شناسایی و معرفی برخی از مهمترین گونه های درختی و درختچه ای در طراحی و توسعه فضای سبز

استفاده از درختان و درختچه های زینتی برای زیباسازی و ایجاد سایه در محیط زندگی بشر از دیر باز مورد توجه انسان بوده است در این راستا هر گونه گیاهی با توجه به خصوصیات گیاهشناسی و نیازهای اکولوژیک و عکس العمل های گیاهان در مقابل تنش های محیطی خشکی و کم آبی انتخاب و کاشته می شده, زیرا شرایط محیط کشت به ویژه اقلیم و خاک و ارتفاع از سطح دریا و شیب و عرض جغرافیایی از عوامل محدود کننده مناطق رویشی گونه های گیاهی می باشد, که ایجاد فضای سبز را با مشکل مواجه می کند

استفاده از درختان و درختچه‌های زینتی برای زیباسازی و ایجاد سایه در محیط زندگی بشر از دیر باز مورد توجه انسان بوده است. در این راستا هر گونه گیاهی با توجه به خصوصیات گیاهشناسی و نیازهای اکولوژیک و عکس‌العمل‌های گیاهان در مقابل تنش‌های محیطی (خشکی و کم آبی) انتخاب و کاشته می‌شده، زیرا شرایط محیط کشت به ویژه اقلیم و خاک و ارتفاع از سطح دریا و شیب و عرض جغرافیایی از عوامل محدود کننده مناطق رویشی گونه‌های گیاهی می‌باشد، که ایجاد فضای سبز را با مشکل مواجه می‌کند. در این مقاله ابتدا گونه‌های درختی و درختچه‌ای زینتی مناسب با هر اقلیم شناسایی، انتخاب و نیازهای اکولوژیک آنها مشخص و سپس با معرفی گونه‌های گیاهی هر اقلیم (گرمسیری و سردسیری) شاخص‌ترین گونه‌های گیاهی مناسب با اقلیم آن منطقه جهت کاشت و توسعه فضای سبز توصیه می‌گردد. زیرا انتخاب نادرست و عدم توجه به شرایط اقلیمی و خواهش‌های اکولوژیکی هر گونه گیاهی موجب هدر رفتن سرمایه وقت و عدم موفقیت در توسعه فضای سبز می‌گردد. شاخص‌ترین گونه‌های درختی و درختچه‌ای پهن بــــــرگ و سوزنی برگ شامـــــــل:

۱- به ژاپنی (Chaenomeles Japonico) ۲- شیر خشت (Cotoneaster salicifolius) ۳- شمشاد‌(Euonymus europaeus) ۴- یاس‌زرد‌ Forsythia intermedia ) ۵- زیتون (Olea europaea) ۶- زبان گنجشک (Fraxinus velutina) ۷- گردو (Juglandus regia ) ۸- پیراکانتا (Pyracantho cocinea) ۹- اقاقیا (Robinia pseudocacia) ۱۰- ســرو نقره‌ای (Cupressus arizonica) ۱۱- کاج جنگلی (Pinus sylvestries) ۱۲- نوئل (Picea abies) ۱۳- سرو نقره‌ای (Cupressus arizonica) ۱۴- ســــرو خمره‌ای (Thuja orientalis) ۱۵ - سرخدارزینتی (Taxus midia).

گیاهان بعنوان مهمترین پدیده خلقت دارای خواص و ویژگیهای منحصر به فردی هستند که نقش حیاتی در آفرینش سایر پدیده‌های جاندار داشته‌اند. بطوریکه بدون وجود گیاهان ادامه حیات سایر موجودات ممکن و میسر نبوده است. استفاده از گیاهان در ایجاد مناظر سرسبز و تنوع محیط یکی از شاخص‌ترین هنر بشر در بکارگیری گیاهان زینتی و ایجاد محیطی دلپذیر جهت تعدیل حالات روحی و زندگی ماشینی امروزه می‌باشد. بعنوان مثال ایجاد باغهای معلق بابل یکی از شگفتی‌های هنر بشر در زیباسازی محیط اطراف خود بوده است. در این زمینه گیاهان زینتی بویژه گل‌ها و درختچه‌ها به لحاظ زیبایی و متفاوت بودن فرم رویشی، طول دوره گلدهی و تغییر رنگ شاخه‌ها و برگها و تنوع گل در فصول مختلف از اهمیت ویژه‌ای در طراحی فضای سبز برخوردار می‌باشند. در این مقاله سعی بر این است تا با معرفی و شناسایی درختان و درختچه‌های زینتی شاهد استفاده از آنها در فضای پارکها و میادین بر اساس خواهش‌های اکولوژیکی و شرایط آب و هوایی منطقه باشیم.

