بازیگران خسته روی صحنه تئاتر

بازیگران تئاتر ایران از نظر مالی تامین نیستند این شاه بیت سخن هنرمندانی است که به این پرسش ما که چرا برخی بازیگران همزمان در چند کار بازی می کنند, پاسخ می دهند

بازیگران تئاتر ایران از نظر مالی تامین نیستند. این شاه‌بیت سخن هنرمندانی است که به این پرسش ما که چرا برخی بازیگران همزمان در چند کار بازی می‌کنند، پاسخ می‌دهند.

چند سالی می شود خستگی، ویژگی مشترک بازی بسیاری از بازیگران تئاتر ایران شده است. تعداد کسانی که در روز مشغول نقش آفرینی در یک پروژه سینمایی و تلویزیونی هستند و شب ها روی صحنه بازی می کنند یا همزمان در چند نمایش حضور دارند، مدتی است در تئاتر کشور افزایش پیدا کرده است.این شب ها در پشت صحنه نمایش های روی صحنه، بازیگرانی را می توان دید که در حال دویدن و عرق ریختن در حال رساندن خود به اتاق گریم هستند. آنان یا از سر صحنه فیلمبرداری می آیند یا از تمرین یک تئاتر یا از اجرای یک نمایش در تالاری دیگر؟

سر برخی بازیگران شناخته شده تئاتر این روزها آن قدر شلوغ است که اگر بخواهی از آنان وقت گفت وگو بگیری، با یک مسأله سخت ریاضی روبه رو می شوی. وقتی فلان بازیگر هفت صبح برای فیلمبرداری یک سریال تلویزیونی آفیش است، بعدازظهر در تمرین های یک نمایش حضور دارد، غروب روی صحنه تئاتر می رود و آخر شب جلسه دور خوانی یک فیلمنامه سینمایی را دارد، دیگر وقتی ندارد تا پذیرای خبرنگاران باشد. چند شغله بودن بازیگران تئاتر در کیفیت کارشان تاثیر منفی گذاشته است. آنان اگر در فیلم و سریال ها می توانند در آن چند دقیقه که جلوی دوربین می روند، کم خوابی و خستگی شان را پنهان کنند، اما آن دو ساعتی که روی صحنه هستند، این خستگی در بدن و گفتارشان بدجوری تو چشم می زند. با توجه به آسیب هایی که این روند به عرصه هنرهای نمایشی کشور وارد کرده است، سراغ چهره های پیشکسوت و جوان تر بازیگری رفتیم و نظر آنان را جویا شدیم. البته این توضیح ضروری است که در این گزارش، بیشتر روی بازی همزمان بازیگران در آثار نمایشی متمرکز شده ایم.

● زمان ما این جوری نبود

وقتی سراغ جمشید مشایخی از بازیگران پیشکسوت تئاتر می رویم و با تشریح وضع امروز که گریبان تئاتر ایران را گرفته است، پرسش مان را مطرح می کنیم، نخستین جمله ای که بر زبان می آورد این است «والله زمان ما این جوری نبود.»

او که در دهه ۴۰ و ۵۰ خورشیدی همزمان در تئاتر، سینما و تلویزیون پر کار بوده است، می گوید: «آن دوره ما در ازای حقوقی که ماهانه می گرفتیم به اداره تئاتر تعهد داشتیم هر سال در تعدادی نمایش بازی کنیم. برای همین هیچ وقت امکان نداشت در دو نمایش حاضر شویم و اصلا اجازه این کار را نداشتیم.»

این بازیگر نقش های ماندگار سینمایی و تلویزیونی ادامه می دهد: «در زمان هایی هم که تعهد مان به اداره تئاتر را انجام داده بودیم، بازی در فیلم و سریال را می پذیرفتیم و برای همین هیچ وقت چند کار را با هم انجام نمی دادیم.»

مشایخی البته شرایط امروز را قابل مقایسه با دوره خود نمی داند و می افزاید: «ما با حقوق ماهانه، دغدغه گذران زندگی نداشتیم. دستمزدهایی هم که از سینما و تلویزیون می گرفتیم به نسبت هزینه های آن زمان زیاد بود و برای همین مجبور نمی شدیم خیلی روی خودمان فشار بیاوریم.»

● هنرپیشه های تشنه

داوود رشیدی هم که علاوه بر کارگردانی، بازی در تئاتر را هم از دهه ۴۰ خورشیدی شروع کرده است، در این باره می گوید: «حضور همزمان یک بازیگر در چند نمایش نه تنها مفید نیست، بلکه به توان بازیگر نیز آسیب می رساند.»

این هنرمند با سابقه که در جوانی تجربه بازی در اروپا را هم داشته است، ادامه می دهد: «در کشورهای صاحب تئاتر حرفه ای، این که بازیگر همزمان به چند کار مشغول باشد، به هیچ وجه وجود ندارد، اصلا معنا ندارد.»

او از زاویه ای دیگر نیز به این مسأله نگاه می کند و می افزاید: «علاوه بر این با وجود کمبود سالن نمایش، این شیوه کار کردن موجب محروم ماندن سایر بازیگران از حضور روی صحنه می شود. کارگردانان تئاتر باید در این رابطه دقت عمل بیشتری داشته باشند و از حضور سایر بازیگران استفاده کنند؛ چرا که هنرپیشه های جوان و مستعدی هستند که تشنه بازی بوده و با این حال بیکار مانده اند.»

