نوسازی نظام اسلامی از دیدگاه امام خمینی ره

مبحث نوسازی نظام از مباحثی است که از یک سو نشأت گرفته از نیازها و ضروریات جامعه امروزی می باشد و از سویی دیگر زمینه ساز چشم انداز افق نظام اسلامی در آینده قلمداد می گردد

مبحث "نوسازی نظام" از مباحثی است که از یک سو نشأت گرفته از نیازها و ضروریات جامعه امروزی می‎‌‎باشد و از سویی دیگر زمینه ‌ساز چشم انداز افق نظام اسلامی در آینده قلمداد می‎‌‎گردد. این ضرورت اجتناب ناپذیر یعنی نیاز به تغییر و دگرگونی، برگرفته از اقتضائات و واقعیت ‌های ملموس و مشهود اجتماع کنونی بوده و به همین دلیل گستره‎‌‎ وسیع و پرمخاطره‌ای را در فراسوی نظام اسلامی می‎‌‎گشاید. بی‌تردید نوسازی نظام در بالندگی نظام اسلامی و هدایت فکری و جهت دهی سیاست‌های آن تأثیر بسزایی را ایفا خواهد نمود.در این میان، سخنان و وصیت‌های امام خمینی (ره)، به عنوان بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران می‌تواند مسیرها و عرصه ‌های تازه‌ای را به روی چالش‌ها و مشکلات جامعه بگشاید. مواضع و دیدگاه‌های امام خمینی (ره) در قبال پدیده ‌های جدید از جمله نوسازی، مانند هر متفکر دیگری تحت تأثیر مبانی کلی‌تری قرار دارد که بدون شناخت و توجه به آنها، فهم موضع ایشان دشوارتر خواهد بود. ‏امام (ره) همواره با تکیه بر معیارهای اسلامی و ملی مسائل و دستاوردهای نو را مورد نقد قرار داده و قبول داشته‌اند. امام (ره) در باب نوسازی جامعه می فرمایند: "بازسازی و نوسازی کشور قطعاً مورد تأیید و از برنامه‌های ماست..." مهم ‌ترین مبانی نظری و عملی امام (ره) عبارت‌اند از:‏

● شناخت و اعتقاد به اسلام به عنوان دینی جامع‏ و معتقد بودن به حفظ و بقای استمرار دیانت اسلام

اسلام اصیل ترین معیار و ملاک نقد و انتخاب امام (ره) در قبال تمامی مسائل و پدیده‌های نو و تمدنی جدید بوده است. ایشان معیار و اصول اسلامی را در تمامی مسائل و عرصه‌ های جامعه در نظر داشته‌اند. از این رو می‌فرمایند: "اسلام همه چیز است." و معتقدند که دین اسلام تمامی بخش ‌های حیات بشری را در نظر داشته است. "اسلام در همه ابعاد قانون دارد."

همچنین در وصیت‌نامه الهی و سیاسی خویش نیز بر این جامعیت تأکید داشته‌اند. "اسلام و حکومت اسلامی پدیده‌ای الهی است که با به کار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بالاترین وجه تأمین می‌کند و قدرت آن را دارد که قلم سرخ بر ستمگری ها و چپاولگری ها و فسادها و تجاوزها بکشد و انسان‌ها را به کمال مطلوب خود برساند." از این رو در نوسازی جامعه نیز می‌باید اصول و احکام اسلام در اولویت باشد.‏

● مصالح جامعه، کشور و مردم

دومین معیار حفظ مصالح جامعه، کشور و مردم می باشد. از نظر امام (ره) این معیار با معیار اصلی که اسلام است تناقض ندارد. امام معتقد است اسلام مصلحت جامعه است و مغایر با مصالح مردم و جامعه نیست. امام (ره) می فرمایند: "سیاست ما همیشه بر مبنای حفظ آزادی، استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای چیزی نمی‌کنیم." در نوسازی جامعه نیز اصل مصلحت عمومی مردم و کشور یکی از معیارهای مهم می‌باشد.‏

● عدم وابستگی و استقلال

یکی دیگر از معیارهای امام در خصوص موضع ایشان در قبال پدیده‌ های جدید ناشی از تمدن غرب، موضع عدم وابستگی است. با توجه به سابقه تاریخی رابطه‌ سلطه جویانه غرب با کشور ما، امام همواره به غرب با حفظ حساسیت خاص نسبت به خدشه ‌دار شدن استقلال کشور نگاه کرده است. در این باب امام می‌فرمایند: "بنیاد دیگر اسلام، اصل استقلال ملی است. قوانین اسلام تصریح دارند که هیچ ملتی و هیچ شخصی حق مداخله در امور کشور ما را ندارد."