● روش کار:

ابتدا شرایط اقلیمی بویژه درجه حرارت و نوع خاک بررسی، سپس بر اساس نیازهای اکولوژیک بویژه نیازهای آبی و خاکی، گونه‌های سازگار سوزنی برگ و پهن برگ هر منطقه که مستعد رویش و سازگار آب و هوای آن منطقه می‌باشد شناسایی و معرفی گردیده است چرا که نیاز اکولوژیکی هر گونه تأثیر بسزایی در میزان موفقیت رویش و ماندگاری آن گونه در محیط کشت دارد.

● نتایج و توصیه‌ها:

گونه‌های پهن برگ و سوزنی برگ از نظر خواهش‌ها و نیازهای اکولوژیک که طیف وسیعی از شرایط اقلیمی را متحمل می‌نمایند و بسیار با هم متفاوت می‌باشند، لذا در درجه اول اولویت با گونه‌هایی می‌باشد که حساسیت کمتری را به آفات و امراض و شرایط نامساعد محیطی (خشکی و کم آبی) داشته باشند. بعنوان مثال کاج‌ها از گونه‌های سوزنی برگ مقاومت بیشتری به شرایط نامساعد محیطی نسبت به سایر گونه‌های سوزنی برگ حساس دارند و یا اینکه اقاقیا از گونه‌های پهن برگ نسبت به سایر شرایط خشکی را بهتر می‌تواند تحمل نماید. شاخص‌ترین گونه‌های پهن برگ و سوزنی برگ با توجه به شرایط اقلیمی بشرح ذیل می‌باشد.

الف) گونه‌های پهن برگ

۱) به ژاپنی Chaenomeles Japonica

▪ ویژگیهای گیاهشناسی

درختچه‌ای است از خانواده Rosacae با رشد متوسط و دارای تاجی پهن و گسترده با گلهای قرمز مایل به صورتی که از اوایل بهار شروع و حدود یکماه دوام دارد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

این درختچه طالب آب و هوای معتدله مرطوب مدیترانه‌ای است و در خاک معمولی با نیاز آبی متوسط و در مکان آفتابی رویش می‌نماید و ازدیاد آن بوسیله بذر و قلمه انجام می‌شود. گلهای زیبایی آن در اوایل بهار زینت بخش باغها، پارکها و باغچه‌ها و حاشیه خیابان‌ها و پارکها می‌باشد.

۲) شیر خشت Cotoneaster salicifolius

درختچه‌ای است از خانواده Rosaceae کند رشد و خزان کننده با گلهای سفید که در اوایل اردیبهشت ظاهر می‌شوند و دارای میوه‌های قرمز رنگ و زیبا که تا زمستان برروی شاخه‌ها باقی می‌مانند.

▪ نیازهای اکولوژیک:

این درختچه در خاکهای معمولی با نیاز آبی متوسط و مکان آفتابی رویش می‌نماید. تکثیر آن بوسیله بذر و قلمه امکان انجام می‌شود و از نظر اقلیمی طالب آب و هوای معتدل می‌باشد.

۳) شمشاد Euonymus europaeus

▪ ویژگیهای گیاهشناسی:

درختچه‌ای است از خانواده Celastraceae کند رشد و خزان کننده دارای میوه‌هایی به رنگ قرمز و برگهایی متمایل به سبز می‌باشد که منظره زیبایی را در فصل بهار و پاییز بوجود می‌آورد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

طالب آب و هوای معتدل و خاک معمولی و در مکان سایه آفتابی رویش می‌نماید و ازدیاد آن بوسیله بذر، قلمه، پیوند و خوابانیدن شاخه می‌باشد و دارای نیاز آبی متوسط می‌باشد.

