تصور ژئوپلیتیک آمریکا ماهیت و پی آمدها

آمریکا چه برداشت و تصوری از موقعیت خود در جهان دارد این پرسش که حول مفهوم تصور ژئوپلیتیک Geopolitical Imagination شکل می گیرد, روشن کننده خطوط فکری و عملیاتی سیاست خارجی این کشور به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران سیاست بین المللی است

آمریکا چه برداشت و تصوری از موقعیت خود در جهان دارد؟ این پرسش که حول مفهوم تصور ژئوپلیتیک (Geopolitical Imagination) شکل می‌گیرد، روشن‌کننده خطوط فکری و عملیاتی سیاست خارجی این کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازیگران سیاست بین‌المللی است.

شناسایی ماهیت تصور ژئوپلیتیک آمریکا با هژمونی آن پیوند خورده و خود یکی از مبانی تولید چالش‌های بزرگ رفتار بین‌المللی واشنگتن است.

«دیوید کالئو» David Calleo، استاد برجسته سیاست خارجی و رئیس دانشکده مطالعات پیشرفته روابط بین‌الملل دانشگاه «جان هاپکینز» در کتاب جدیدالانتشار خود با عنوان «حماقت قدرت: خیالپردازی آمریکا در مورد جهان تک‌قطبی»، Follies of Power: America’s Unipolar Fantasy در بحثی نسبتاً جامع اظهار می‌دارد که آمریکا تصور ژئوپلیتیکی جهان تک‌قطبی را داشته و این تصور ژئوپلیتیکی، ریشه‌دار و در ذهنیت نخبگان سیاست خارجی آمریکا جا افتاده است. براساس این تصور، آمریکا در محور و مرکز جهان تک‌قطبی، و هژمون مسلط در آن است. کالئو زمینه این تصور ژئوپلیتیک را عمدتاً در تحولات دهه‌های ابتدایی و میانی قرن بیستم جستجو می‌کند.

تحولاتی که با مطرح شدن قطب شرق و قدرت نظامی شوروی و نظام جنگ سرد، خیالپردازانه بودن این تصور ژئوپلیتیک را به چالش جدی کشید، اما بعد از فروپاشی شوروی، تصور ژئوپلیتیک جهان تک‌قطبی بر ذهنیت استراتژیک نخبگان آمریکایی سایه افکند، به گونه‌ای که اوباما در کابینه اوباما از حضور جهان تک‌قطبی سخن نمی‌گوید، آنچه که او با عنوان «لحظه آمریکایی پایان نیافته است» از آن یاد می‌کند و تأکید پی‌درپی او بر «رهبری آمریکا»، چیزی جز تداوم تصور ژئوپلیتیک فوق‌الذکر نیست.

شیوه دستیابی به رهبری جهانی آمریکا در دوران‌های مختلف، ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد، اما اصل مفهوم، از پایداری خاصی برخوردار است. آنچه که اوباما به عنوان چندجانبه‌گرایی، مخصوصاً در قالب نهادهایی چون گروه۸، گروه۲۰ و شورای امنیت انجام داده است و در اجلاس سران در تورنتوی کانادا در هفته آخر ژوئن ۲۰۱۰ (هفته اول تیرماه ۱۳۸۹) دنبال کرد، بر این فرض بنا شد که آمریکا ظرفیت مدیریت جهان را داشته و جهان پذیرای مدیریت آمریکاست.

اما کالئو ایده جهان تک‌قطبی مطلوب آمریکا را به‌خاطر کثرت، تعدد و پراکندگی کانون‌های قدرت، خیالپردازی می‌داند. به‌علاوه هرجا که هژمون و هژمونی مطرح شود، مقاومت به صورت‌های گوناگون بروز می‌کند. به عبارت دیگر در کنار همکاری با آمریکا، بازیگران قدرتمند الزاماً به رهبری آمریکا تن نمی‌دهند.

همچنین باید درنظر داشت که تغییراتی که در جهان در دو دهه بعد از پایان جنگ سرد به وجود آمده، جدی است و تأثیری مهم بر ساختار قدرت در نظام بین‌المللی خواهد داشت. در این خصوص، نوشته خداحافظی «مویسه نیم» Moisenaim که سردبیری مجله سیاست خارجی

Foreign Policy را برای حدود ۱۴ سال از ۱۹۹۶، تا ۲۰۱۰ به عهده داشت، در شماره ماه مه و ژوئن آن نشریه (اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۹) جالب است. وی می‌نویسد: از ۱۹۹۶ که سردبیری این نشریه را آغاز کرده، تاکنون صادرات چین نه برابر و اقتصاد هند نسبت به آن زمان سه برابر بزرگتر شده است.

متکثر بودن منابع و مراکز قدرت را باید در کنار نحوه نگرش مردم جهان مورد مداقه قرار داد تا چالش‌های تصور ژئوپلیتیکی آمریکا روشن‌تر شود. نظرسنجی مؤسسه «پیو» Pew از افکار عمومی جهان، که خلاصه آن در شماره۱۹ ژوئن ۲۰۱۰ اکونومیست (۲۹/۳/۸۹) منتشر شد، نشان می‌دهد که در کشورهای مسلمان‌نشین مصر، لبنان و ترکیه، اعتماد به اوباما نسبت به سال پیش کاهش چشمگیر یافته و در پاکستان فقط ۸درصد مردم اوباما را باور دارند. این نظرسنجی‌ها در کنار متن پرغلیان خاورمیانه، افغانستان و پاکستان، نشان می‌دهد که بین تصور ژئوپلیتیکی آمریکا و واقعیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، فاصله‌های پرچالش وجود دارد.

نویسنده: سید محمد کاظم - سجادپور

منبع: سایت - دیپلماسی ایرانی - تاریخ شمسی نشر ۲۱/۰۴/۱۳۸۹