به کجا چنین شتابان

خوب, بد و زشت شتابزدگی

عصر کنونی، عصر غم‌انگیز و عجیبی است. بی‌وقفه می‌دویم، بدون این‌که از لحظه حال لذت ببریم و مدام به‌دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که چرا همیشه در اضطرابیم؟ آیا منشأ این اضطراب شتابزدگی نیست؟ چگونه بیاموزیم که گاهی اوقات برای رسیدن به آرامش، دکمه مکث را بفشاریم؟

مونا، زنی سی و پنج ساله، دو فرزند کوچک دارد و کارمند است که فکر می‌کند همیشه برای کار بیرون و خانه، کم وقت دارد. او در یک جلسه مشاوره می‌گوید: «دیدن دقیقه‌هایی که بسرعت می‌گذرند مرا مضطرب می‌کند. همیشه احساس می‌کنم وقت کافی ندارم. به جای راه رفتن، می‌دوم و به جای جویدن غذا، آن را می‌بلعم.» او می‌داند این احساس بیش از حد آزارش نمی‌دهد، اما از مضرات آن‌ آگاه است.«وقتی روی اطرافیان و بویژه بچه‌هایم فشار می‌آورم، بخوبی احساس می‌کنم آنها را به ستوه می‌آورم و نمی‌توانم کاملا از وجودشان لذت ببرم، چون همیشه دغدغه کارهای باقیمانده و گذر زمان را دارم.»

نمونه زن‌ها و مردهایی شبیه مونا بسیار هستند که دغدغه کارهای ناکرده و گذر با شتاب زمان را دارند.

● گرایش عمومی به سرعت

شرایط موجود،‌ کار این افراد شتابزده را دشوارتر می‌سازد. دکتر پیر ایو گوریو، متخصص حرکت درمانی می‌گوید: «مدام وسوسه می‌شویم و می‌خواهیم بلافاصله به هر چه به ما عرضه می‌شود دست پیدا کنیم. امروزه پیمودن عرض اقیانوس اطلس در کمتر از هفت ساعت امکان‌پذیر است و وسوسه‌انگیز. مقاومت در برابر این همه تحرک عصر جدید که همواره نوید شرایط بهتر را می‌دهند، دشوار است.» در جامعه ما و بیشتر جوامع، کند عمل کردن ویژگی خوبی به حساب نمی‌آید. دکتر پاسکال نوو، روانکاو تصدیق می‌کند: «در دنیایی زندگی می‌کنیم که فعالیت در آن تحسین می‌شود. آنها که به دریا می‌نگرند افراد تنبلی تلقی می‌شوند!» هر چه بیشتر فعالیت ‌کنیم، بهتریم. این روانکاو ادامه می‌دهد: «افراد همیشه عجول چون خود را در دیدرس دیگران می‌بینند یا می‌خواهند مورد تائید جامعه باشند، می‌کوشند اعتماد به نفس پایین خود را جبران کنند. در واقع با زیاد کردن فعالیت خود، آنها بیرون از وجودشان دنبال قدرشناسی هستند و نمی‌توانند در درون برای خود اهمیت قائل شوند.» آنها وقت خود را پر می‌کنند تا خلأ درون را پر کنند.