۴) یاس زرد Forsythia intermedia

▪ ویژگیهای گیاهشناسی:

درختچه‌ای است از خانواده Oleaceae و خزان کننده و دارای گل زرد طلایی بسیار زیبا که در اوایل بهار ظاهر می‌شود.

▪ نیازهای اکولوژیک:

این گیاه طالب آب و هوای معتدل و در خاک معمولی با زهکشی مناسب و با نیاز آبی متوسط و در مکان آفتابی یا نیمه سایه رویش می‌نماید. تکثیر آن بوسیله بذر و قلمه‌ و حتی خوابانیدن شاخه امکان پذیر می‌باشد.

۵) زیتون Olea europaea

درختی است کند رشد همیشه سبز دارای گلهای سبز و معطر و میوه سبز رنگ که پس از رسیدن به رنگ قهوه‌ای و سیاه در می‌آید و با توجه به همیشه سبز بودن بسیار مناسب برای پارکها و خیابانها می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

در خاک لومی و شنی مکان آفتابی و بسیار مقاوم به خشکی با نیاز آبی کم و در آب و هوای مرطوب تا معتدل رویش می‌نماید ازدیاد با قلمه می‌باشد.

۶) زبان گنجشک Fraxinus velutina

درختی است از خانواده Oleaceae نسبتاً سریع الرشد، خزان کننده و با فرم تاج نسبتاً پهن که در فصل پاییز رنگ برگها بصورت زرد و نارنجی بسیار زببا در پارکها خودنمایی می‌کند ارتفاع این درختان تا ۲۰ متر می‌رسد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

این درخت طالب آب و هوای سرد تا معتدل و در خاکهای معمولی با نیاز آبی متوسط رویش می‌نماید. تکثیر آن بوسیله بذر و پیوند انجام می‌شود.

۷) گردو Jaglandus regia

درختی از خانواده Juglandaceae با رشد متوسط و خزان کننده و ارتفاع آنگاه تا ۳۰ متر می‌رسد تاج آن گردو و گسترده دارای میوه خوراکی می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

این درخت در آب و هوای معتدل تا سرد و در خاکهای کاملاً زهکشی شده و سنگین با نیاز آبی متوسط و در مکان آفتابی رویش می‌نماید. ازدیاد آن بوسیله بذر و پیوند انجام می‌شود و برای تزئین پارکها مناسب می‌باشد.

۸) پیراکانتا Pyracantha coccinea

درختچه‌ای است از خانواده Rosaceae با تاج گسترده دارای گلهای ریز و سفید و میوه در بعضی گونه‌ها قرمز رنگ و در بعضی زرد می‌باشد و بسیار مناسب پارکها و میادین می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

طالب خاکهای با زهکشی مناسب با نیاز آبی متوسط و در آب و هوای معتدل و مرطوب رویش می‌نماید. تکثیر این گیاه بوسیله بذر و قلمه می‌باشد.

۹) اقاقیا Robinia Pseudocacia

درختی است از خانواده Leguminosa با رشد متوسط و خران کننده و دارای تاجی گسترده و گلهای سفید و معطر که در اوایل بهار ظاهر می‌شود. دارای میوه‌های قهوه‌ای تیره که بصورت خوشه‌ای برای مدت طولانی در روی درخت باقی می‌ماند.‌ مناسب برای پارکها و خیابان‌ها

▪ نیازهای اکولوژیک:

طالب خاکهای معمولی و با نیاز آبی کم و مکان آفتابی و در آب و هوای معتدل رویش می‌نماید و ازدیاد آن بوسیله بذر انجام می‌شود.

