وظایف دولت در تحلیل عهدنامه ولی عصر عج

یکی از راه های شناخت اهداف و وظایف دولت در نظام سیاسی اسلام بهره گیری از منابع دعایی است زیرا یکی از شیوه های آموزشی و تربیتی در سیره تربیتی و آموزشی امامان ع بهره گیری از دعا و نیایش است از آن رو که مخاطب در این ادعیه به ظاهر خداوند و در عمل مردم است چرا که شرایط اجتماعی به گونه ای بود که آنان نمی توانستند حقایق اسلام را به ویژه در حوزه اندیشه سیاسی چنان که باید و شاید بیان کنند

یکی از راه های شناخت اهداف و وظایف دولت در نظام سیاسی اسلام بهره گیری از منابع دعایی است؛ زیرا یکی از شیوه های آموزشی و تربیتی در سیره تربیتی و آموزشی امامان(ع) بهره گیری از دعا و نیایش است؛ از آن رو که مخاطب در این ادعیه به ظاهر خداوند و در عمل مردم است؛ چرا که شرایط اجتماعی به گونه ای بود که آنان نمی توانستند حقایق اسلام را به ویژه در حوزه اندیشه سیاسی چنان که باید و شاید بیان کنند. از این رو به نیایش به عنوان راهکار ارتباطی میان خود و امت روی آوردند.

یکی از ویژگی های بهره گیری از این شیوه آن است که امکان بیش تری برای بهره مندی مردم از معارف آن وجود دارد و موضوعات و مطالب، هرچند که به شکل دعا در پیشگاه خدا بیان شده ولی به شکلی موجب می شود که ناخواسته خواننده ای که آن را روزانه و یا هفتگی و یا ماهانه می خواند و در پیشگاه خداوند آن ها را عرضه می دارد به عنوان یک مطالبه حق و تحقق یافتنی و آرزو و آمال بشناسد و این گونه است که مطالبات انسان اجتماعی نسبت به جامعه و دولت افزایش می یابد و سطح توقعات و مطالبات بالا می رود.

یکی از این دعاها که مستحب است و چهل بامداد دست کم در عمر شخص خوانده شود دعای عهد است که به نظر می رسد به سبب آن که عهد و پیمانی با امام زمان(عج) است باید همواره در هر بامداد خوانده شود تا تجدید بیعت و عهد با امام و ولی عصر به عمل آید.

در این عهدنامه مطالب عالی در فرازهایی چند بیان شده که یکی از بندهای آن مرتبط با وظایف و اهداف دولت اسلامی است؛ زیرا این مطالب هر چند که خطاب به امام زمان(عج) است ولی برای تبیین وظایف و مسئولیت های هر نظامی است که به عنوان دولت، امور اجتماعی و سیاسی جامعه را در اختیار می گیرد. در بخشی از عهدنامه آمده است:

اللهم... سهل مخرجه و اوسع منهجه و اسلک بی محجته و انفذ امره واشدد ازره و اعمر اللهم به بلادک واحی به عبادک انک قلت و قولک الحق ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس فاظهر اللهم لنا ولیک و ابن بنت نبیک المسمی باسم رسولک حتی لایظفر بشی من الباطل الا مزقه و یحق الحق و یحققه و اجعله اللهم مفزعالمظلوم عبادک و ناصرالمن لایجد له ناصرا غیرک و مجددا لما عطل من احکام کتابک و مشیدا لما ورد من اعلام دینک و سنن نبیک صلی الله علیه و آله واجعله اللهم ممن حصنته من باس المعتدین. اللهم و سر نبیک محمدا صلی الله علیه و آله برویته و من تبعه علی دعوته و ارحم استکانتنا بعده. اللهم اکشف عنا هذه الغمه عن هذه الامه بحضوره، یعنی خدایا! ظهورش را آسان و روشش را وسیع گردان و ما را در مسیر او بمیران و فرمانش را نافذ فرما و پشتش را استوار و محکم گردان. خدایا! به وسیله وی شهرهایت را آبادان و بندگانت را زنده گردان؛ زیرا گفتی و گفته تو حق است که فساد در خشکی و دریا به خاطر عملکرد مردم آشکار شده است؛ پس خدایا! ولی خویش و پسر دختر پیامبرت را که همنام پیامبرت است ظاهر کن تا به هر چیزی از باطل دست یافت نابود سازد و حق را به جریان آورد و ثابت و استوار گرداند. خدایا او را راه رهایی بندگان مظلوم و ستمدیده ات کن و یار و یاور کسانی قرار ده که جز تو ناصر و یاوری ندارند. احکام کتابت که تعطیل شده را به وسیله وی تجدید کن و نشانه ها و شعایر دینت را با وی استوار و استحکام بخش و سنت های پیامبر(ص) را تقویت کن. خدایا او را از شر متجاوزان حفظ کن و با رویت و دیدارش و نیز کسانی که بر دعوت اویند پیامبرت(ص) را شادان و مسرور گردان و بر بیچارگی و خواری ما که پس از او حاصل شده رحم آور. خدایا این غم و اندوه را از این امت اسلام با حضورش بردار.

