کاوش مریخ, اکتشاف زمین

علوم و فناوری های پیشرفته برای این که بتوانند در دنیای بشدت پیچیده کنونی به راه خود ادامه دهند به منابع نیاز دارند منابع انسانی و مالی هرچقدر یک حوزه دانش یا حوزه فناوری, پیچیده تر و پیشرفته تر باشد و نیازش به تحقیقات پایه ای بالاتر و از طرفی سودآوری آن زمان برتر باشد, در خطر بیشتری از نظر تامین منابع هستند

علوم و فناوری‌های پیشرفته برای این‌که بتوانند در دنیای بشدت پیچیده کنونی به راه خود ادامه دهند به منابع نیاز دارند؛ منابع انسانی و مالی. هرچقدر یک حوزه دانش یا حوزه فناوری، پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر باشد و نیازش به تحقیقات پایه‌ای بالاتر و از طرفی سودآوری آن زمان برتر باشد، در خطر بیشتری از نظر تامین منابع هستند.

در دنیای امروزی که همه شئون زندگی ما را مسائل اقتصادی و محاسبه‌های سود و زیان در بر گرفته است، هر لحظه این امکان وجود دارد با کم شدن حمایت مردمی از طرح‌های فنی و علمی، دولتمردان در تخصیص بودجه‌های لازم به آن نیز محدودیت‌هایی اعمال کنند و برنامه‌های مهمی که شاید آینده ما را تغییر دهد بی‌سامان رها شود. از سوی دیگر، توضیح ندادن درباره اهمیت این موضوعات در زندگی امروز و فردای ما به مردم باعث می‌شود علاقه مردم و بخصوص نوجوانان برای ورود به رشته‌های تحصیلی که در نهایت به توسعه این شاخه‌های علوم و فناوری منجر می‌شود کاهش یابد و به این ترتیب نیرو و منابع انسانی مورد نیاز آینده در این رشته‌ها تامین نشود.

اینجاست که بهانه‌های ترویج علم به میان می‌آید که درباره اهمیت علم و دانش به طور عام و در مورد آن رشته ویژه به طور خاص با مردم سخن بگویند.

فضا، صنعتی مبتنی بر فناوری‌ها، تخصص‌ها و علوم متعددی است که از هم‌اکنون ضرورت حضور خود را در زندگی روزمره ما نشان داده است. تصور یافتن حوزه‌ای از زندگی در آن فضا و صنایع فضایی عملا به ماموریتی غیرممکن بدل شده است؛ اما فضا مانند همه موارد دانش و فناوری پیچیده و پیشرفته، گران و دیربازده است.

داستان انتخاب یک هفته به عنوان هفته جهانی فضا برای ترویج فضا، بیش از آن‌که ریشه در اهمیت فضا داشته باشد به این برمی‌گردد که در جهان دوقطبی شدید، سیاستمداران نتوانستند به توافقی بین دو روز چهارم اکتبر ـ که سالگرد پرتاب اسپوتنیک روس‌ها به مدار بود ـ و دهم اکتبر که سالگرد امضای توافق‌نامه حقوق فراجوی بود و در آن بلوک غرب نقشی پررنگ داشتند ـ برسند و در نهایت به پیشنهاد برخی کشورها از جمله ایران به جای روز فضا، سازمان ملل هفته‌ای را میان این دو تاریخ به نام هفته جهانی فضا نامگذاری کرد، شاید این تصادف بازتاب‌دهنده اهمیت این حوزه از فناوری و صنایع پیشرفته نیز باشد، حوزه‌ای که چنان زندگی ما به آن وابسته شده و خواهد شد که یک روز برای یادبود آن کافی نیست.

هفته فضا، بهانه خوبی برای ترویج فضا و به طور عمومی‌تر ترویج علم است. البته به شرط این‌که کار براساس قاعده و اصولش باشد. مروجان و از آن مهم‌تر، برنامه‌ریزان این برنامه باید بدانند برای چه کسانی قرار است برنامه اجرا کنند. مخاطبان آنها قرار نیست دانشمندان یا مهندسان حرفه‌ای باشند. قرار است مردم عادی با فضا و برنامه‌های فضایی جهانی و البته کشور آشنا شوند. البته به شرط این‌که خود آنها دید دقیقی از این مساله داشته باشند. در روزهای پیش رو، شاید یکی از پرسش‌های مهمی که کارشناسان فضایی ایران باید به آن پاسخ دهند هدف و برنامه آنها برای آینده برنامه فضایی ایران است؛ موضوعی که باید یک بار به طور اساسی حل‌و‌فصل شود تا بر مبنای آن بتوان برنامه فضایی ایران را اجرا و البته آن را ترویج کرد.

اما مرزهای فضا محدود به مرزهای ملی نیست. امسال هفته جهانی فضا در حالی برگزار می‌شود که یکی از تم‌ها و زمینه‌های پیشنهادی برای آن «کاوش مریخ، اکتشاف زمین» است.

مریخ سلحشور سرخ فام، هنوز هم محوری برای جلب توجه ما به فضاست. این سیاره سرخ‌فام ما را لحظه‌ای در طول تاریخ رها نکرده است و به نظر می‌رسد اولین مقصد سیاره‌ای ما پس از زمین بی‌هیچ شک و شبهه‌ای مریخ باشد. اگرچه پیشنهادکننده‌های این تِم نیم‌نگاهی به برنامه‌های بخش خصوصی نظیر پروژه غیرعادی دنیس تیتو برای اعزام فضانوردانی به دور مریخ و همچنین فعالیت‌های پروژه‌ای مانند مارس وان دارند، اما فارغ از این موارد مریخ برای ما مهم است.

مریخ هنوز رازهای بسیاری در دل خود دارد، مریخ هنوز مقصد اصلی کاوشگرهای ماست و شرایط آن می‌تواند تعیین‌کننده نخستین کلونی‌های آینده ما باشد.

هفته فضا فرصتی برای نگاه به فضا و درک ارزش‌ها و فرصت‌هایی است که صنایع فضایی برای ما به ارمغان آورده‌اند، اما برای این‌که بتوانیم تصویر را کامل‌تر ببینیم باید اندکی دورتر از آن بایستیم و به مقصدی دورتر نگاه کنیم. مریخ آن مقصد دورتر است. نگاه به مریخ نه تنها نشان‌دهنده توسعه صنایع فضایی ما با هدف کشف و کاوش جهان است که ما را با معجره دانش آشناتر می‌کند، معجزه‌ای که می‌تواند همین جا و روی زمین به زندگی ما و در درک جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، کمک کند.

پوریا ناظمی