● اضطراب از احساس خلأ

دکتر گوریو یادآور می‌شود: «پشت شتابزدگی، ترس ناشی از احساس خلأ نهفته است، اضطرابی که هر بار اموری مانند ترافیک یا تعطیلات مانع رفتار عجولانه آنها می‌شود. وقتی ظاهر می‌شود، این احساس که زمان را از دست می‌دهند برایشان تحمل‌ناپذیر است و‌ حس می‌کنند هویت واقعی خود را گم کرده‌اند. برای این‌که این احساس از بین برود، به‌طور منطقی‌ هر کاری می‌کنند تا هویت خود را به دست آورند. برای این منظور عجله می‌کنند تا به اهدافشان برسند.» دکتر پاسکال نوو توضیح می‌دهد: «برای این افراد ‌دستیابی به شمای موردنظر بسیار مهم است. طبق نظر فروید این شما هر چیزی غیر از خود شخص به عنوان فاعل می‌تواند باشد؛ مثل یک شمای مادی، یک فرد، یک مکان یا حتی خود شخص، البته نه به آن صورتی که هست، بلکه آن‌گونه که خود را موظف می‌کند، باشد. اگر این افراد عجله نکنند، ممکن است شمای موردنظر از آنها بگریزد، دیگران آن را بگیرند یا خودشان از دستش بدهند. هدف آنها این است که سریع به کمبودها پاسخ دهند و بلافاصله به خواسته خود برسند تا خاطر جمع شوند. اگر این افراد بلافاصله رضایت خاطر به دست آورند، این احساس شادمانی واهی و زودگذر است، چرا که خیلی زود، کمبود دیگری پدید می‌آید و باید به خواسته دیگری برسند.»

● احساس ناامنی

به گفته دکتر گوریو، این روش زندگی کردن از احساس ناامنی عاطفی ناشی می‌شود. کودکی که به توانایی‌های خود در زمینه خلاقیت و ابتکار اعتماد دارد، می‌داند چه می‌خواهد و سعی می‌کند با آرامش به خواسته خود برسد. از علایق خویش مطمئن است، به آنها اعتماد دارد و از این‌که وقت خویش را صرف آنها کند، ترسی ندارد. ولی کودکی که احساس ناامنی می‌کند و اعتماد به نفسش به اندازه کافی به واسطه والدین و محیط اطرافش تقویت نشده است می‌خواهد با عجله به همین خواسته‌ برسد و نمی‌تواند بخوبی امیال خود را هدایت کند.

برای روشن شدن موضوع می‌توان پیام گرسنگی را که همه ما هر روز دریافت می‌کنیم، مثال زد. اگر مطمئن باشیم می‌توانیم از طریق مناسبی گرسنگی‌مان را رفع کنیم، عجله نمی‌کنیم. برعکس، اگر به دلیل خودناباوری، شک داشته باشیم که بتوانیم گرسنگی‌مان را برطرف کنیم مانند مونا عمل خواهیم کرد: غذا را می‌بلعیم. در این صورت، فقط هدف مهم خواهد بود و راه‌های رسیدن به آن اهمیت کمی خواهند داشت.

● چه باید کرد؟

برای این‌که بتوانیم از این تعجیل بپرهیزیم و آرام‌تر باشیم دکتر پیر ایو گوریو راه‌های زیر را پیشنهاد می‌کند:

۱ـ این حق را برای خود قائل شوید که بدون دنبال کردن هدف خاصی به گردش بپردازید.

۲ـ گاهی اوقات در یک کافی شاپ چای یا قهوه بنوشید.

۳ـ برخی اوقات، ‌تلفن همراه خود را خاموش و به مناظر نگاه کنید.

۴ـ ابتدا فقط چند دقیقه به این کارها بپردازید تا دچار اضطراب نشوید. سپس دوباره شروع کنید و به این کار ادامه دهید. طی این لحظات، به خواسته دلتان گوش فرا دهید.

۵ ـ پذیرای احساسات خود باشید و به اظهارنظرهای درونی‌تان توجه کنید.

● دکتر پاسکال نوو نیز برای این مشکل روش‌های زیر را پیشنهاد می‌کند

۱ـ‌ برای این‌که اولویت‌های خود را مشخص کنید، از خود بپرسید چه چیزی برایتان مهم‌تر است: سریع‌تر رسیدن به هدف یا با آرامش بیشتری به آن دست یافتن؟

۲ـ‌ به جای این‌که در انجام دادن کارها عجله کنید، اجازه دهید کار خوب جا بیفتد و به معنی آن بیندیشید. به این ترتیب، بیشتر لذت خواهید برد و به خود و آنچه دوست دارید یا ندارید بیشتر پی‌می‌برید.

زهرا کلباسی

روان‌شناس