اصلی ترین تهدید برای فرهنگ چیست

از روزهای نخستین آفرینش انسان, میان حق و باطل جنگی تمام نشدنی شروع شده است و این دو جبهه ی بزرگ, همیشه در حال صف آرایی برای غالب شدن بر دیگری هستند

از روزهای نخستین آفرینش انسان، میان حق و باطل جنگی تمام نشدنی شروع شده است و این دو جبهه‌ی بزرگ، همیشه در حال صف آرایی برای غالب شدن بر دیگری هستند.

تلاش‌های انبیاء عظام و معصومین(علیهم‌السلام) و اولیاء الهی در راس جبهه حق، باعث شده که بخش زیادی از توان فکری و روحی و جسمی آنها صرف این مبارزه گردد. اگرچه وعده‌ی خداوند درباره پیروزی حق، قطعی است امّا گذشت زمان نشان داده است که غفلت از این جبهه و نشناختن ابعاد هجومی دشمن، ضربات مهلک و جبران ناپذیری بر پیکره دین وارد آورده است.

هم‌چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: و فتنه [=شرک] از کشتار بزرگتر است و آنان پیوسته با شما می‏‌جنگند تا اگر بتوانند شما را از دینتان برگردانند.‌ [بقره/۲۱۷] [۱] با این بیان از قرآن کریم محدوده خاستگاه دشمنان، دین ماست یا به تعبیر دیگر جنگ، جنگ دین و فرهنگ است و دشمن تا سرنگونی دین ایستاده است.

امّا نگرش عمیق به موضوع تداعی جبهه‌ی حق و باطل در طول اعصار، بیانگر این نکته است که جنگ، تنها جنگ نظامی و لشکر کشی و جنگ تن به تن نیست. جنگ بر دو نوع سخت و نرم است. جنگ سخت که همان رویارویی مستقیم است با ابزار و سلاح‌های کارآمد انجام می‌گیرد و جنگ نرم با رویارویی و سلاح‌هایی مختص به خود است. در جنگ سخت بدن‌ها مورد حمله هستند و در جنگ نرم، افکار و فرهنگ مورد هجمه است. سلاح در جنگ سخت تفنگ و انواع گلوله و... است ولی در جنگ نرم سلاح کارآمد، سخن و نوشته و مقاله‌ها و... است.

جنگ نرم، مترادف اصطلاحات بسیاری در علوم سیاسی و نظامی است. در علوم نظامی از واژه‌هایی مانند جنگ روانی یا عملیات روانی و در علوم سیاسی از واژه‌هایی چون براندازی نرم، تهدید نرم، انقلاب مخملین و اخیراً به واژه انقلاب رنگین برای تبیین این اصطلاح استفاده می‌شود.

گاهی به جای جنگ، از واژه‌های تهدید یا قدرت نیز استفاده می‌شود، ولی در نهایت، هر دوبه یک مفهوم ختم می‌شوند.

نظریه‌ی جنگ نرم طی دهه‌های اخیر وارد ادبیات سیاسی شده است و "ژوزف نای" از اندیشمندان معاصر، معتقد است، مبنای قدرت سخت یا جنگ سخت بر "اجبار" و مبنای قدرت نرم بر "اقناع" است، او برخلاف بعضی از صاحب نظران، اقتصاد و دیپلماسی را در زیرمجموعه قدرت سخت قرار داده و تنها از رسانه بعنوان قدرت نرم نام می‌‌برد. [۲]

گاهی دشمن برای جنگ سخت، مقدماتی را فراهم می‌کند و زمینه‌هایی را ایجاد می‌کند که موفقیت خود را مسجّل کند یعنی اول جنگ افکار است، بعد، برنامه‌ریزی برای جنگ رو در رو (سخت) بوجود می‌آید و دشمنی که در جنگ افکار، شکست بخورد هوس جنگ رو در رو را از سر خود بیرون می‌کند و شکست در جنگ افکار و فرهنگ دشمن را برای قدم‌های بعدی مهیا می‌کند.

