نوستالژی خودباوری

نگاهی به یه حبه قند

"هیچ چیز بدتر از زندگی در زمانه همواره رو به تغییر نیست ."

یک ضرب المثل چینی

امسال بعد از فیلم "جدایی نادر ازسیمین " دو فیلم قابل بحث دیگر در سینماها اکران شد که دراین آشفته بازار فیلم های نچسب و دلفریب، هرکدام از آنها با اما و اگرهایی اکران شدند که خوشبختانه عاقبت هم ختم به خیر شد و فرصتی فراهم آمدتا عموم مردم هم به تماشای فیلم ها بنشینند; سعادت آباد و یه حبه قند .

اگر بخواهیم درمورد هرسه فیلم تحلیل کلی بدهیم می توان گفت که نگاه دقیقی به وضعیت جامعه ما با همه خوبی و بدی هایش دارند . روی واژه " دقیق " تاکید دارم .چون هرکدام با زبان سینما "جزییات " را به نمایش گذاشتند و از کلی گویی و دادن اعلامیه خودداری کردند.دو فیلم نخست دروغ و خیانت را نشانه گرفتند که تلخ بود ولی واقعیات را می گفت و اما فیلم "یه حبه قند " بازگشتی بود به فرهنگ خودمان بانگاه تلطیف شده به زندگی ومرگ که البته با ریاکاری هم میانه ای ندارد.

این که یه حبه قند کوچک کام مهمانان عروسی را تلخ کند و بدجوری درگلوی بزرگ خانواده گیر کند و او را به ابدیت پیوند بزند ، تراژدی بزرگ بشریت در همه اعصار بوده وهست. اصلا تراژدی از همین جزییات آغاز می شود. اما نکته هنرمندانه این بود که فیلمساز به گونه ای مانیفست و نوستالژی ایرانی بودن را در دل فیلمش جا خوش داده که تار و پود فرهنگ مان زنده می شود.انگار تلنگری است که دیگر باید دل مان برای خودمان تنگ شود. اما شاید این پرسش مطرح شود که مگر هر فیلمی که فیلمسازش ایرانی هست، ناگزیر فیلمش هم ایرانی نیست؟

خب اگرپاسخ آن به راحتی سوالش بود، باید می گفت سالانه دست کم سالانه صدشاهکار سینمایی در ایران خلق می شد که خب این طور نیست. رضا میرکریمی درفیلم یه حبه قند با میزانسن و حرکت دوربین، فضاسازی و بازی ها یک فیلم ایرانی ساخت نه با سنجاق کردن خودش به فیلم و اظهارات فرامتنی مشعشعانه نظیر برخی فیلمسازان محترم دیگر!

به طور مثال میزانسن با عمق میدان و وضوح تصویر درعمق دربیشتر پلان ها به ویژه صحنه هایی که افراد خانواده در داخل خانه با هم مراوده دارند و گفت وگو می کنند دقیقا مثل قنات های کویری است که آدم ها با ساخت قنات دراعماق زمین به آب می رسند وبه ظاهر روی همان زمین برهوت است و خالی از زندگی ولی دراعماق همان برهوت ، زندگی - آب - می جوشد و از صدقه سر آن فرهنگ غنی، باغ های دل گشا و تمدنی برافراشته می شود و مردمی صبور تاریخ سرزمینی را به نیکی می سازند. خب خانواده فیلم اهل یزد هستند و یزد یکی از غنی ترین شهرهای ایران است و معماری اش مثال زدنی. معماری غنی هم جایی بوجود می آید که مردمش فرهیخته باشند و زیرک. این زیرکی و در عین سادگی دربازی ها و شخصیت ها هویداست. نمونه آن بازی رضا کیانیان و فرهاد اصلانی است. یا حرکت پیچیده دوربین و درعین حال سیال که میان آدم ها در رفت وآمد است، انگار روح آدم ها را می کاود.آدم هایی که به راحتی راز دل را بر سر سفره گشوده نمی کنند تا هرکسی حصه ای بچیند. این مردمان حرف های شان را درگوشی و آهسته زمزمه می کنند یا مثل کویر رازها در خود دارند.

دوربین هم اجازه دارد تا جایی به آنها نزدیک شود .به همین دلیل توقف دوربین دراین صحنه ها زیاد نیست. انگار حرمت آدم ها را حفظ می کند. زنان در جمع خودشان کلونی تشکیل می دهند و مردان در جمع خودشان حرف شان را می زنند. اما دراین خانواده دختر کوچک قرار است عروسی کند ولی انگار همین کوچک بودن او با خودش حجب و حیایی به همراه می آورد .انگار نگار جواهریان در نقش سپند دربازی اش رازی را با خود حمل می کند که هیچ وقت مهرش گشوده نمی شود. همه این ها در جزییات با تصویر و صدا درفیلم دیده می شود. به خصوص با دنبال کردن پیام فیلم بیشتر به این فکر می کنیم باید ایستگاهی بزنیم و یک مقدار در خودمان توقف کنیم .اطراف مان را ببینیم و خودمان را به یاد بیاوریم . به ویژه اگر دید انطباقی با جامعه شهری داشته باشیم. متوجه می شویم دنیای امروز و آدم ها دائما درمعرض تغییر و حتی ناگزیر به تغییر اند.پس ضرورت چنین ایستگاهی جدی است .

نویسنده : فرانک آرتا