● بازیگران چندشخصیتی

سراغ بهزاد فراهانی می رویم و نظر او را در این باره جویا می شویم. او با اشاره به این که تئاتر از مبانی و اصولی برخوردار است که در هم ریختن آن به نفع تئاتر نیست، می گوید: «نمی توانم بپذیرم بازیگری در یک زمان مشخص در قالب سه نقش زندگی کند؛ چون بازیگری که در دو نمایش حضور پیدا می کند، شخصیت ذاتی او نیز سومین نقشی است که ارائه می کند و به اعتقاد من، ارائه سه شخصیت در یک زمان واحد نمی تواند خوشایند باشد.» او البته در مورد بازی همزمان در یک تئاتر و یک فیلم ارفاق قائل می شود و می افزاید: «چنانچه تئاتر نتواند پاسخگوی نیازهای یک بازیگر حرفه ای باشد، هنرمند مجاز است طی یک سال در چند اثر نمایشی، تلویزیونی و سینمایی حضور پیدا کند تا نیازهای او برطرف شود. اما باید در نظر داشت این یک برنامه ریزی دقیق می خواهد تا سرش یکباره خیلی شلوغ نشود و در کارش تاثیر منفی نگذارد.»

● گاهی بیهوش می شوم

سیامک صفری از بازیگرانی است که اگر چه در سینما و تلویزیون چهره نشده، اما در عرصه نمایش بسیار شناخته شده است. به دلیل علاقه کارگردان ها و تهیه کنندگان، او در تئاتر ایران پیشنهادهای زیادی دریافت می کند که به همین دلیل به بازیگری پرکار تبدیل شده است. او معتقد است بازیگران تئاتر از نظر اقتصادی تامین نیستند و در جامعه ای زندگی می کنند که برای شغل آنها تعریفی وجود ندارد، بنابراین به طور مستمر و در یک زمان واحد در چند نمایش بازی می کنند. این بازیگر توضیح می دهد: «فعالیت بازیگران تئاتر، به دریافت دستمزد محدود می شود، بنابراین نیازهای زندگی موجب می شود پرکار شوند که البته به نظر من، نکته مثبتی است؛ چرا که به مطالعه کتاب های بازیگری چندان معتقد نیستم و به نظر من حرکت بازیگر روی صحنه، پژوهش او محسوب می شود.»

سیامک صفری با اشاره به این که البته پرکاری بیش از حد، زیان های خود را دارد، می افزاید: «من گاهی اوقات از فرط خستگی بیهوش می شوم. تنها چیزی که در این شرایط من را سر پا نگه می دارد، عشق به بازی است و نه چیز دیگر.»

● تقصیر اقتصاد بیمار است

رحیم نوروزی دیگر بازیگری است که ضمن رد حضور همزمان در چند کار نمایشی می گوید: «از ابتدا که فعالیت بازیگری را آغاز کرده ام، همواره به ما تاکید شده به طور همزمان در چند نمایش حضور نداشته باشیم. در واقع همیشه بهتر است بازیگر روی یک نقش تمرکز داشته باشد، چرا که برخورداری از آرامش روحی، لازمه کار بازیگری است.»

او می افزاید: «وضع آرمانی برای بازیگر تئاتر این است که طی سال در یک یا دو نمایش حضور داشته باشد و اوقات باقیمانده را به تحقیق و پژوهش بپردازد که البته با شرایط اقتصادی موجود چنین انتظاری نمی توان داشت.»

این بازیگر توضیح می دهد: «با توجه به وضع اقتصادی بیمارگونه فعلی و ارتباط مستقیم معیشت بازیگران تئاتر به فعالیت روی صحنه، چندان نمی توان خرده گرفت که یک بازیگر برای امرار معاش و کسب درآمد بیشتر به طور همزمان در چند نمایش حضور داشته باشد.»

نوروزی البته تاکید می کند: «باید به این نکته نیز توجه کرد که وجود چنین شرایطی موجب تنزل تعهد بازیگر می شود و انگیزه اولیه ای که در وجود وی بوده کمتر دیده می شود؛ چرا که به این ترتیب صرفا کار کردن و کسب درآمد مد نظر قرار می گیرد.»

● لو رفتن بازیگر

جواد عزتی، یکی از بازیگران جوان تئاتر است که با اعتقاد به این که نمی توان حضور همزمان یک بازیگر در چند نمایش را پذیرفت، در این ارتباط می گوید: «چنانچه دستمزد و درآمد بازیگران تئاتر به گونه ای افزایش پیدا کند که برای امرار معاش با مشکلی مواجه نشوند، دیگر شاهد حضور همزمان یک بازیگر در چند نمایش نخواهیم بود.» او می افزاید: «از نظر هنری نمی توانیم حضور همزمان یک بازیگر در چند نمایش را بپذیریم، چرا که در این صورت، بازیگر، مجال مطالعه و کشف نقاط پنهان نقش خود را نمی یابد. البته این مشکل در کار همزمان در تئاتر و تلویزیون کمتر است، چرا که بازی در سریال آن تمرکز و پیوستگی کار در نمایش را ندارد و راحت تر و ساده تر می توان با آن کنار آمد.»

این بازیگر شناخته شده تلویزیون ادامه می دهد: «با توجه به سختی کار و کیفیت هنری بالاتر تئاتر، هرگونه خستگی و کمبود خواب در نقش آفرینی روی صحنه خودش را نشان می دهد و بازیگر را لو می دهد.»

تکیه کارگردانان به چهره های شناخته شده و کم بودن دستمزد بازیگران دو علتی است که اهالی تئاتر بر آن انگشت نهاده و دلیل اصلی حضور همزمان بازیگران را در چند نمایش می دانند. شاید در یک پژوهش پر دامنه و دقیق بتوان به طور ریشه ای تر به این مشکل پرداخت و راه حلی برایش پیدا کرد؛ کاری که اداره کل هنرهای نمایشی در آینده باید جدی تر به آن بپردازد.

مرجان توجهی

مرجان توجهی