از استانداردهای زیست محیطی چه می دانیم

اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی کشورهای مختلف برچسب گذاری ملی زیست محیطی را در اولویت کاری خود قرار دادند تا مصرف کنندگان را از خرید محصولات دوستدار محیط زیست مطمئن کنند معیارهایی که باید در این خصوص رعایت شود, طیف گسترده ای از عوامل را در بر می گیرد

اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی کشورهای مختلف برچسب‌گذاری ملی زیست‌محیطی را در اولویت کاری خود قرار دادند تا مصرف‌کنندگان را از خرید محصولات دوستدار محیط‌زیست مطمئن کنند. معیارهایی که باید در این خصوص رعایت شود، طیف گسترده‌ای از عوامل را در بر می‌گیرد.

در مجموع تمام فاکتورها مبتنی بر رعایت ضوابط زیست‌محیطی و تحمیل حداقل اثرات در طول مراحل مختلف تولید و مصرف کالاها و خدمات است. نمونه‌هایی همچون «فرشته آبی» در آلمان، «مهر و موم سبز» در آمریکا، «قوی شمالی» در سوئد و «اکو مارک» در ژاپن از مشهورترین برچسب‌های ملی زیست‌محیطی است که می‌توان به آنها اشاره کرد. در حال حاضر در کشور ما نیز توجه به این مساله روز به روز بیشتر می‌شود. روی بسیاری از محصولاتی که این روزها در بازار یافت می‌شود، می‌توان علائم ابتدایی همچون قابلیت بازیافت مجدد را مشاهده کرد. هدف از ارائه این مبحث، ضرورت توجه مصرف‌کنندگان به علائم استاندارد و برچسب‌های زیست‌محیطی هنگام خرید کالاست؛ چرا که استفاده از چنین برچسب‌ها و استانداردهایی تنها در صورت تقاضا تسری پیدا خواهد کرد و در نتیجه، هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده از منافع آن منتفع خواهند شد.

● سود متقابل مصرف‌کننده و تولیدکننده

نخستین هدف برچسب‌های زیست‌محیطی ارائه اطلاعات بهتر به مصرف‌کنندگان در زمینه اثرات زیست‌محیطی محصولاتی است که مصرف می‌کنند. با توجه به این‌که برچسب‌های زیست‌محیطی تضمین ارزیابی تمام اثرات زیست‌محیطی محصولات از ابتدا تا پایان است، لذا دامنه ارزیابی از استخراج مواد خام شروع می‌شود و به ترتیب تولید، توزیع، استفاده و حتی انهدام و دفع آنها را در بر می‌گیرد. در این خصوص، تمام مواد زاید تولیدشده، انرژی و مواد خام مصرف‌شده در هر یک از مراحل باید از نظر حجم و نحوه تاثیرگذاری به دقت مورد محاسبه قرار گیرد.

متاسفانه بسیاری از شرکت‌های بزرگ آمریکایی، برزیلی و چینی بویژه آنهایی که در عرصه تولید پلاستیک و کاغذ فعالیت دارند، چنین برچسب‌هایی را مانعی بر سر راه تجارت کالا می‌دانند. اما یک نکته مهم را باید در نظر گرفت و آن هم بازار تقاضاست. تجربه نشان داده چنین محصولاتی بر میزان تقاضای بازار بشدت تاثیر مثبت می‌گذارد. در واقع این برچسب‌ها حاوی حقایق مختصری درباره محصول است که مشخصا می‌تواند تصمیم‌گیری برای مصرف‌کنندگان را آسان‌تر کند. نظرسنجی‌ها در بسیاری از کشورها نشان داده بیشتر مصرف‌کنندگان با برچسب‌های ملی زیست‌محیطی آشنایی دارند و در بیشتر اوقات درج آن را عامل خرید یک محصول و کنارگذاشتن محصول دیگر می‌دانند. در ایران، هم‌اکنون برچسب خاصی به نام برچسب ملی زیست‌محیطی وجود ندارد، اما گام‌های مثبتی پیش‌بینی شده است. حال این پرسش مطرح می‌شود مصرف‌کنندگان ایرانی تا چه اندازه درباره ثبت علائم استاندارد بین‌المللی محیط‌زیستی نظیر ایزو ۱۴۰۰۰ یا حتی استانداردهای تعیین معیار مصرف انرژی اطلاعات دارند؟ با توجه به این‌که تمام مصرف‌کنندگان، مشتریان، عرضه‌کنندگان و فروشندگان کالا، بانکداران، سرمایه‌داران و مهم‌تر از همه تولیدکنندگان، از دستاوردهای چنین استانداردهایی سود می‌برند، به طور مختصر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