▪ گونه‌های شاخص سوزنی برگ:

۱) سرو نقره‌ای Cufressus arizonica

▪ ویژگیهای گیاهشناسی:

درختی است از خانواده Cupressaceae همیشه سبز و سریع الرشد با تاج مخروطی و برگهای سوزنی نقره‌ای رنگ با تنه‌ای قرمز و زیبا و دارای گلهای زرد مایل به کرم که در اوایل بهار ظاهر می‌شوند و در نهایت به یک میز قهوه‌ای رنگ تقریباً گرد تبدیل می‌گردد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

نیاز به خاک عمیق و حاصلخیز با زهکشی مناسب و طالب آب و هوای سرد تا معتدل و در مکان آفتابی و بسیار مقاوم به خشکی و سرما می‌باشد.

۲) سرو خمره‌ای( (Thuja orientalis

▪ ویژگیهای گیاهشناسی:

درختچه‌ای است همیشه سبز با رشد متوسط تا زیاد به ارتفاع ۵ تا ۱۲ متر می‌رشد. دارای تاجی به فرم مخروطی مهرور و در اوایل بهار گل می‌دهد و دارای میوه‌ای به رنگ قهوه‌ای که در تابستان ظاهر می‌شود و بسیار مناسب پارکها و میادین می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک :

طالب آب و هوای معتدل تا سرد و خاک عمیق و لوم با نیاز آبی متوسط و در مکان آفتابی رویش می‌نماید. ازدیاد آن بوسیله بذر و در خاک سبک امکان‌پذیر می‌باشد.

۳) سرخدار زینتی Taxus midiahicksiu

▪ ویژگیهای گیاهشناسی:

درختچه‌ای است کند رشد همیشه سبز و در اوایل بهار گل می‌دهد و دارای میوه‌های قرمز رنگ می‌باشد و مناسب برای پارکها و میادین می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

طالب آب و هوای معتدل و مرطوب و خاک عمیق و نسبتاً آهکی و نیاز آبی متوسط می‌باشد و عموماً در مکان آفتابی تا نیمه سایه قادر به رویش می‌باشد و تکثیر آن بوسیله بذر پیوند و قلمه انجام می‌شود.

۴) کاج جنگلی Pinus sylvestris

درختی است از خانواده Pinaceae کند رشد و همیشه سبز به ارتفاع ۱۰ تا ۲۰ متر با فرم تاج بصورت چتری پهن و مناسب برای پارکها، میادن و خیابانها می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

در خاک معمولی و مرطوب با نیاز آبی متوسط رشد می‌کند و عموماً طالب آب و هوای مرطوب تا معتدل می‌باشد و تکثیر آن بوسیله بذر در خاک سبک انجام می‌شود.

۵) نوئل Picea abies

درختی از خانواده Pinaceae کند رشد و همیشه سبز که به ارتفاع گاه تا ۳۰-۵۰ متر می‌رسد و دارای تاجی مخروطی نوک تیز و فصل گلدهی عموماً در اواسط بهار است و مناسب برای پارکها و میادین می‌باشد.

▪ نیازهای اکولوژیک:

طالب آب و هوای سرد و خاک حاصلخیز و عمیق و در مکان آفتابی با نیاز آبی متوسط می‌باشد. ازدیاد آن عموماً بوسیله بذر در خاک سبک و بوسیله پیوند امکان پذیر می‌باشد.

● توصیه‌ها و پیشنهادات:

پیشنهاد میگردد ابتدا نوع خاک و شرایط اقلیمی مطالعه، سپس به کاشت نهال گونه‌های پهن برگ و سوزنی برگ اقدام گردد. زیرا بعضی از گونه‌ها بسیار حساس می‌باشند و رشد آنها دچار اختلال می‌گردد لذا از گونه‌ها و ارقام سازگار با اقلیم جهت توسعه فضای سبز استفاده گردد.

مسعود یوسفی ۱ بیژن کاووسی ۲

۱- کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد

۲- عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد

منابع مورد استفاده :

۱- عبدی‌پور، میترا، درخت و درختچه‌های زینتی در فضای سبز شهری. ماهنامه پژوهش آموزشی ریشه‌ها شماره ۶۱ سال یازدهم ۱۳۸۳.

۲- مومن رومیانی، عیسی ۱۳۸۰. معرفی یکصد گونه درختی و درختچه‌ زینتی مناسب برای طراحی منظر (فضای سبز) از انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.