اعتدال؛ مخرج مشترک مبارزات گاندی، مصدق و ماندلا

راز ماندگاری نلسون ماندلا فقط در خلق و خوی منحصربه‌فرد و کسوت۳۳ سال مبارزه‌اش نیست، وی نویسنده کتاب راه ناتمام آزادی است که نقشه راه آزادی را به ما آموخت.

راز ماندگاری نلسون ماندلا فقط در خلق و خوی منحصربه‌فرد و کسوت۳۳ سال مبارزه‌اش نیست، وی نویسنده کتاب راه ناتمام آزادی است که نقشه راه آزادی را به ما آموخت.

در قرن۲۱ رهبری بلامنازع آزادیخواهان جهان را بدون اینکه داعیه آن را داشته باشد، عهده‌دار شد. زندگی‌اش مانند عنوان کتابش رقم خورد. ماندلا در قرن۲۱ بی‌همتا بود، با تمسک به اخلاق‌گرایی توانست محدوده شعاع رهبری‌اش را فراتراز مرزها گسترش دهد. ماندلا برای رسیدن به آزادی بر هرگونه قیودی مانند نژاد و رنگ خط بطلان کشید. او وقتی بعداز۳۳ سال حبس و رنج پا به دنیای آزادی گذاشت، مقوله‌هایی چون انتقام و خشونت‌ورزی را به باد فراموشی سپرد، حتی نسبت به سران آپارتاید نگاه انتقام‌جویانه نداشت. کریمانه زندانبانانش را بخشید و به مردمش پیام فرستاد که لذت بخشندگی را فدای کینه‌ورزی و انتقام‌جویی نکنند. نلسون ماندلا قلبی داشت که با کینه و خشونت بیگانه بود. وقتی آفریقای جنوبی از چنگال آپارتایدها بیرون آمد، پیرمرد نگذاشت پیروان مکتبش (آزادیخواهان تازه به قدرت رسیده) به سراغ جوخه‌های اعدام بروند و با برپایی دادگاه‌های انقلابی شعله‌های خشونت در آفریقای جنوبی را مشتعل نگاه دارند. روزی که از زندان بیرون آمد، بر جایگزینی اعتدال به‌جای افراط‌گرایی تاکید ورزید.

استراتژی رهبران تازه به قدرت رسیده در ژوهانسبورگ را دگرگون ساخت و هرگز در گرداب دور و تسلسل (انتقام، خشونت) گرفتار نشد. آفریقا قاره مظلوم که طی قرون متمادی زیر شلاق استبداد، نژادپرستی و ستم قرار داشت، نتوانسته بود، آزادیخواهی همردیف گاندی و مصدق به دنیا معرفی کند تا اینکه ماندلا ظهورکرد. عملکرد این سه رادمرد آزادی (گاندی، مصدق و ماندلا) به همه آنانی‌که به‌دنبال آزادی هستند می‌گوید اعتدال‌گرایی باید نخستین دغدغه و مخرج مشترک جویندگان آزادی و دموکراسی باشد. فاصله جهان پیشرفته با جهان سوم (آسیا و آفریقا) در همین نوع نگاه مردمان و حاکمان در دستیابی به جامعه مطلوب است. آنها در جهان اول دریافته‌اند برای بهبود وضعیت جامعه باید به نهادی چون انتخابات متوسل شد، درحالی که این نگاه هنوز هم در جوامع آسیایی و آفریقایی نهادینه و فراگیر نشده است.

ماموریت بزرگ ماندلا در آفریقا همین بود که مانند همگنان آسیایی‌اش راه و رسم اعتدالگرایی و میانه‌روی را در راه رسیدن به آزادی به مردمانش بیاموزد. پیرمرد سیاه پوست سفیدموی تجسم نیاز آفریقا در قرن معاصر برای رهایی این قاره از هیولای استبداد و آپارتاید بود. تشکیل مثلث اعتدال در آسیا و آفریقا ضرورتی بود که با طلوع ماندلا تبلور یافت. این سه رهبر که دغدغه مرم‌سالاری در جهان سوم را داشتند در مدل تحول‌گرایی و دموکراسی‌خواهی به رویکرد اعتدال به عنوان علاج درد فقدان آزادی این جوامع مظلوم، روی آوردند. مردم ایران بعد از هشت سال حاکمیت افراطیون سرانجام در ۲۴ خرداد ۹۲ در بازی تغییر سرنوشت خویش جایگزینی میانه‌روی به‌جای تندروی تمسک جستند.

قطعا این نسخه برای دیگر جوامع در حال پیشرفت هم می‌تواند یک راهبرد استراتژیک باشد، کما‌اینکه بعد انتخابات یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری نگاه جامعه جهانی به ایران از شیب تحریم به تکریم تبدیل شد. در خاتمه امیدواریم سایر ملل جهان سوم به‌ویژه همسایگان ما در خاورمیانه برای تغییر اوضاع کشورهایشان به جای جنگ، خشونت‌ورزی، فرقه‌گرایی و روی آوردن به انقلاب، اعتدال پیشه کنند. گفتمان اعتدال یک اصل قرآنی است که خداوند متعال برای رهایی بشر از چنگال جهل و ستم می‌فرماید بهترین امور میانه‌روی (اعتدال) است.

علی نظری

نماینده مجلس ششم