● استاندارد ایزو ۱۴۰۰۰

این استاندارد که توسط کمیته فنی ۲۰۷ سازمان بین‌المللی استاندارد منتشر شده، در واقع نوعی استاندارد جهانی برای ایجاد و راهبری سیستم هماهنگ مدیریت محیط‌زیست است. هدف کلی از تهیه چنین استانداردهایی پشتیبانی از محیط‌زیست، پیشگیری از آلودگی و تعادل با نیازهای اجتماعی و البته اقتصادی است. ثبت چنین استانداردی به معنای ارائه برخی امتیازهای خاص، نظیر کاهش آثار ناگوار ناشی از عملکردهای صنعت و معدن بر محیط‌زیست، افزایش بهره‌وری و بازدهی کار و کالا، افزایش کارآمدی انرژی، صرفه‌جویی در مصرف منابع انرژی و به کارگیری انرژی‌های پاک، استفاده مناسب و درست از منابع اولیه و جایگزینی منابع تجدیدپذیر به جای منابع غیرقابل تجدید، استفاده از مواد و فرآیندهای پاک با میزان آلایندگی کمتر در راستای توسعه پایدار، فراهم کردن زمینه بازیافت و استفاده مجدد و در نهایت کاهش هزینه‌هاست. چنین استانداردهایی به طور قطع مسیر تجاری شرکت‌ها را در بازار جهانی تغییر می‌دهد. استانداردهای سری ایزو ۱۴۰۲۰ الی ۱۴۰۲۴ فقط به مبحث برچسب‌گذاری زیست‌محیطی می‌پردازد و ثبت آنها روی هر کالا به این معناست که آن کالا از یک استاندارد زیست‌محیطی جهانی برخوردار است.

● استانداردهای تعیین معیار مصرف انرژی

برچسب‌های انرژی، میزان کارایی انرژی وسایل انرژی‌بر شامل اتو، تلویزیون، یخچال و... را مشخص می‌کنند. این برچسب‌ها زیر رده برچسب‌های محیط‌زیستی جای نمی‌گیرد، اما با آنها بی‌ارتباط هم نیستند. در هر برچسب انرژی هفت حرف لاتین از A تا G و هفت رنگ از سبز تا قرمز مشاهده می‌شود که همه آنها درجه‌ای از مصرف انرژی را نشان می‌دهد. ایده‌آل‌ترین وسیله انرژی‌بر آن است که حرف A و رنگ سبز داشته باشد، این علامت به معنای بیشترین کارایی و کمترین مصرف انرژی است در حالی که حرف G و رنگ قرمز به معنای بیشترین میزان مصرف انرژی و البته کمترین کارایی است. میزان کارایی و مصرف انرژی را می‌توان از روی فلش سیاه‌رنگ کنار این ستون براحتی تشخیص داد.

● نشان قابلیت بازیافت

سمبل جهانی بازیافت شامل سه فلش یا پیکان متوالی است که این روزها دیگر برای بسیاری بیگانه نیست. این نماد که نخستین بار توسط گری اندرسون از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی طراحی شد، نشان می‌دهد کالای مورد نظر می‌تواند در چرخه بازیافت بار دیگر مورد استفاده قرار گیرد. روی بطری‌هایی که از جنس پلی‌اتیلن ترفتالات هستند، معمولا علامت اختصاری PET درج می‌شود. این علامت به معنای قابلیت بازیافت آن محصول است. اهمیت چنین محصولاتی در تولید حجم کمتر مواد زاید است. گاهی روی علامت رسمی و جهانی بازیافت عدد‌۱ درج می‌شود که این علامت نیز دقیقا به معنای همان حرف PET است. چنین علامتی را می‌توانید براحتی روی بطری‌های نوشابه و آب آشامیدنی جستجو کنید. درج علامت Compact PET system نیز به معنای آن است که آن محصول باید فشرده و سپس بازیافت شود.