توصیه‌‌های پیر فرزانه و نگاه‌های مقام معظم رهبری(مدظله العالی) به این موضوع، بازهم نشان از اوج بصیرت و دشمن شناسی ایشان است. که می‌فرماید: امروز جمهوری اسلامی و نظام اسلامی با یک جنگ عظیم مواجه است، لیکن جنگ نرم؛ در جنگ نرم، چه کسانی باید به میدان بیایند و اصولاً ماهیت این جنگ چیست؟ قدر مسلم نخبگان فکری‌اند؛ یعنی شما افسران جوان، جبهه مقابل جنگ نرمید. وقتی انسان، تجهیز، صف‌آرایی، دهان‌های با حقد و غضب گشوده شده و دندان‌های با غیظ فشرده شده علیه انقلاب و امام خمینی و آرمان‌های نظام اسلامی را می‌بیند وجود این جنگ نرم را باور می‌کند هرچند ممکن است عده‌ای این را نبینند. [۳]

اندلس تجربه شکست سخت مسلمانان در جنگ نرم علیه دشمن است. شاید در عرصه جنگ سخت شاهد پیروزی‌های چشم‌گیر از جانب مسلمانان بودیم ولی در عرصه جنگ نرم تجربه‌های سختی برای مسلمین وجود دارد ازجمله آنها اندلس هست که جنگ نرم غرب مسیحی علیه مسلمانان است. در این جنگ نابرابر که باوجود غفلت مسلمین از وقوع جنگ نرم بود باعث شد که تقریباً تمام آثار اسلامی آن دیار از بین برود. سرزمینی که تقریباً هفت قرن(از هشتم میلادی تا پانزدهم میلادی) شاهکار‌های علمی‌، فرهنگی و هنری فراوانی پدید آورده است و اندیشمندان بزرگی چون ابن رشد، ابن عربی و ابن بطوطه را تحویل جامعه اسلامی داده بود. به عقیده بسیاری از تحلیل گران، شکست مسلمانان در جنگ نرم و جبهه‌ی روانی باعث شکست در جنگ سخت و برچیده شدن آثار اسلامی گردید. جنگ نرمی که سلاح آن مسائل ضد فرهنگی از قبیل بی بند و باری و ترویج بی عفتی و... بود.

با نگاهی به جریان شناسی جنگ نرم می‌توان گفت که این شیوه جنگی، از دیرباز مورد استفاده قرار گرفته و همواره از سوی انسان‌ها در جنگ‌ها به عنوان یک ساز و کار موثر مورد توجه بوده است. تنها تفاوتی که می‌توان در میان جنگ‌های نرم در دوران گذشته و عصر معاصر یافت، تفاوت در ابزارها و روش‌های آن است و اصولاً بهره‌گیری از هر نوع ابزاری در جنگ نرم بر این پایه و محور قرار می‌گیرد که بر اندیشه و احساسات مخاطب تاثیر گذاشته و او را مرعوب خود سازد و بی آن که واکنشی از خود نشان دهد، تسلیم دشمن شده و یا در مسیر خواسته‌های او گام بردارد.

آموزه‌های قرآنی به جنگ نرم در حوزه دشمن شناسی و مقابله با دشمن، توجه داشته است. آیات بسیاری به این مسئله از زاویه‌ی دید مختلف نگریسته است. به این معنا که اگر دشمن، برخی از سازوکارهای جنگ روانی را در جنگ نرم به کار می‌گیرد، جامعه اسلامی نیز در دفاع و مقابله با دشمن می‌بایست از همه‌ی امکانات بهره گیرد. همچنان‌که در سوره بقره خداوند متعال می‌فرماید: پس هر کس بر شما تعدی کرد، همان گونه که بر شما تعدی کرده بر او تعدی کنید و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقواپیشگان است .[بقره/۱۹۴]، [۴]

ذبیح الله محمدی بردبری

پی نوشت:

[۱] . «وَالْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلاَ یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّیَ یَرُدُّوکُمْ عَن دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ...»

[۲] . کتاب جنگ نرم، احمد حسین شریفی، چاپ هشتم، صفحه۲۶

[۳] . مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان، ۴شهریور۱۳۸۸

[۴] . «فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ»