جاودانگی اعجاز قرآن و تحدی

تمام قوانین و احکام قرآن و اسلام متکی به مقتضیات فطرت پاک و نهاد انسانی است و کوچکترین تضادی با سنن خلقت آدمی ندارد و این خود مهمترین رمز بقاء قوانین آن است قرآن مرز زمان و مکان را در هم شکسته و مافوق زمان و مکان قرار گرفته

●اعجاز قرآن کریم

اعجاز قرآن که هم در علوم قرآنی و هم در علم کلام بحث می­شود به این معناست که پیامبر اکرم(ص) برای اثبات نبوت و رسالت خویش به عنایت الهی و نزول وحی کتابی آورد که در فقاهت و بلاغت، استواری گفتار، رسا بودن بیان تبیین معارف بلند عقلی، وضع و تشریع قوانین و احکام، رازگشایی و اشارات علمی، پرده­برداری از اخبار غیبی و دیگر جهات بسیار شگفت­آور و بی­نظیر بود. به گونه­ای که با وجود تحدی­های فراوان و مبارزه طلبی­های مکرر، هیچ کس از مدعیان و معارضان از آن زمان تاکنون یاری مقابله با آن را نداشته و ندارد بدین جهت قرآن کریم را معجزهٔخالد و جاوید گویند.

یکی از جهاتی که این اعجاز قرآن کریم را از دیگر معجزات پیامبر(ص) و سایر معجزات انبیاء گذشته، متماِیز و منحصر بفرد ساخته است، مسئله جاودانگی و نامحدود بودن این معجزهٔ عظیم دین اسلام است.

اما راز این ویژگی را در چند امر می­توان یافت:

۱. قرآن در زمان و مکان نمی­گنجد

مهمترین ویژگی این معجزه فرامکانی و فرازمانی بودن آن است چرا که از نوع آثار علمی مکتوب و ماندگار است و محدود و منحصر به یک مکان و زمان خاصی نیست و می­تواند در مرأی و منظر تمام جهانیان قرا گیرد و همگی آنرا مشاهده کنند و در مورد ویژگی­های آن به قضاوت بنشینند. قرآن چراغی است فروزنده و تابنده برای همهٔ عالمیان، که هرکس می­تواند بقدر وسع و عقل خود در صورت ظاهری (بُعد لفظی و ادبی) و معنایی (بُعد محتوایی) آن، اندیشه کند و از آن سود جوید.

از این رو می­توان گفت: قرآن مرز زمان و مکان را در هم شکسته و مافوق زمان و مکان قرار گرفته به خاطر اینکه معجزات پیامبران گذشته و حتی معجزات خود پیامبر اسلام(ص) (غیر از قرآن) روی نوار معینی از زمان و در نقطه مشخصی از مکان و در برابر عدهٔ خاصی صورت گرفته است. سخن گفتن نوزاد مریم، زنده کردن مردگان، اژدها شدن عصا و شکافته شدن دریا و امثال آنها، اینها هر کدام حادٍثه­ای موقت و در یک لحظه و در یک زمان معینی، آنهم در برابر اشخاص معینی صورت گرفته است. اگر مرده­ای زنده شده و زنده شدن او در یک لحظه انجام می­گیرد و چند صباحی هم ممکن است زنده بماند، ولی بالاخره می­میرد و تمام می­شود و اگر عصایی اژده­ها شده حادثه­ای در یک ساعت معین بوده که بعد هم به حالت اولیهٔ خود بر می­گردد. معجزاتی که انبیاء گذشته داشته و حتی خود پیامبر(ص) داشته همگی از این قبیل­اند. اما قرآن کریم در قلمرو زمان و مکان خاصی قرار نگرفته است و همچنان بدون کم و کسر و تحریف به همان شکل و صورت و محتوایی که ۱۴۰۰ سال پیش در محیط تاریک حجاز تجلّی کرده امروز بر ما تجلی می­کند بلکه گذشت زمان و پیشرفت علم و دانش بشری به ما امکاناتی داده که بتوانیم بیشتر و بهتر از آن سود بجوئیم و در مورد آن تأمل و دقت داشته باشیم. ] ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، و همکاران، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۳۰، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ ۲۲، همچنین ر. ک: مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، ج ۱ و ۲، ص ۲۳۶، انتشارات صدرا، چاپ هفتم، ۱۳۷۲. [

مرحوم علامهٔ طباطبائی در تبیین اینکه چرا قرآن معجزهٔ جاوید برای همهٔ جهانیان هست می­فرماید: «تنها راه آوردن معجزه برای عموم بشر و برای أبد این است که آن معجزه از سنخ علم و معرفت باشد، چون غیر از علم و معرفت هر چیز دیگری که تصور شود که سروکارش با سایر قوای دراکه انسان باشد، ممکن نیست عمومیت داشته، دیدنش را همه و برای همیشه ببینند، شنیدنش را همه بشر و برای همیشه بشنوند، عصای موسایش برای همهٔ جهانیان و برای ابد معجزه باشد و نغمهٔ داوودی اش نیز عمومی و ابدی باشد، چون عصای موسی و نغمهٔ داود و هر معجزهٔ دیگری که غیر از علم و معرفت باشد قهراً موجودی طبیعی و حادثه ای حسی خواهد بود که خود ناخواه محکوم قوانین ماده و محدود به یک زمان و یک مکان معینی می­باشد و ممکن نیست غیر این باشد و به فرض محال یا نزدیک به محال اگر آنرا برای تمامی افراد روی زمین دیدنی بدانیم، باری باید همه سکنهٔ روی زمین برای دیدن آن در یک محل جمع شوند و بفرض هم که بگوییم برای همه و در همه جا دیدنی باشد برای اهل یک عصر دیدنی خواهد بود نه برای ابد...» ] علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج ۱، ص ۶۱ و ۶۲، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ [

۲. لازمه خاتمیت معجزه­ای جاودانه است

از آنجا که خداوند متعال پیامبر اکرم(ص) را به عنوان خاتم­النبیین معرفی کرده است و دین و آئین او را به عنوان آخرین دین خاتم اعلام کرده، لذا لازم است این دین اسلام از ویژگی­های خاصی چون شمول و جامعیت و اکملیت و جهانی بودن برخوردار باشد. یعنی اینکه این دین می­بایست برای همهٔ انسانها و جوامع بشری در تمامی عصرها و مکانها، آنهم در تمامی ابعاد و زمینه­های فردی و اجتماعی برنامه و احکام و دستورات کاملی ارائه بدهد از این رو ضروری است که این چنین دین خاتمی با این ویژگی­هایش معجزه­اش خالد و جاودانه باشد تا اینکه همیشه زنده و پوینده باقی بماند و تمام نسل­های بشر تا آخر زمان از آن سود بجویند.

اتفاقاً یکی از ابعاد اعجاز قرآن که اکثر اندیشمندان و مفسرین قرآنی ] معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۴۳۱ و ۴۳۲، انتشارات مؤسسه فرهنگی انتشارات التمهید، چاپ اول، ۱۳۷۸. همچنین سبحانی، جعفر، الالهیات، ج ۳، ص ۳۹۸ و ۴۰۳ – ۴۰۶، انتشارات مرکز علمی دروس اسلامی، چاپ سوم، ۱۴۱۲ ق. [بر آن تکیه کرده­اند: «اعجاز تشریعی» قرآن است. یعنی احکام و برنامه­ها و قوانین قرآن به گونه­ای خارق­العاده و منحصر بفرد است که هیچ کتاب و قانونگذاری نتوانسته مثل آنرا بیاورد چرا که با مطالعه و دقت در آیات این ویژگی­های بی­بدلیل را می­توان یافت:

الف) احکام و مقررات دین اسلام و قرآن از شمول و جامعیت برخوردار است و برای تمامی افراد بشر برنامه و دستوراتی ارائه کرده است «ذکری للعالمین»(سوره انعام/۹۰) قرآن برای تمامی شؤون زندگی بشر اعم از تربیتی و فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و عبادی سازوکارهائی ارائه داده است و با این برنامه­ریزی جامعه زمینه رشد و تعالی و سعادت همهٔ جهانیان را فراهم می­سازد. «ما فرّ طنافی الکتاب من شی» ] سوره انعام، آیه ۳۸. [ما در قرآن هیچ چیزی را فرو گذار نکردیم. و یا می­فرماید: «و کتاب آسمانی را بر تو نازل کردیم که روشن گر همه چیز است» ] سوره نحل، آیه ۸۹. [امام باقر(ع) می­فرماید: «به راستی خدای تبارک و تعالی چیزی که امت بر آن نیازمند باشد وا نگذاشته و آنرا در کتابش نازل کرده و برای رسولش بیان کرده است...» ] کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص ۵۹. [

قرآن کریم عملاً نشان داده که هرچه زمان بیشتر جلو می­رود، می­تواند پاسخگوی تمامی نیازهای بشری و جامعهٔ جهانی باشد. به طوری که فقیهان اسلام شناس و حقوق­دانان، تاکنون بیش از پنجاه کتاب فقه و قانون در رشته­های مختلف به نگارش در آوردند. ] مطهری، مرتضی، وی و نبوت، ص ۳۳۹ و ۳۴۰، انتشارات صدرا، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۸. [به هر روی پیشرفتهای بشر در علوم تجربی و انسانی و در کشف طبیعت و قوانین حاکم بر آن و شناخت شئون انسان نیز نمی­تواند او را از هدایت و معارف قرآن بی­نیاز سازد، بلکه هرچه انسان در شناخت طبیعت بیشتر پیش می­رود، حقانیت وحی و قرآن را بیشتر درک می­کند و اگر پاسخ برخی سؤالات خود را دربارهٔ انسان و جهان می­یابد، پرسشهای دقیقتر و ظریفتری را پیش روی خود می­بیند که کشف پاسخ آنها را بدون الهام از آسمان وحی و معارف قرآن کریم ممکن نمی­داند و بهترین شاهد و دلیل بر این سخن، گرایش روزافزون مردم کشورهای متمدن جهان به سوی اسلام و قرآن کریم یا معارف فرا طبیعی مکاتب دیگر است. ]جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن ج ۱) ص ۳۰۷، نشر اسراء، چاپ سوم، قم ۱۳۸۱. [

ب) تمام قوانین و احکام قرآن و اسلام متکی به مقتضیات فطرت پاک و نهاد انسانی است و کوچکترین تضادی با سنن خلقت آدمی ندارد و این خود مهمترین رمز بقاء قوانین آن است: «پس روی خودت را متوجه به آیین خالص پروردگار کن. این فطرتی است که خداوند، انسان­ها را بر آن آفریده، دگرگونی در آفرینش الهی نیست، این است آیین استوار ولی اکثر مردم نمی­دانند». ] سوره روم، آیه ۳۰. [حکیم فرازنه آیت­الله جوادی در این مورد می­فرماید: بدون شک یکی از ارکان جاودانگی قرآن کریم، هماهنگی آن با فطرت و عقل بشر است؛ زیرا چگونه ممکن است کتابی برای راهنمایی و هدایت انسان نازل گردد و هماهنگی عمیق با جهان شگفت و ژرف از یک سو و با جان ملکوتی آدمی از سوی دیگر نداشته باشد و همچنان رهنما و هدایتگر باقی بماند؟ ] جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن ج ۱) ص ۲۹۳؛ مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، قم ۱۳۸۱.[

محمد رضا بهدار

---