این معیار نیز خود به نحوی وابسته به معیارهای پیشین است، زیرا اولاً اسلام تحت سلطه بودن مسلمانان را نفی کرده است و ثانیاً وابستگی بر خلاف مصالح کشور و مردم است: "از آن طرف باز یک اصل دیگری هست که باز از اصول مهم است که مسلمین نباید تحت سلطه کفار باشند. خدای تبارک و تعالی برای هیچ یک از کفار سلطه بر مسلمین قرار نداده است و نباید مسلمین این سلطه کفار را قبول بکنند. این اصولی از امور سیاسی است که قرآن کریم طرح کرده است و مسلمین را به آن دعوت کرده است." ‏همچنین در جایی دیگر می‌فرمایند: "اسلام همه ترقیات و همه صنعت‌های را قبول دارد، با تباهی‌ها مخالف است، با آن چیزهایی که تباه می‌کند جوان‌های ما را، مملکت ما را، با آنها مخالف است، اما با همه ترقیات، همه تمدن‌ها موافق است. اسلام وابستگی شما را و ما خودمان را به دیگران منکر است." بنابراین در مسیر نوسازی نظام نیز می‌باید اصل عدم وابستگی به اجانب و دول غربی و حفظ استقلال کشور حفظ گردد.‏

● سفارش به جدیت در کسب علم و فراگیری تخصص

امام (ره) در بسیاری از سخنرانی‌ها و گفته ‌هایشان بر توسعه و نوسازی جامعه طبق اصول و احکام اسلامی تأکید داشته‌ و جوانان و مردم ایران را به فراگیری تخصص سوادآموزی و کسب علم دعوت نموده‌اند. امام در این زمینه می‌فرمایند: "باید چه طبقه جوان روحانی و چه دانشگاهی، با کمال جدیت به تحصیل علم هر یک در محیط خود ادامه دهند..." همچنین "باید کوشش در راه علم و به دست آوردن تخصص در رشته‌های مختلفه، اساس فعالیت جوانان دانشجوی عزیز ما باشد که نیازمندی های میهن به دست خود آنها برآورده و کشور ما با کوشش شما خودکفا شود." ‏امام (ره) در متون مربوط به دانشگاه‌ها می‌فرمایند: "دانشگاه مبدأ همه تحولات است..." در جای دیگر می فرمایند: "ترقی مملکت به دانشگاه است." تمامی این سخنان نشانگر اهمیت ایشان به علم آموزی، رشد و نوسازی کشور بوده است.‏

● گسترش سوادآموزی

امام خمینی (ره) بی‌سوادی را یکی از میراث ‌های شوم نظام طاغوتی می‌دانستند. از همین رو اهمیت بسیاری برای باسواد کردن بی‌سوادان قائل بودند، از این رو تلاش ‌های وافر و بیکرانی در جهت ریشه‌ کنی آن و باسواد نمودن اقشار مردم ایران نمودند.‏

● توسعه‌ اقتصاد اسلامی

امام خمینی اصولاً به اقتصاد به عنوان حوزه عملی و عرفی که معیشت و زندگانی مادی مردمان را تأمین می‌کند، به دیده اهمیت نگریسته است. علاوه برآن ایشان توسعه اقتصادی و رشد اقتصاد جامعه را نیز پذیرفته‌اند، اما توسعه اقتصادی جهان معاصر معیار "فقدان معنویت و توجه به خدا" را مورد نقد قرار می‌دهند و فعالیت‌‌های اقتصادی را که متکی بر ایمان به خدا و با انگیزه الهی باشد به عنوان یک آرمان قابل دسترس مطرح می‌نمایند. "مکتب ‌های توحیدی که در رأس آنها مکتب اسلام است در این حال که به مادیات و با مادیات سروکار دارند، لکن مقصد این است که مردم را طوری تربیت کنند که مادیات حجاب آنها برای معنویات نباشد."‏

حجت الله رضویان

منابع:

نوسازی جامعه از دیدگاه امام خمینی (ره)، محمد حسن حسنی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). موسسه چاپ و نشر عروج، ۱۳۷۸.‏

امام خمینی (ره)، صحیفه نور، (مجموعه سخنرانی ها، نامه ها و

پیام ها)، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.‏

امام خمینی (ره)، تحریر الوسیله، چاپ دوم: قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ ق.