمارستانی كه هر روزه به ۴۰۰ تن می رسد بخش عمده ای از زباله های شهر تهران را تشكیل می دهد و معضل مدیریت پسماندها را دوچندان كرده است.

باید بیمارستان ها را از معدود مراكزی دانست كه در آن مواد شیمیایی با تنوع بالا مصرف می شود. براساس برآوردها در بیمارستان ها بیش از ۶۳۰ نوع مواد شیمیایی مختلف استفاده می شود كه از این تعداد ۳۰۰ نوع غیرسمی، ۳۰۰ نوع سمی و خطرناك و حدود ۳۰ نوع نیز كم خطر هستند. همچنین در هر شبانه روز هر تخت بیمارستانی ۷۱/۲ كیلوگرم زباله تولید می كند.

آمار جهانی در این زمینه كه از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام شده ۷/۸-۱/۴ كیلوگرم است و اگر براساس آمارها هر شهروند تهرانی روزانه ۹/۰ تا ۵/۱ كیلوگرم زباله تولید كند، لذا هر فرد بستری در بیمارستان حدوداً ۳ برابر بیش از یك فرد بیمار در جامعه تولید زباله می كند.بنابراین با توجه به چنین آماری جمع آوری و ذخیره سازی جداگانه زباله های عفونی اهمیت بسیار بالایی دارد و اگر به نحو صحیح انجام شود تاثیر چشمگیری در كاهش حجم زباله خواهد داشت، زیرا طبق اطلاعات موجود تنها ۲۰ درصد زباله های بیمارستانی عفونی هستند.اگر چه بنا به دستورالعمل اداره كل سلامت محیط و وزارت بهداشت، بیمارستان ها موظف به جمع آوری و ذخیره سازی مجزای زباله های عفونی و غیرعفونی از مبدا تولید هستند، ولی بنا به ادعای مسئولان در حال حاضر شهرداری تهران زباله های ۳۳۰ بیمارستان را جمع آوری و دفن می كند. زیبا طلایی زاده كارشناس محیط زیست كه یكی از بهترین وسایل برای از بین بردن زباله های بیمارستانی را استفاده از دستگاه های زباله سوز می داند، معتقد است: این دستگاه ها باید الزاماً تحت استاندارد قرار گرفته و به دودكش های خروجی بسیار قوی مجهز باشند.وی به نظارت كامل بر دستگاه های زباله سوز بیمارستان ها تاكید می كند تا از ایجاد گازهای سمی و خطرناك كه در نتیجه احتراق ناقص به وجود می آید جلوگیری شود.در كشورهای پیشرفته ای چون كانادا، آمریكا، ژاپن و آلمان كه دارای High-Technology دفع زباله هستند از دستگاه های زباله سوز بسیار پیشرفته به روش پلاسما استفاده می شود. در این دستگاه ها، زباله های بیمارستانی را در حرارت هزار درجه سانتی گراد می سوزانند و آنها را تبدیل به آب و دی اكسید كربن می كنند.در برخی كشورهای توسعه یافته چون سوئد از روش بهتری استفاده می شود. در این روش كه استریلزاسیون (ضدعفونی كردن) نام دارد، ابتدا زباله های بیمارستانی را به وسیله دستگاه های بسیار مدرن و مجهز به انواع وسایل پیشرفته استریل یا ضدعفونی كرده و دوباره آن را قابل بازیافت و استفاده مجدد قرار می دهند؛ چرا كه پلاستیكی كه برای موارد استفاده بیمارستانی تهیه می شود از نوع بهترین پلاستیك است و می توان در استفاده مجدد آن را مورد بازیافت قرار داد.در حال حاضر در كشورهای در حال توسعه چون كشورهای عربی و ایران برای از بین بردن زباله های بیمارستانی از روش دفن استفاده می كنند كه از قدیمی ترین و عقب مانده ترین روش های دفن اینگونه زباله ها است.در این روش ابتدا زمین را به ارتفاع چند متر گودبرداری می كنند و سپس با ریختن مقداری آهك در بستر گودال، زباله های بیمارستانی را درون آن و دوباره روی زباله ها را آهك می ریزند و بعد آن را با خاك می پوشانند و سراغ قطعه زمین دیگری می روند.این ماجرا در حالی اتفاق می افتد كه چنین روشی چندان مورد تائید كارشناسان زیست محیطی نیست و می تواند در آب های زیرزمینی كهریزك تاثیر گذاشته و موجب آلودگی هایی در خاك و آب های این منطقه شود.رها كردن بسیاری از زباله های بیمارستانی در فضای آزاد و مخلوط با زباله های شهری، فضای بسیار آلوده ای را برای ساكنان شهر تهران فراهم كرده كه هر لحظه خطر بیماری های عفونی ناشی از این زباله ها سلامت آنان را تهدید می كند.با توجه به حجم بالای زباله های بیمارستانی و دفن غیربهداشتی آن در كهریزك، امروزه لزوم دستگاه های زباله سوز كه تنها معدودی از بیمارستان ها دارای آن هستند احساس می شود. اگر چه استفاده از این دستگاه ها با وجود تولید گازهای سمی ناشی از سوزاندن این نوع زباله نظارت بسیار معینی را می طلبد.

