برنامه ملی کنترل دیابت

دکتر محمدتقی چراغچی مشاور معاون بهداشتی وزارت بهداشت می گوید اصلاح شیوه زندگی باید از مدارس شروع شود

همه ساله در آستانه «هفته ملی دیابت»، ارگان‌ها و سازمان‌های متولی بهداشت و درمان کشور با برنامه‌ها و اقدام‌های متعدد، تلاش می‌کنند برای چند روز هم که شده، توجه مردم را به بیماری‌ای جلب کنند که پیشگیری از آن فقط به اندکی تغییر رفتار و در پیش گرفتن زندگی سالم‌تر نیاز دارد...

پیشگام این اقدام‌ها نیز وزارت بهداشت است که با تدارک برنامه‌هایی، برای اطلاع‌رسانی به مردم تلاش می‌کند و البته برای تکمیل برنامه‌هایش نیاز به حمایت‌ها و آموزش‌های رسانه‌ای دارد. به همین بهانه، سراغ دکتر محمدتقی چراغچی، مشاور معاون بهداشتی وزارت بهداشت در امور بیماری‌های غیرواگیر رفتیم و از او درباره دیابت و آثار آن بر سیستم سلامت و بهداشت کشور پرسیدیم. با این گفت‌وگو همراه شوید.

▪ دیابت چه هزینه‌هایی را به سیستم بهداشت و درمان کشور تحمیل می‌کند و در برنامه‌ریزی‌های بهداشت و درمان ایران چه جایگاهی دارد؟

بیماری‌های غیرواگیر ۶۰درصد از بار بیماری‌ها را در کشور ما تشکیل می‌دهند و در این میان بیماری دیابت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دیابت به‌عنوان یک بیماری خاموش، در بیشتر افراد زمانی خود را نشان می‌دهد که وارد فاز عوارض می‌شود، در حالی که اگر بیمار در ابتدای ابتلا متوجه بیماری خود شود، به سادگی قابل‌کنترل خواهد بود. عوارض این بیماری، بار زیادی را به سیستم بهداشت و درمان تحمیل می‌کند و بخش عظیمی‌ از منابع را به خود اختصاص می‌دهد. مسلما هزینه‌های درمان بیماری که دچار نارسایی کلیه می‌شود و به دیالیز نیاز دارد یا بینایی خود را از دست می‌دهد، بسیار بالاتر از هزینه کنترل قندخون است. مطالعه‌های بسیاری در زمینه بار مالی دیابت برای سیستم بهداشت و درمان انجام شده که نتایج همه آنها نشان‌دهنده هجمه بالای دیابت به منابع مالی این سیستم است. به همین دلیل وزارت بهداشت با طرح‌ریزی یک برنامه گسترده کشوری، تلاش کرده از گسترش این بیماری تا حد امکان جلوگیری کند. این برنامه کشوری هم‌اکنون در حال تجدیدنظر و رفع نقایص است. از نظر وزارت بهداشت، برنامه کنترل دیابت جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های سیستم بهداشت و درمان دارد اما واقعیت این است که اجرای آن فقط با تلاش وزارت بهداشت موفقیت‌آمیز نخواهد بود و به یک حرکت جمعی نیاز دارد. درواقع این وزارتخانه با برنامه ملی کنترل دیابت، چتری را باز کرده که همه ارگان‌ها و نهادهایی که به نوعی با کنترل بیماری‌ها در ارتباط‌اند، بتوانند زیر آن اقدام‌های لازم را برای کنترل دیابت انجام دهند. در این برنامه، نقش هر کدام از بخش‌های موثر در کنترل دیابت تعیین شده و خود مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد نقش برجسته‌ای در کنترل این بیماری خواهند داشت.

▪ آیا سازمان‌های مردم‌نهاد کشور ما توانسته‌اند به جایگاه واقعی خود در زمینه کنترل دیابت دست یابند؟

در بسیاری از نقاط دنیا، مردم ‌و سازمان‌های مردم‌نهاد بالاترین نقش را در کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت دارند اما این موضوع کمتر در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. سازمان‌های مردم‌نهاد به اندازه کافی گسترده نشده‌اند و به توانمندی لازم برای انجام وظایف خود دست نیافته‌اند بنابراین یکی از برنامه‌های وزارتخانه، منسجم‌کردن و توانمندسازی سازمان‌های مردم‌نهاد است تا بتوان از جایگاه مردمی‌ آنها استفاده کرد.

▪ چه سازمان‌ها و ارگان‌های دیگری می‌توانند در زمینه کنترل دیابت موثر باشند؟

معمولا آگاهی‌رسانی و اصلاح شیوه زندگی باید از مدارس شروع شود. اگر فرهنگ آموزشی را در مدارس و در بین دانش‌آموزان جا بیندازیم، این فرهنگ به خانواده هم وارد می‌شود. همچنین نمی‌توان از نقش رسانه‌ها و به‌خصوص صداوسیما در این زمینه غافل شد. باید مسائل از حالت تئوری و گفتاری خارج شود و به حالت عملی درآید. حتی تغییرهای کوچک هم می‌تواند به تغییرهای بزرگ‌تر بینجامد بنابراین رسانه‌ها در این زمینه نقش مهمی دارند و می‌توانند تغییرهای رفتاری را در بین مردم به‌وجود آورند. آموزش برای بیماران مبتلا به دیابت ضروری است. در دنیا مبتلایان به دیابت ۱۰ تا ۲۰ ساعت آموزش اختصاصی می‌بینند تا عوارض بیماری در آنها کاهش یابد زیرا بیماری که آموزش‌ دیده، می‌تواند بیماری خود را مدیریت کند، اما در کشور ما این آموزش‌ها فقط برعهده پزشکان گذاشته شده است. پزشک نیز زمان کافی برای در اختیار قرار دادن این همه اطلاعات ندارد بنابراین بیمار با کمبود اطلاعات در این زمینه مواجه است.

▪ غیر از آموزش و اطلاع‌رسانی، چه کارهای دیگری برای اصلاح شیوه زندگی افراد جامعه و جدی گرفتن دیابت باید انجام شود؟

اطلاع‌‌رسانی لازم است اما کافی نیست زیرا این کار زمانی موثر خواهد بود که تبدیل به رفتار شود. بیشتر مردم می‌دانند باید پیاده‌روی کنند یا نباید اضافه‌وزن داشته باشند اما مسائلی مانند گرفتاری‌های کاری و فشردگی برنامه‌های روزانه، آنها را از انجام پیاده‌روی و داشتن رژیم غذایی صحیح بازمی‌دارد. به همین دلیل باید با اجرای برخی اقدام‌های خاص مانند تشکیل کمپین‌هایی در این زمینه که اقدام‌های نمادین انجام می‌دهند، در افراد انگیزه تغییر رفتار را ایجاد کرد؛ کمپینی مانند آنچه انجمن دیابت گابریک راه‌اندازی کرده و قرار است با نام «کمپین روبان آبی» در هفته ملی دیابت با امضای یک تعهدنامه کوچک، افراد را به نیم‌ساعت پیاده‌روی روزانه یا خوردن میوه به جای شیرینی تشویق کند. این اقدام‌های نمادین بهترین راه جلب‌توجه مردم و تشویق آنها به تغییر رفتار است. این کارها در دنیا انجام می‌شود و ما هم می‌توانیم با توجه به فرهنگ کشورمان، اشکال دیگری از آن را در جامعه انجام دهیم.

الیزاذوالقدر