● وظایف متقابل مردم و حکومت

در این عهدنامه تبیین شده که مردم چه وظیفه ای نسبت به دولت و نیز دولت چه مسئولیتی در قبال مردم دارد. در این عهدنامه و موارد مشابه آن بسیاری از وظایف و مسئولیت ها و نیز اهداف نظام سیاسی بیان شده و این همان چیزی است که امروز مطالبه به حق ملت ایران از دولت اسلامی است که می کوشد تا براساس نظام ولایی عمل کند و خود را به عنوان وکیل امام(ع) می شناسد و به نیابت از وی وارد عرصه عمل سیاسی شده است.

از وظایف دولت اسلامی آن است که عزت را به دین بازگرداند و گمنامی را از چهره آن بزداید تا همگان در همه کوی و برزن جهان با حقیقت دین آشنا شوند.

زدودن ظلمت ستم و بیداد در همه عرصه ها و حوزه های علمی و عملی و زندگی فردی و اجتماعی و توسعه عدالت و قسط از دیگر ماموریت ها و وظایفی است که در این دعاها بدان توجه شده است.

از آن جایی که توده مردم بدنبال رفاه و آسایش و آرامش واقعی هستند و اندوه جانکاهی دل هایشان را می فشارد، اجرای قسط ضروری است تا اندوه و غم از چهره و دل آنان زدوده شود.

امنیت در همه حوزه های فردی و اجتماعی، ملی و فراملی و نیز اقتصادی و غیراقتصادی می بایست در اولویت کارهای دولت باشد و هرگز از اولویت درجه یک به درجات دیگر تنزل نکند؛ زیرا بی امنیت امید هیچ گونه پیشرفت و تکاملی در عرصه های مختلف مادی و معنوی نمی رود. هدایت مردم تنها در سایه سار امنیت است که می تواند به درستی رقم بخورد.

آشکارسازی حق و عدالت و اکمال دین و علوم مختلف از دیگر وظایفی است که لازم است مورد اهتمام جدی دولت اسلامی باشد؛ زیرا اصولا طاغوت در بستری از جهل و بی عدالتی و فقدان دانش و علوم رشد می کند و برگرده مردم سوار می شود. از این رو در ادعیه مختلف که به شکل زیارت و یا عهد و نیایش بیان شده، این معنا به اشکال مختلف تلقین می شود تا سطح مطالبات مردمی نسبت به دولت و کارکردهای آن افزایش یابد و در صورت وجود هرگونه کمبود در این زمینه نسبت به کارآمدی دولت اسلامی واکنش نشان دهند.

این ادعیه ماثور به گونه ای بیان شده که سطح مطالبات مردمی نسبت به مفاهیمی چون مسئولیت ها و وظایف دولت افزایش یابد و مردم با توجه به این معیارها به سنجش و داوری درباره عملکرد و کارآمدی دولت ها بپردازند.

بدون تردید ارکان حکومت طاغوت، جهل و بیداد است و لذا دولت می بایست به ویژه با جهل و نادانی مبارزه کند و مردم را با حقایق چنان که هست آشنا سازد که از جمله آن، حقایق هستی و مسیر تعالی بشر یعنی تزکیه و تقواست.

نهاد کفر بر پایه جهل ساخته شده و برپایه جبر رشد می کند. از این رو با هرگونه عقل گرایی و مشارکت دهی مردم مخالفت می شود و اساس دولت های کافر و باطل و جائر بر استبداد رای بنا می گردد.

● دوری از عصبیت

جهل است که عصبیت جاهلی را پدید می آورد و آدمی را به جای حق گرایی به سوی باطل سوق می دهد. امام زین العابدین(ع) درباره عصبیت جاهلی می فرماید: العصبیه التی یاثم علیها صاحبها ان یری الرجل شرار قومه خیرا من خیار قوم آخرین و لیس من العصبیه ان یحب الرجل قومه و لکن من العصبیه ان یعین قومه علی الظلم؛ عصبیتی که گناه محسوب می شود این است که شخص، بدان قوم خویش را بهتر از خوبان قوم دیگران ببیند. آنچه از عصبیت مذموم محسوب نمی شود این که شخص، قوم را دوست داشته باشد؛ ولی اگر قوم را به خاطر ظلمی کمک نماید از عصبیت ناپسند شمرده می شود. (اصول کافی، کلینی، ج۲، ص۸۰۳)

همین تعصب جاهلی است که امام صادق(ع) می فرماید: من تعصب او تعصب له فقد خلع ربق الایمان من عنقه؛ هر کسی تعصب جاهلی بورزد یا یکی از خویشان به سودش تعصب جاهلی داشته باشد و به سبب این تعصب به چیزی برسد، از دایره ایمان بیرون رفته و حلقه ایمان را از گردنش درآورده است. (همان)

بنابراین اگر دولتمردان اسلامی در نظام ولایی براساس عصبیت عمل کنند، به خودی خود از دایره ولایت کبرای امام(ع) بیرون رفته اند و هر عملی را که انجام می دهند به سبب حقی که ندارند، برای ایشان گناه و جرم نوشته می شود.

این ها نمونه هایی است که در کتبی که به عنوان دعا و نیایش نوشته شده، گردآوری شده و هر روز مومنان به خواندن و تفکر در آن امر شده اند. از این رو دعا و نیایش نه برای ثواب بلکه برای شناخت بهترین کارها و عمل به آن ها وارد شده است. بنابراین از آنها باید به عنوان تفسیر و تاویل آیات قرآنی یاد کرد و در زندگی به عنوان سرمشق معرفتی و عملی به کار گرفت.

مهدی اکبرزاده