تحلیلی توصیفی از فرهنگ هیئت علمی دانشگاه ها و آموزش كتابشناسی

دانشگاه ها همواره از نظر كتابداران, كلید آموزش كتابشناسی شمرده می شوند, با این حال, شواهد چشمگیر نشان می دهد كه اغلب دانشگاه ها, در روند آموزشی خود, آموزش كتابشناسی را چندان نپسندیده اند این مقاله به بررسی ماهیت فرهنگ هیئت علمی دانشگاه ها و چگونگی جلوگیری از تلاش هایی برای آموزش كتابشناسی می پردازد

دانشگاه‎ها همواره از نظر كتابداران, كلید آموزش كتابشناسی شمرده می‎شوند, با این حال, شواهد چشمگیر نشان می‎دهد كه اغلب دانشگاه‎ها, در روند آموزشی خود, آموزش كتابشناسی را چندان نپسندیده‎اند. این مقاله به بررسی ماهیت فرهنگ هیئت علمی دانشگاه‎ها و چگونگی جلوگیری از تلاش‎هایی برای آموزش كتابشناسی می‎پردازد. با آن كه باور عام بر آن است كه فرهنگ دانشگاهی از توسعهٔ كتابخانه‎های بزرگ حمایت می‎كند, تاكنون تحقق آموزش كتابشناسی مورد پذیرش قطعی قرار نگرفته است. اگر كتابخانه‎های دانشگاهی بخواهند به فرآیند آموزشی كمك كنند, تلاش مستمر كتابداران برای تحقق آموزش كتابشناسی در دانشگاه‎ها ضروری است.

بویر (Boyer) در یكی از مهمترین كتابهایش در مورد آموزش دانشجویان تا سطح لیسانس تحت عنوان: دانشگاه تجربهٔ دانشجویان لیسانس در آمریكا نوشت:ما در مطالعات خود دریافتیم كه كتابخانه در بیش‎تر مؤسسات آموزشی یك منبع فراموش شده است. آنچه در مورد نظر بویر قابل ذكر است, مورد غفلت قرار گرفتن كتابخانه در فرآیند آموزش است. كتاب بویر اولین انتشار مهم در مورد آموزش كتابشناسی برای دانشجویان تا سطح لیسانس در سال‎های اخیر است زیرا او نه تنها به كتابخانه توجهٔ خاصی كرده است, بلكه آموزش كتابشناسی را در دانشگاه‎ها مطرح نموده است.متأسفانه بویر, روشی را در این باب ذكر نكرده و مباحثات و نظریات او همچنان به بوتهٔ فراموشی سپرده شده است. آموزش كتابشناسی دارای تاریخ طولانی در كتابخانه‎های دانشگاهی است و تاریخ آن حداقل به دههٔ ۱۸۸۰ باز می‎گردد. در سالهای اخیر, حمایت‎كنندگان این نظر به آموزش كتابشناسی و پذیرش آن توسط كتابداران به عنوان حركتی اساسی و پویا اشاره می‎كنند.

با این حال, تلاش‎هایی كه در طول تاریخ دربارهٔ چگونگی نقش كتابخانه‎ها در فرآیند آموزش شده, مبهم است.

"برانزكوم" (Branscomb) در اثر معروف خود در سال ۱۹۴۰, استفادهٔ كم از كتابخانه‎ها توسط دانشجویان دانشگاه‎ها را در خلال دههٔ ۱۹۳۰ بررسی كرد و پرسید: "با روش كنونی آموزش, آیا به چنین كتابخانه‎های بزرگی نیازمندیم؟"یك دههٔ بعد, "لویس روند" (Louis Round) كتابدار معروف این مسئله را به زبان دیگر مطرح می‎كند: گرچه دانشكده‎ها بودجه‎های هنگفتی را صرف گسترش و توسعه كتابخانه‎ی می‎كنند اما كمكی كه این كتابخانه‎ها به ارتقای سطح كیفی برنامه‎های آموزشی می‎كنند كم‎تر از آن چیزی است كه باید باشد. "نپ" (Knapp) در طول دهه ۱۹۵۰ و اوایل دههٔ ۱۹۶۰ با مقالات و تحقیقات خود, در زمینه "آموزش كتابشناسی مدرن" پیشگام بود."شورز" (Shores) در سال ۱۹۶۸, توجهٔ عام را به نقش آموزش عالی از طریق استفاده از كتابخانهٔ دانشگاه جلب نمود.در سال ۱۹۶۸ "فیپس" (phipps) دریافت كه كتابداران بسیاری كه درگیر آموزش كتابشناسی بودند, به دلایلی همچون كمبود كاركنان, نبود وقت و بودجه, عدم همكاری و مساعدت از طرف دانشگاه و مدیریت آن, ناامید و بی‎روحیه شده‎اند.دورهٔ آموزش كتابشناسی از سال ۱۹۶۹ با ارائه مقاله "فاربر" (Farber) به بخش كتابخانه‎های دانشگاهی "انجمن كتابخانه‎های دانشگاهی و تحقیقاتی" آغاز می‎شود. در اوایل دههٔ ۱۹۷۰, آموزش كتابشناسی به عنوان حركتی نو با كنفرانسی در دانشگاه میشیگان شرقی شروع می‎شود. در دههٔ ۱۹۸۰, با انتشار مجله‎ای با عنوان "راهبردهای تحقیقاتی", برنامهٔ آموزش كتابشناسی دنبال می‎شود. در دههٔ ۱۹۹۰, بعضی از مراكز محلی و دانشگاهی از اهمیت آموزش كتابشناسی آگاه می‎شوند. با وجود پیشرفت‎های چشمگیر, یك احساس آزاردهنده دربارهٔ آموزش كتابشناسی همچنان باقی است و آن عدم درك و شناخت صحیح اعضای هیئت علمی دانشگاه‎ها از موضوع است.در سال ۱۹۹۲ "جاكوبسن" (Jacobson) نتیجه گرفت. با این كه كیفیت و شیوهٔ آموزش كتابشناسی تغییر كرده و اعضای دانشگاه‎ها و دانشكده‎ها تا حدودی به نقش آن آگاه شده‎اند, و با آن كه تعداد دانشجویان و استادان افزایش چشمگیری یافته, هنوز اعضای هیئت علمی دانشگاه‎ها درس "آموزش كتابشناسی" را درسی اساسی برای آموزش دانشجویان خود به شمار نمی‎آورند.این تلاش‎ها باعث شد تا در دهه‎های ۱۹۶۰ و ۱۹۸۰ "سازمان ملی اوقاف" (۱) برای گسترش منابع كتابخانه‎های علوم انسانی, و "شورای منابع كتابخانه‎ها" برای ارتقای آموزش كتابخانه‎ای, حدود سه میلیون دلار در ۵۰ كتابخانهٔ دانشگاهی سرمایه‎گذاری كردند.در سال ۱۹۸۰, گوین (Gwinn) این برنامه‎ها را مورد نقد و بررسی قرار داد و فصل جدیدی در تاریخ آموزش كتابشناسی گشوده شد. مشكلاتی كه او برشمرد به قرار زیر است:

- همكاری ضعیف دانشگاه

- عدم همكاری مناسب مدیریت دانشگاه با كتابداران

- نبود برنامه‎ریزی از سوی دانشگاه

او نتیجه گرفت كه: برنامهٔ آموزش كتابشناسی تغییرات آشكاری در دیدگاه‎های اعضای هیئت علمی دانشگاه‎ها ایجاد نكرده است. بعد از مدتی, "وایت لچ" (Whitelatch) در سال ۱۹۸۳ نوشت كه: در ایالات متحده روال آموزشی دانشگاه‎ها بر مبنای استفاده از كتابخانه نیست. همچنین مقالات دانشجویان كم‎تر متكی به استفاده از متون كتابخانه‎ای می‎باشد."تاماس" (Thomas) در سال ۱۹۹۴ اظهار داشت كه به طور كلی, اكثر دانشگاه‎ها در بالا بردن مهارت‎های استفاده از كتابخانه, چه به شكل سنتی و چه الكترونیكی, هنوز مسئولیت كمی در قبال دانشجویان احساس می‎كنند.

اهمیت همكاری با دانشگاه

از لحاظ تاریخی, كتابداران دانشگاهی, مدت‎ها به دانشگاه‎ها به عنوان مرجعی در ترغیب و هدایت دانشجویان به استفاده از كتابخانهٔ دانشگاه چشم دوخته بودند, ولی این توجه با ناكامی مواجه شد. "برانزكوم" (۱۹۴۰) نوشته بود: كتاب‎ها در قفسهٔ كتابخانه‎ها بی‎استفاده هستند, زیرا مدرسان به این كتاب‎ها توجه ندارند و در فرایند آموزش و تحقیقات, هیچگونه انگیزه‎ای در دانشجویان برای استفاده از منابع كتابخانه‎ای ایجاد نمی‎كنند.بعد از "برانزكوم", "نپ" (۱۹۵۸) نوشت: نه حوزهٔ موضوعی, نه روش تدریس و نوع تكالیف, و نه كیفیت دانشگاه, هیچك ضامن استفاده از منابع كتابخانه نیست. تنها عامل تعیین‎كننده, گرایش و علاقه‎مندی خود مدرس است. اگر مدرس در این زمینه اشتیاق از خود نشان دهد, دانشجو به تبع او از كتابخانه استفاده خواهد كرد.

"لیپو" (Lipow) در سال ۱۹۹۲ بر اهمیت همكاری كتابداران با هیئت علمی دانشگاه‎ها تأكید كرد: مدرسان دانشگاه, بیش‎تر از ما (كتابداران) با دانشجویان برخورد می‎كنند, آن‎ها هستند كه می‎توانند تكالیف دانشجویان را بر مبنای استفاده از منابع كتابخانه‎ای تعیین كنند. هر چقدر مدرسان در استفاده از كتابخانه ناآگاه, بی‎انگیزه و سهل‎انگار باشند, دانشجویان نیز به همان اندازه ناآگاه و بی‎انگیزه خواهند بود.

آموزش كتابشناسی, همكاری و حمایت مسئولان و مدرسان دانشگاه را می‎طلبد. اما چرا مسئولان دانشگاه‎ها پیوسته بر گسترش مجموعهٔ كتابخانه‎ها تأكید می‎ورزند, ولی در برابر تلاش‎های كتابداران برای

---