طلایی زاده خاطرنشان می كند تنها استان فارس از روش استریل و سپس دفن بهداشتی استفاده می كند كه نسبت به سایر استان ها در مرحله جلوتری پیش می رود.

•دفن زباله در كشورهای دیگر

در بسیاری از كشورهای اروپایی هزینه دفن و بازیافت از مشتری دریافت می شود و بر این اساس مشتری قادر خواهد بود تا محصول مورد نظر را انتخاب كند. چنانچه در كانادا نیز شركت هایی مسئول خرید شیشه های نوشابه هستند، تا در اثر بازیافت این شیشه ها به مواد قابل مصرف، دوباره آنها را به چرخه مصرف مشتری ها وارد كنند.در جامعه اروپا مشتری نوشابه های خانواده فقط قیمت واقعی محصول را پرداخت و عوارض دفن بطری های غیرقابل بازیافت را دریافت نمی كنند.این در حالی است كه در كشور ما بطری های پلاستیكی نوشابه همراه با حجم عمده ای از زباله ها در زیر خروارها خاك پنهان می شود و نه تنها مشتری در كار تفكیك زباله هنگام تحویل مشاركت نمی كند بلكه هزینه دفع و یا بازیافت آن را نیز نمی پردازد. نتیجه اینكه بعد از گذشت این همه سال مطالعات و تحقیقات مدیریت مواد زائد همچنان كشور ما با معضل بازیافت زباله دست به گریبان است.همچنین اعلام می شود در كشور هند ۵۰ درصد كاغذ های مصرفی بازیافت می شوند و این میزان در آمریكا به ۱۰۰ درصد می رسد به طوری كه میزان تولید كاغذ های بازیافتی در این كشور به اندازه ای است كه درصدی از آن نیز به فروش می رسد.

براساس تحقیقات مطالعاتی كه در زمینه بازیافت پسماندها در آمریكا انجام شده از هر كیلوگرم زباله خانگی و شهری می توان معادل یك كیلوگرم ذغال سنگ انرژی تولید كرد، بدین ترتیب كه پس از تكه تكه كردن و فشرده شدن زباله ها از نوعی پوشش پلاستیكی كه بر سر آنها می كشند استفاده می كنند و برای استفاده از كوره های سیمان به عنوان بسته های انرژی به بازار عرضه می كنند.كشور انگلستان نیز از تایر های مستعمل برای سوخت كوره های سیمان استفاده می كند؛ سالانه ۳۵ میلیون تایر در این كشور مستعمل می شود كه حدود ۲۰ درصد آن دوباره مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از این پلاستیك ها در كوره های سیمان علاوه بر اینكه ۲۰ تا ۲۵ درصد در مصرف ذغال سنگ صرفه جویی می كند، مشكل تایر های مستعمل را تا حدودی حل می كند.